Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Libuka za Joele ni Amosi

JOELE za n’a ñozi fela ka za simuluho ya hae ki taba ya kuli ne li yena “Joele mwan’a Petuele.” (Joele 1:1) Mwa buka ye bizwa ka libizo la hae, Joele n’a ñozi fela litaba ze nyinyani ka za bupilo bwa hae kuli mane nihaiba nako ya na kalile ku polofita ki ya ku akaleza fela. Silimo se si akalelizwe kuli kona fa na kalezi ku polofita ki 820 B.C.E., ili lilimo ze 9 ku zwa fa kalela ku busa mulena Oziasi mwa Juda. Ki kabakalañi Joele ha n’a si ka bulela za simuluho ya hae ka butungi? Mwendi ki kabakala kuli n’a bata ku koñomeka za lushango isiñi ka za hae.

Hape mwa miteñi ya Oziasi ne ku na ni “mulisana, ni mulimi wa likota za sikomora” wa libizo la Amosi, ya n’a zwa kwa Juda ili ya n’a ketilwe ku ba mupolofita. (Amosi 7:14) Ka ku sa swana ni Joele ya n’a polofitela mwa Juda, Amosi yena n’a lumilwe ku yo polofitela mwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi wa kwa mutulo. Buka ya Amosi ne i felizwe ku ñolwa ka 804 B.C.E., Amosi ha sa kutezi kwa Juda, mi buka yeo i ñozwi ka manzwi a mande a bunolo.

MUHUWO WA KULI “MAWE! LIZAZI LANI!” KI WAÑI?

(Joele 1:1–3:21)

Mwa pono, Joele u bona mpi ya sishenyi, nziye, ni nziye ye fubelu. Mpi yeo i taluswa ku ba “sicaba se situna, se si mata” ni sina “lindume.” (Joele 1:4; 2:2-7) Joele u huwa kuli “Mawe! lizazi lani! Kakuli li fakaufi lizazi la Mulimu; li taha sina koto ye zwa ku Ya-Mata-Kaufela.” (Joele 1:15) Jehova u taluseza bayahi ba Sione kuli: “A mu kutele ku Na ka pilu ya mina kaufela.” Ha ba ka eza cwalo, Jehova u ka “shemuba sicaba sa hae” mi u ka sutiseza kwahule ‘sila sa kwa Mutulo’ yona mpi ya nziye ni sishenyi. Kono pili lizazi la hae le lituna li si ka fita kale, Jehova u ka “sululela batu kaufela Moya wa” hae mi u “ka tahisa limakazo mwa lihalimu ni mwa lifasi.”—Joele 2:12, 18-20, 28-31.

Macaba a memelwa kwa ndwa, kuli: “Ka mihuma ya mina mu tule mikwale, ka licekesi za mina mu tule malumo!” mi mu itukiseze ndwa. Mi macaba a laelwa kuli “a te mwa musindi wa Josafati,” kwa ka yo atulelwa ni ku yundisezwa. “Kono Juda u ka na a ba teñi kamita, ni Jerusalema, mwa masika kaufela, ku ya ku ile.”—Joele 3:10, 12, 20.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—‘Lizazi la Jehova’ ki nto mañi? Lizazi la Jehova ki yona nako ya katulo ya Jehova fahalimw’a lila za hae, ili nako ye li ka yundiswa lila za Mulimu ni ku punyusa  balapeli ba hae ba niti. Ka mutala, lizazi la Jehova ne li tile fahamw’a Babilona wa kwaikale ka 539 B.C.E., Babilona ha ne i tuzwi ki Mamede ni Maperesia. (Isaya 13:1, 6) ‘Lizazi la Jehova’ le liñwi li fakaufi, ili nako fo Mulimu a ka atula “Babilona yo mutuna” yona kopano ya mwa lifasi kaufela ya bulapeli bwa buhata.—Sinulo 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Bupolofita bwa nziye bu talelelizwe cwañi? Bibele ha i bonisi kuli naha ya Kanana i kile ya tasezwa ki nziye ye ñata hahulu sina mo ku taluselizwe mwa buka ya Joele. Kacwalo, ku bonahala kuli pono yeo ya n’a boni Joele ne i yemela ze ne ka ezahala ka 33 C.E., Jehova ha n’a sululezi moya wa hae fahalimw’a balateleli ba Kreste ba pili, ili bao hamulaho ne ba kalile ku kutaza lushango lo ne lu nyemisize baeteleli ba bulapeli bwa buhata. (Likezo 2:1, 14-21; 5:27-33) Lu na ni tohonolo ya ku abana mwa musebezi o swana wo kacenu.

