Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Joel ye Amos
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Joel ye Amos
OFỤRI se enye etịn̄de aban̄a idemesie edi ke imọ idi “Joel eyen Pethuel.” (Joel 1:1) Joel inen̄ekede itịn̄ n̄kpọ iban̄a mme n̄kpọ en̄wen ke n̄wed oro ẹkotde ẹdian enye ke mîbọhọke etop oro ẹnọde enye ẹte atan̄a, oro anam owo itịmke ifiọk akpan ini oro enye eketịn̄de ntịn̄nnịm ikọ esie; edi ẹkere ke ekedi ke n̄kpọ nte isua 820 M.E.N, oro edi, isua usụkkiet tọn̄ọ Uzziah akada ubọn̄ ke Judah. Ntak emi Joel mîmaha nditịn̄ ekese mban̄a idemesie? Ekeme ndidi ke enye oyom mme owo ẹda etop emi nte ata akpan n̄kpọ utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke idemesie.
Ke eyo Uzziah n̄ko, ẹmek Amos, “ekpeme-erọn̄ ye ekịbi mfri eto sycamore,” emi okodụn̄de ke Judah, nte prọfet. (Amos 7:14) Ẹdọn̄ Amos eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke edere edere obio ubọn̄ esien Israel duop ke adan̄aemi Joel etịn̄de esie ke Judah. Amos ada ata mmemmem usem oro an̄wan̄ade owo ewet n̄wed esie, emi ekewetde okụre ke n̄kpọ nte isua 804 M.E.N, ke enye ama ọkọnyọn̄ edi Judah.
“MBỌM USEN ORO!”—NTAK-A?
Joel okụt ke n̄kukụt nte itụt, n̄kukun̄kpọyọriyọ, ye idian̄ ẹtade n̄kpọ. Ẹkot mme n̄kpọnta emi “idụt emi awakde, onyụn̄ ọsọn̄ọde” ye “mbon uko.” (Joel 1:4; 2:2-7) Joel asiama ete: “Mbọm usen oro! Koro usen Jehovah emekpere, enye oyonyụn̄ edi nte nsobo eke otode Ata Ọkpọsọn̄.” (Joel 1:15) Jehovah eteme mme andidụn̄ Zion ete: “Mbufo ẹfiak ẹtiene mi ke ofụri esịt mbufo.” Edieke mmọ ẹfiakde ẹtiene Jehovah, enye ‘ayatua ikọt esie mbọm’ onyụn̄ ‘osio idụt edem edere efep’—oro edi, mme n̄kpọnta oro. Nte ededi, mbemiso akwa usen Jehovah, enye ‘ayan̄wan̄a spirit esie ọnọ ofụri obụkidem,’ onyụn̄ ‘ọnọ mme utịbe n̄kpọ ke enyọn̄ ye ke isọn̄.’—Joel 2:12, 18-20, 28-31.
Enye okot mmọ en̄wan ete: “Mbufo ẹda n̄kpọ ufụn̄-isọn̄ mbufo ẹdom ofụt, ẹnyụn̄ ẹda ikwa udiọn̄-eto mbufo ẹdom eduat” ẹnyụn̄ eben̄e idem ẹnọ en̄wan. Ẹdọhọ mmọ “ẹdọk ẹdi ke ebeden̄ Jehoshaphat,” kpa ebiet emi ẹdibierede ikpe mmọ ẹnyụn̄ ẹsobo mmọ. “Ndien Judah eyetie ke nsinsi.”—Joel 3:10, 12, 20.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Nso idi “usen Jehovah”? Usen Jehovah edi ini oro Jehovah edisobode mme asua esie, onyụn̄ anyan̄a ata mme andituak ibuot nnọ enye. Ke uwụtn̄kpọ, mbon Babylon eset ẹma ẹkụt utọ usen oro ke isua 539 M.E.N., ke ini mbon Media ye Persia ẹkekande mmọ. (Isaiah 13:1, 6) “Usen Jehovah” en̄wen ke ekpere, ke ini enye edisobode “Akwa Babylon,” kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono.—Ediyarade 18:1-4, 21.
2:1-10, 28—Didie ke ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄ade mme n̄kpọnta osu? Idụhe itie en̄wen ke Bible oro ẹtịn̄de nte n̄kpọnta ẹkeyọhọde isọn̄ Canaan nte ẹtịn̄de ke n̄wed Joel. Ke ntre, etie nte unọmọ n̄kpọnta oro Joel etịn̄de ada aban̄a ini oro Jehovah ọkọtọn̄ọde ndin̄wan̄a spirit esie nnọ akpa mme mbet Christ ke isua 33 E.N., mmọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikwọrọ etop oro okotụhọrede mme adaiso nsunsu ido ukpono. (Utom 2:1, 14-21; 5:27-33) Nnyịn imenyene akwa ifet nditiene mbuana ke utọ utom oro mfịn.
