Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Yoele ne wa Amosa

Malu manene a mu mukanda wa Yoele ne wa Amosa

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Yoele ne wa Amosa

YOELE udi wamba pa bidi bimutangila anu ne: uvua “muana wa Petuele.” (Yoele 1:1) Mu mukanda eu udi ne dîna diende, Yoele kêna utamba kuakula malu makuabu to, udi wimanyina anu pa mukenji wende nansha muvuaye muenze buprofete mu tshidimu bu tshia 820 kumpala kua bikondo bietu ebi, tuambe ne: bidimu tshitema panyima pa Uziya mumane kulua mukalenge mu Yuda. Bua tshinyi Yoele kavua musue kuakula malu adi amutangila? Pamuapa, bualu uvua musue kuimanyina pa mukenji kadi ki mpa mumanyishi wa mukenji to.

Anu mu wowu matuku a Uziya au, Amosa muena Yuda uvua ‘mulami wa bimuna ne mutubudi wa tumuma tua mitshi ya sycomore’ uvua pende muprofete. (Amosa 7:14, NW) Kadi Amosa yeye uvua mutumibue kudi bukalenge bua bisamba dikumi bia Isalele buvua ku Nord. Mukanda wa Amosa mmufunda mu ngakuilu mupepele udi usankisha. Wakajikija kuufunda bu mu tshidimu tshia 804 kumpala kua bikondo bietu ebi yeye mumane kupingana mu Yuda.

BUA TSHINYI ‘AKA, BUA DITUKU ADI!’?

(Yoele 1:1–3:21)

Yoele udi umona tshiyole tshikebesha kudi meshi, mpasu ne kudi mintuntu. Badi bafuanyikija bintu bidi bikebesha tshiyole ebi ne “bantu banene ne bakole.” (Yoele 1:4, MMV; 2:2-7) Yoele udi ukema wamba ne: ‘Aka! Bua dituku adi, bua dituku dia Yehowa didi pabuipi ne didi dilua bu kubutuka kufume kudi Nzambi wa Bukole Buonso.’ (Yoele 1:15) Yehowa udi ubela bena mu Siona ne: ‘Nupingane kundi ne mitshima yenu yonso.’ Bobu bapingane, Yehowa uvua mua ‘kufuila bantu bende luse’ ne kubumushila ‘bena luseke lua Nord,’ mmumue ne: mpasu ivua ibabutula ayi. Kadi kumpala kua dituku dinene dia Yehowa kuluadi, uvua ne bua ‘kuitshikijila bantu bonso nyuma wende’ ne ‘kuleja bantu malu a kukema mu diulu ne pa buloba.’​—Yoele 2:12, 18-20, 28-31.

Badi bambila bukua bisamba ne: ‘Tulayi miele ya mvita ku nkasu yenu, tulayi mafuma ku miele yenu ya kulengeja nayi mionji ya tumuma’ ne dilongololayi ku mvita. Badi babambila bua ‘kuya mu tshibanda tshia Yehoshafata’ kudibu ne bua kubalumbuluisha ne kubabutula. ‘Kadi bena Yuda nebajalame tshiendelele.’​—Yoele 3:10, 12, 20.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—“Dituku dia Yehowa” ntshinyi? Dituku dia Yehowa ndîba diabutulaye bena lukuna bende ne kusungila bantu bende. Tshilejilu, dituku dia buena edi diakafikila bena Babulona mu 539 kumpala kua bikondo bietu ebi pavua bena Madai ne bena Pelasa babakuate ku bupika. (Yeshaya 13:1, 6) Dikuabu “dituku dia Yehowa” didi pabuipi, dituku dikalaye ne bua kubutula “Babulona munene,” udi muikale nsangilu wa bitendelelu bionso bia dishima.​—Buakabuluibua 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Mmunyi muakakumbana tshikavuabu balaye bua tshiyole tshia mpasu? Kakuena muaba nansha umue udi Bible uleja muvua mpasu mikuate ditunga dia Kanana anu bu mudibi biamba mu Yoele emu. Nansha nanku, bidi bimueneka ne: tshiyole tshivua Yoele mumanyishe tshiakakumbana mu tshidimu tshia 33 bikondo bietu ebi pakitshikijila Yehowa bayidi ba Kristo ba kumpala nyuma wende ne kutuadijabu kuyisha mukenji uvua usamisha bamfumu ba bitendelelu mitu. (Bienzedi 2:1, 14-21; 5:27-33) Tudi petu ne diakalenga dia kuenza mudimu wa buena eu lelu.