2:32—Ku ‘lapela Libizo la Jehova’ ku talusañi? Ku lapela libizo la Jehova ku talusa ku ziba libizo leo, ku li kuteka hahulu, ni ku itinga ni ku sepa muñ’a lona, yena Jehova.—Maroma 10:13, 14.

3:14—“Musindi wa katulo” u yemelañi? Ki sibaka sa swanisezo ko i ka felwa katulo ya Mulimu. Mwa miteñi ya mulena Josafati wa Juda ili yo libizo la hae li talusa kuli “Jehova ki Muatuli,” Mulimu n’a silelelize Juda kwa macaba a n’a ba potolohile ka ku lyanganisa limpi za macaba ao. Kona libaka sibaka seo ha si bizwa hape kuli “musindi wa Josafati.” (Joele 3:2, 12) Mwa miteñi ya luna, musindi wo u yemela sibaka sa swanisezo kwa ka yundisezwa macaba sina sisansa se si mwa silubelo sa veine.—Sinulo 19:15.

Ze Lu Ituta:

1:13, 14. Kuli mutu a silelezwe ki Mulimu, u swanela ku baka luli ni ku lumela kuli Jehova ki Mulimu wa niti.

2:12, 13. Mutu ya bakile luli u swanela ku bonisa cwalo ku zwelela kwatas’a pilu. U swanela ku baka ka ku ‘pazula pilu ya hae’ isiñi ka ku ‘pazula liapalo’ za hae.

2:28-32. Ki mutu fela ‘ya ka lapela Libizo la Muñ’a Bupilo ya ka piliswa’ fa “lizazi la [Muñ’a] Bupilo, le lituna, le li sabisa.” Lwa itebuha hahulu kuli Jehova u sululela moya wa hae fahalimw’a batu kaufela mi u luma banana ni ba bahulu, banna ni basali kuli ba polofite, ili ku bulela “ze tuna za Mulimu.” (Likezo 2:11) Lizazi la Jehova ha li nze li sutelela, lu “lukela ku pila ka mizamao ye kenile hahulu, ni ka bulapeli.”—2 Pitrosi 3:10-12.

3:4-8, 19. Joele n’a polofitile kuli macaba a n’a potolohile Juda n’a ka fiwa mulatu kabakala ku nyandisa sicaba sa Mulimu. Mi sina mo ne ku polofitezwi, munzi o mutuna wa Tire ne u sinyizwe ki Mulena Nebukadenezare wa Babilona. Hamulaho munzi wa Tire o n’o li fa sooli ha ne u sinyizwe ki Alexandere yo Mutuna, masole ba bañata hahulu ba mwa Tire ni batu ba ba tumile ne ba bulailwe mi bayahi ba ona ba 30,000 ne ba isizwe mwa butanga. Ka ku swana, Mafilisita ni bona ne ba yundisizwe ki Alexandere yo Mutuna ni ba ne ba mu yolile. Kwa mafelelezo a lilimo za ma-300 B.C.E., munzi wa Edomo ne se u li matota. (Malaki 1:3) Bupolofita bo bu talelelizwe b’o bu tiisa tumelo ya luna ku Jehova kuli wa talelezanga lisepiso za hae. Hape bu bonisa mwa ka ezeza batu ba ba nyandisa balapeli ba hae kacenu.

3:16-21. Macaba a ka atulwa ki Jehova, kuli “mane ku nyanganye lihalimu ni lifasi.” Kono “[Muñ’a] Bupilo u ka ba sisabelo sa sicaba sa hae,” mi u ka si lumeleza ku pila mwa paradaisi. Lizazi la hae la ku atula lifasi le li maswe ha li nze li atumela, kana ha lu swaneli ku ikatulela ku zwelapili ku sutelela hahulu ku yena?