2:32—Nso ke ‘ndikot enyịn̄ Jehovah’ ọwọrọ? Ndikot enyịn̄ Abasi ọwọrọ ndifiọk enyịn̄ oro, ndinen̄ede n̄kpono enye, nnyụn̄ mbuọt idem ke andikere enyịn̄ oro.—Rome 10:13, 14.
3:14—Nso idi “itịghede ikpe”? Enye edi ndamban̄a itie ubiereikpe Abasi. Ke eyo Edidem Jehoshaphat eke Judah, emi enyịn̄ esie ọwọrọde “Jehovah Edi Ebiereikpe,” Abasi ama etịmerede udịmekọn̄ mme idụt man anyan̄a Judah osio ke ubọk mme idụt oro ẹkekande enye ẹkụk. Oro anam ẹkot itie oro n̄ko “ebeden̄ Jehoshaphat.” (Joel 3:2, 12) Ke eyo nnyịn, enye ada aban̄a itie oro ẹdidịghide mme idụt kpa nte emi owo edịghide vine ke itie unyịmi wine.—Ediyarade 19:15.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:13, 14. Oyom owo enen̄ede akabade esịt onyụn̄ enyịme ke Jehovah edi Abasi akpanikọ man ẹnyan̄a enye.
2:12, 13. Edinen̄ede n̄kabade esịt ikụreke ke ‘ndiwai edisịne n̄kpọ nnyịn’ kpọt, edi abuana ‘ndiwai esịt nnyịn’ n̄ko.
2:28-32. Owo ‘eke esemede okot enyịn̄ Jehovah’ kpọt edibọhọ ke “akwa usen Jehovah emi enyenede ndịk.” Nnyịn imenen̄ede ikọm Jehovah koro enye an̄wan̄a spirit esie ọnọ ofụri obụkidem onyụn̄ anam n̄kpri ye ikpọ, iren ye iban ẹtiene ẹtịn̄ ntịn̄nnịm ikọ, oro edi, ẹtịn̄ ẹban̄a “ikpọ n̄kpọ Abasi.” (Utom 2:11) Sia usen Jehovah asan̄ade ekpere, nte nnyịn ikpenen̄ekede isịn idem ke “edisana ido uwem ye ke mme edinam uten̄e Abasi”?—2 Peter 3:10-12.
3:4-8, 19. Joel ama ebem iso etịn̄ ete ke ẹyekot mme idụt oro ẹkekande Judah ẹkụk ẹdinam ibat ke ntak oro mmọ ẹkefiomode ndimek ikọt Abasi. Ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu, koro Edidem Nebuchadnezzar eke Babylon ama osobo esịt obio Tyre. Nte ini akakade, ke Akwa Alexander ama akakan obio isuo Tyre, enye ama owot ata ediwak mbonekọn̄ esie ọkọrọ ye ikpọ owo esie onyụn̄ anyam owo 30,000 emi ẹkedụn̄ọde do esịn ke ufụn. Alexander ye mme andida itie esie ẹma ẹnam mme Philistine ukem n̄kpọ oro. Etisịm ọyọhọ isua ikie inan̄ M.E.N., Edom ama ana ndon. (Malachi 1:3) Mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹkesude mi ẹsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn ke Jehovah nte Abasi emi esinamde se enye ọn̄wọn̄ọde. Mmọ n̄ko ẹwụt se Jehovah edinamde ye mme idụt oro ẹkọbọde mme andituak ibuot nnọ enye mfịn.
3:16-21. “Enyọn̄ ye isọn̄ ẹyenyek” ndien Jehovah oyosobo mme idụt. ‘Jehovah eyedi ubọhọ ikọt esie,’ onyụn̄ anam mmọ ẹdu uwem ke Paradise. Nte nnyịn ikpenen̄ekede ibiere ndisan̄a n̄kpere enye nte usen oro enye edisobode idiọk ererimbot emi asan̄ade ekpere?
“TỊM IDEM MAN OSOBO YE ABASI FO”
Amos enyene etop oro enye oyomde ndinọ mme idụt usua oro ẹdude ẹkanade Israel, onyụn̄ enyene ọnọ Judah ye nditọ Israel. Ẹyesobo Syria, Philistia, Tyre, Edom, ye Moab ke ntak ibak oro mmọ ẹnamde ikọt Abasi; ẹyenyụn̄ ẹsobo mme andidụn̄ Judah “koro mmọ ẹsịnde mbet Jehovah ke ndek.” (Amos 2:4) Nso kaban̄a obio ubọn̄ esien Israel duop? Idiọkn̄kpọ esie esịne edifịk mme ubuene ke ntak idiọkitọn̄, oburobụt ido, ye edisuene mme prọfet Abasi. Amos odụri mmọ utọn̄ ete ke Jehovah ‘ọyọnọ mme itie-uwa Bethel ufen’ onyụn̄ ‘owụri ufọk ukwọ ọkọrọ ye ufọk nda-eyo.’—Amos 3:14, 15.
Nditọ Israel oro ẹkponode ndem imaha ndikpọn̄ ukpono ndem kpa ye nsio nsio ufen oro ẹnọde mmọ. Amos asian mmọ ete: “Tịm idem man osobo ye Abasi fo.” (Amos 4:12) Usen Jehovah emi edisịmde nditọ Israel edidi usen oro ‘ẹditan̄de mmọ ẹfep ẹnịm ke edem Damascus oko,’ oro edi Assyria. (Amos 5:27) Oku Bethel ọbiọn̄ọ Amos edi idem ikenyekke enye. Jehovah asian Amos ete: “Utịt emesịm ikọt mi Israel; ndiyọhọ aba mmọ.” (Amos 8:2) Mmọ idikemeke ndidịbe ke “Sheol” (NW) m̀mê ikpọ obot mbọhọ ubiereikpe Abasi. (Amos 9:2, 3) Kpa ye oro, ẹn̄wọn̄ọ ke mmọ ẹyefiak ẹdibọp obio mmọ. Jehovah ọdọhọ ete: “Ndien nyada ikọt mi Israel emi ẹketan̄de ẹfep nnyọn̄ ndi: ndien mmọ ẹyebọp mme obio emi ẹnade ikpîkpu, ndien ẹdụn̄ (ke esịt); mmọ ẹyenyụn̄ ẹtọ in̄wan̄-vine, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine mmọ: ẹnyụn̄ ẹnam in̄wan̄, ndien ẹdia mfri mmọ.”—Amos 9:14.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
4:1—Mmanie ke “enan̄ Bashan” ẹda ẹban̄a? Mme owo ẹma ẹfiọk ke ndiye uduot unam esịnede enan̄ ẹsidu ke n̄kokon̄ unaisọn̄ enyọn̄ obot Bashan emi okodude ke edem usiahautịn Inyan̄ Galilee. Ediwak mbiet oro ẹkedude do ẹkenam mme unam emi ẹye idem. Amos ekemen iban Samaria oro ẹkemade udia uwem odomo ye enan̄ Bashan. Nte eyịghe mîdụhe, iban emi ẹma ẹsinyịk “ọbọn̄ mmọ” m̀mê mme ebe mmọ ẹtụk mme ubuene man ẹnam mmimọ iforo.
4:6—Nso ke ikọ oro “edisana edet” ọwọrọ? Sia ikọ emi asan̄ade ye “unana uyo,” enye ekeme ndiwọrọ ini akan̄ oro edet akasanade mmọ ke ntak oro udia mîkodụhe.
5:5—Ntak oro mîkanaha Israel ‘ẹyom Bethel’? Jeroboam ama ọbọp itie oro ẹsituakde ibuot ẹnọ eyenenan̄ ke Bethel. Toto ke ini oro, obio oro ama akabade edi iwụk ebiet nsunsu utuakibuot. Anaedi Gilgal ye Beer-sheba n̄ko ẹkedi ebiet utuakibuot mbon mfiakedem. Man Israel ọbọhọ afanikọn̄ oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a, akana mmọ ẹtre ndisika mme ebiet emi n̄katuak ibuot ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndiyom Jehovah.
7:1—Nso idi ‘mbiet emi edidem ekekpen̄ede’? Etie nte emi edi utomo oro edidem ọkọbọde man ada ese aban̄a mme awat enan̄-mbakara esie ye mme ufene esie. Ẹkenyene ndisikpe utomo emi ke “editọn̄ọ nte akpa mbiet etịbede.” Ke ẹma ẹkekpe utomo emi, mme owo ẹkeme ndikpen̄e mfri mmọ. Nte ededi, mbemiso mmọ ẹnamde oro, udịm n̄kukun̄kpọyọriyọ ẹma ẹsibiat mfri mmọ ye mme n̄kpọ in̄wan̄ eken.
8:1, 2—Nso ke “edidat mfri ke akpan” akada aban̄a? Emi okowụt ke usen Jehovah emekpere. Ẹsitet edidat mfri ke utịt utịt ini idọk, ekpere ini oro ẹyomde nditre utom in̄wan̄ ke isua. Ke ini Jehovah akanamde Amos okụt “edidat mfri ke akpan,” oro okowụt ke utịt nditọ Israel emekpere. Mmọdo, Abasi ama ọdọhọ Amos ete: “Utịt emesịm ikọt mi Israel; ndiyọhọ aba mmọ.”