“U ITUKISEZE KU KATANA MULIMU WA HAO”

(Amosi 1:1–9:15)

Amosi u na ni lushango lwa bata ku taluseza Juda ni Isilaele ni macaba a potolohile  Isilaele. Macaba a’ ka sinyiwa ki Siria, Mafilisita, Tire, Edomo ni Moabi kabakala ku nyandisa batu ba Mulimu ka situhu. Mi bayahi ba Juda ba ka sinyiwa kakuli “ba fulalezi mulao wa [Muñ’a] Bupilo.” (Amosi 2:4) Kono ku ka ba cwañi kwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi? Mubuso wo ne u na ni libi kakuli ne u putelela babotana, ne u eza buhule, mi ne u nyandisa bapolofita ba Mulimu. Amosi u lemusa kuli Jehova u ka ‘nata lialetare za Betele’ mi u ka “wisa mandu a maliha, hamoho ni mandu a matabula.”—Amosi 3:14, 15.

Ku si na taba ni likoto ze ne ba filwe, Maisilaele ba ne ba lapela milimu ne ba si ka cinca linzila za bona. Amosi cwale u taluseza sicaba seo kuli: “U itukiseze ku katana Mulimu wa hao.” (Amosi 4:12) Fa lizazi la Jehova, Maisilaele ne ba ka iswa “kwa butanga kwa buse bwa Damaseka,” kona kwa Asirya. (Amosi 5:27) Amosi u lwaniswa ki muprisita wa kwa Betele kono ha sabi. Jehova u bulelela Amosi kuli: “Se li ku fela kwa sicaba sa ka sa Isilaele; ha ni sa na ku si swalela.” (Amosi 8:2) Lifu kamba nihaiba malundu a matelele h’a na ku ba sileleza kwa katulo ya Mulimu. (Amosi 9:2, 3) Kono hape Mulimu u sepisa kuli u ka ba shemuba. Jehova u li: “Ni ka kutisa hape lihapwa za sicaba sa ka sa Isilaele, mi ba ka zusa minzi ye ne sinyehile, ba yahe ku yona; ba ka lima masimu a likota za veine, ba nwe veine ya zona; ba ikezeze ni mimbita, ba ce za yona.”—Amosi 9:14.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

4:1—“Litole za Bashani” li yemela bomañi? Sibaka se si lumbile sa Bashani, se si kwa upa wa Liwate la Galilea, ne si zibahala ka ku ba ni lifolofolo ze nunile ku kopanyeleza cwalo ni litole. Se ne si nunisa lifolofolo zeo ni litole ne li bucwañi bo bunde bwa kwa Bashani. Amosi n’a swaniselize basali ba kwa Samaria ba ba lata bufumu kwa litole za Bashani. Basali bao ku si na kakanyo ne ba susueza ‘banna ba bona’ kuli ba bukule babotana ilikuli ba ikubukanyeze maluwo.

4:6—Pulelo ya kuli “meno a kenile” i talusañi? Pulelo ya kuli “meno a kenile” i bulezwi hamoho ni taba ya kuli batu ne ba ‘timilwe buhobe.’ Kacwalo pulelo yeo mwendi i ama kwa nako ya tala ili fo meno a siyala inze a kenile kabakala kutokwa lico.

5:5—Isilaele ne i sa swaneli ku “bata Betele” ka nzila ifi? Jeroboami n’a kalisize bulapeli bwa namani mwa Betele. Ku zwelela honafo, munzi wo ne u fetuhile sibaka se situna sa bulapeli bwa buhata. Mwendi Giligali ni Beeresheba ni zona ne li libaka za bulapeli bwa buhata. Kuli ba si ke ba welwa ki kozi ye ne polofitilwe, Maisilaele ne ba swanela ku tuhela ku yanga kwa libaka zeo mi ne ba swanela ku kalisa ku bata Jehova.

7:1—‘Bucwañi bo bu mwetilwe bwa mulena’ bu ama kwa nto mañi? Mwendi bu ama kwa lico za n’a lifisanga mulena kuli a ute bapahami ba lipizi ni lifolofolo za hae. Lico zeo ne li lifiwanga ‘bucwañi ha bu mela lwa bubeli.’ Batu ha se ba ezize cwalo, ne ba kutulanga lico za bona. Kono pili ba si ka kutula kale lico za bona, nziye ya ba taseza ni ku sinya lico za bona ni bucwañi kaufela.

8:1, 2—“Sizuma se si tezi miselo ye buzwa matabula” ne si talusañi? Ne si talusa kuli lizazi la Jehova ne li li fakaufi. Miselo ye buzwa matabula ne i kutulwanga kwa mafelelezo a kutulo. Jehova ha n’a bonisize Amosi “sizuma se si tezi miselo ye buzwa matabula,” ne li sisupo sa kuli Isilaele ne i tuha i yundiswa. Kacwalo Mulimu n’a bulelezi Amosi kuli: “Se li ku fela kwa sicaba sa ka sa Isilaele; ha ni sa na ku si swalela.”