Se Nnyịn Ikpepde:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Esịt oro Jehovah akayatde ye Israel, Judah, ye obio itiokiet oro ẹkekande Israel ẹkụk akanam enye ọdọhọ ke ‘idiọkido mmọ iyakke imọ itre ndinọ mmọ ufen.’ Owo ikemeke ndibọhọ ubiomikpe Jehovah.—Amos 9:2-5.
2:12. Ikpanaha nnyịn inam idem emem mme asiakusụn̄, mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a, mme isụn̄utom, m̀mê mbonubon Bethel oro ẹsịnde idem ẹnam utom ke ndidọhọ mmọ ẹkpọn̄ utom uyọhọ ini ẹdidu inua-okot ata uwem. Utu ke oro, nnyịn ikpenyene ndisịn udọn̄ nnọ mmọ ẹka iso ẹnam nti utom mmọ.
3:8. Nte owo esidịghede ke ini lion okụnide, Amos ama ọfiọk ke ana imọ ikọkwọrọ ikọ ke ini Jehovah ọkọdọhọde ete: “Ka ketịn̄ prophecy nọ ikọt mi.” (Amos 7:15) Mbak Abasi ekpenyene ndinam nnyịn isịn ifịk ikwọrọ etop Obio Ubọn̄.
3:13-15; 5:11. Jehovah ama an̄wam Amos emi ekedide ubuene ekpemerọn̄ ‘etịn̄ ikọ’ ọnọ mme imọ owo oro ẹkekerede ke n̄kpọ ọfọn mmimọ ama. Enye ekeme n̄ko ndin̄wam nnyịn ikwọrọ etop Obio Ubọn̄ inamke n̄kpọ m̀mê efakutom ọsọn̄ adan̄a didie.
4:6-11; 5:4, 6, 14. Okposụkedi nditọ Israel mîkamaha ‘ndifiak ntiene’ Jehovah, ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ ẹte “ẹyom Jehovah, ẹnyụn̄ ẹdu uwem.” Adan̄a nte Jehovah enyenede ime ayak idiọk editịm n̄kpọ emi aka iso odu, nnyịn ikpenyene ndika iso nsịn udọn̄ nnọ mme owo ẹfiak ẹtiene Abasi.
5:18, 19. Iwụtke ifiọk ‘ndiyom usen Jehovah’ ye unana edinen̄ede mben̄e idem nnọ enye. Owo oro anamde ntre, ebiet owo oro efehede ọbọhọ lion, ndien bear esịm enye, ekem enye efehe ọbọhọ bear edi urụkikọt odom enye. Oyowụt eti ibuot edieke idude ke “edidemede” ke n̄kan̄ eke spirit inyụn̄ iben̄e idem.—Luke 21:36.
7:12-17. Akpana itan̄a etop Abasi uko uko ye unana ndịk.
9:7-10. Kpa nte nditọ Cush mîkenyeneke mfọn Abasi, nditọ Israel oro mîkanamke akpanikọ ndikedi nditọ mme anam-akpanikọ ete-ekpụk ye eke ndimek ikọt Abasi oro ẹkefakde ẹsio ke Egypt, ikanamke mmọ ẹnyene mfọn Abasi. Owo ‘ndibak Abasi nnyụn̄ nnam edinen ido,’ anam owo enyene mfọn Abasi, idịghe ubon emi owo otode.—Utom 10:34, 35.
Se Anade Inam
Usen oro Jehovah edisobode ererimbot Satan emi ke asan̄a ekpere. Abasi ọmọnọ mme andituak ibuot nnọ enye spirit esie, ke ntre anamde mmọ ẹkeme ndidụri mme owo utọn̄ mban̄a edidi usen esie. Nte nnyịn ikpenen̄ekede isịn idem in̄wam mbon en̄wen ẹdi ẹdifiọk ẹnyụn̄ ‘ẹkot enyịn̄ Jehovah’?—Joel 2:31, 32.
Amos esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete: “Mbufo ẹsua idiọk, ẹnyụn̄ ẹma eti, ẹnyụn̄ ẹwụk edinen ikpe ke inua-otop.” (Amos 5:15) Nte usen Jehovah asan̄ade ekpere, ọyọfọn isan̄a ikpere Abasi inyụn̄ idianarede ikpọn̄ idiọk ererimbot emi ye ndiọi nsan̄a esie. Man ikeme ndinam oro, oyom ida nti ukpepn̄kpọ oro ẹdude ke n̄wed Joel ye Amos isịn ke edinam.—Mme Hebrew 4:12.
[Ndise ke page 12]
Joel ama ebem iso etịn̄ ete: “Usen Jehovah emekpere”
[Mme ndise ke page 15]
Ukem nte Amos, nnyịn ikpatan̄a etop Abasi uko uko inyụn̄ ikopke ndịk