Ze Lu Ituta:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Jehova n’a taluselize Isilaele, Juda ni macaba a n’a ba potolohile a silezi kuli “ha ni na ku kelusa koto.” Likatulo za Jehova ha li koni ku picukiwa.—Amosi 9:2-5.

2:12. Ha lu swaneli ku zwafisa mizwale ni likaizeli ba ba sebeza ka t’ata sina mapaina, baokameli ba maeto, balumiwa, ni ba ba sebeleza  fa Betele ka ku ba susueza kuli ba tuhele sebelezo ya bona. Kono lu swanela ku ba susueza kuli ba zwelepili mwa sebelezo ya bona.

3:8. Sina fela mutu ha sabanga ha utwa tau ha i buluma, Amosi ni yena n’a susuelizwe ku kutaza muta Jehova n’a mu bulelezi kuli: “Zamaya, u polofitele sicaba sa ka.” (Amosi 7:15) Ku saba Mulimu ku ka lu susueza ku kutaza lushango lwa Mubuso ka tukufalelo.

3:13-15; 5:11. Ka tuso ya Jehova, Amosi ya n’a li fela mulisana n’a konile ku ‘paka’ kwa batu ba ba fumile ili ba ne ba sa isi pilu kwa lushango lwa Mulimu. Ka nzila ye swana, Jehova u ka lu tusa ku shaela lushango lwa Mubuso ku si na taba ni matata e lu kona ku kopana ni ona mwa kalulo ya luna ya simu.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Ku si na taba kuli Maisilaele hañata-ñata ne ba palezwi ‘ku kutela’ ku Jehova, ne ba susuelizwe kuli: “Mu bate [Muñ’a] Bupilo, mi mu ka pila.” Jehova ha sa tuhelezi lifasi le li maswe le, lu swanela ku zwelapili ku tusa batu kuli ba sikuluhele ku Mulimu.

5:18, 19. Mutu ya “shukelwa lizazi la Mulena” kono inze a si ka itukiseza ku taha kwa lona ki litanya. Mutu ya cwalo u swana ni ya saba tau kono u katana bere mi ha li a sabe bere u lumwa ki noha. Lu ka eza hande ‘ku tona’ kwa moya ni ku pila inze lu itukisize.—Luka 21:36.

7:12-17. Lu swanela ku ba ni bundume ha lu kutaza lushango lwa Mulimu.

9:7-10. Maisilaele niha ne ba simuluhile kwa bashemi ba ba sepahala ni ku lukululwa mwa Egepita sina batu ba Mulimu ba ba ketilwe, Mulimu n’a si ka ba shemuba ha ne ba si ka sepahala sina mwa n’a si ka shemubela bana ba Etopia. Ku shemubiwa ki Mulimu ya si na sobozi ha ku si ka itinga fa simuluho ya mutu kono ku itingile fa ‘ku mu saba ni ku eza ze lukile.’—Likezo 10:34, 35.

Ze Lu Swanela ku Eza

Lizazi la Mulimu la ku atula lifasi la Satani li fakaufi. Mulimu u sululezi moya wa hae fahalimw’a balapeli ba hae kuli u ba konise ku lemusa macaba ka za lizazi la hae le li taha. Lu swanela ku eza ka mo lu konela kaufela kuli lu tuse ba bañwi ku ziba Jehova ni ku ‘lapela Libizo la hae.’—Joele 2:31, 32.

Amosi u li: “Mu toye bumaswe mi mu late bunde, mu tiise ze lukile mwa Kuta.” (Amosi 5:15) Lizazi la Jehova ha li nze li atumela, lu ka eza hande ku sutelela ku Mulimu ni ku ambuka lifasi le li maswe ni liango za lona ze maswe. Mi libuka za Joele ni Amosi li na ni lituto za butokwa ze kona ku lu tusa ku eza cwalo!—Maheberu 4:12.

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Joele n’a polofitile kuli: “Li fakaufi lizazi la Mulimu!”

[Maswaniso a fa likepe 15]

Sina Amosi, lu swanela ku ba ni bundume ha lu kutaza lushango lwa Mulimu