2:32—‘Kutela dîna dia Yehowa’ kudi kumvuija tshinyi? Kutela anyi kubila dîna dia Nzambi kudi kumvuija kudimanya, kudinemeka bikole, kueyemena muenadi ne kumuitabuja ne muoyo mujima.​—Lomo 10:13, 14.

3:14—“Tshibanda tshia tshilumbuluidi” ntshinyi? Tshidi tshileja muaba wa mu tshimfuanyi walumbuluishila Yehowa. Mu matuku a Mukalenge Yehoshafata wa mu Yuda (dîna didi diumvuija ne: Yehowa udi Mulumbuluishi), Yehowa wakasungila bena Yuda kudi bisamba bivua bibanyunguluke pakasongakajaye basalayi babu bua kushipanganabu. Nanku, bakabikila muaba au kabidi ne: “Tshibanda tshia Yehoshafata.” (Yoele 3:2, 12) Mu matuku etu aa, bidi bileja muaba wa mu tshimfuanyi wikale Nzambi ne bua kubutuila baluishi bende anu bu mutubu bakama tumuma tua mvinyo.​—Buakabuluibua 19:15.

Malongesha adi atutangila:

1:13, 14. Bua tuetu kupandishibua, tudi ne bua kunyingalala ne muoyo mujima bua mibi yetu ne kuyilekela ne kuitaba ne: Yehowa ke Nzambi mulelela.

2:12, 13. Dinyingalala dilelela didi difumina mu mutshima. Didi dilomba ‘kupanda mitshima yetu,’ kadiena dilomba ‘kupanda bivualu bietu’ to.

2:28-32. Anu muntu ‘watela dîna dia Yehowa ke wasungidibua’ mu ‘dituku dinene dia Yehowa didi dikuatshisha bantu buôwa.’ Tudi ne dianyisha dia bungi bua mudi Yehowa muitshikijile bantu ba mishindu yonso nyuma wende: bakulumpe ne bana, balume ne bakaji bua kuyisha Dîyi diende mbuena kuamba ne: kumanyisha ‘mianda minene ya Nzambi.’ (Bienzedi 2:11) Bu mukadi dituku dia Yehowa disemena pabuipi, tudi ne bua kudiunda mu “bienzedi bia tshijila ne bia Nzambi.”​—2 Petelo 3:10-12.

3:4-8, 19. Yoele wakadianjila kumanyisha ne: bisamba bivua binyunguluke Yuda bivua ne bua kulumbuluishibua bua muvuabi bikengeshe bantu bavua Nzambi musungule. Mêyi aa akakumbana pakalua Nebukadenesa mukalenge wa Babulona kubutula tshimenga tshinene tshia Tulo. Pashishe, Alexandre Munene yeye wakalua kukuata tshimenga tshivua mu tshidila, wakashipa basalayi ne banene bavuamu nkama ne nkama ne kuya ne bantu 30 000 mu bupika. Ke muakenzelabu kabidi bena Peleshete kudi Alexandre ne bonso bakamupingana mu nkuasa. Pabuipi ne bidimu bia 400 kumpala kua bikondo bietu ebi, tshimenga tshia Edome tshiakashala anu bikulu. (Malaki 1:3) Dikumbana dia milayi eyi didi dikolesha ditabuja dietu kudi Yehowa Nzambi utu ukumbaja bionso bidiye ulaya. Didi kabidi dileja tshienzela Yehowa bantu badi bakengesha batendeledi bende lelu eu.

3:16-21. ‘Diulu ne buloba nebikanke’ ne Yehowa neabutule bukua bisamba. ‘Kadi Yehowa udi tshinyemenu kudi bantu bende,’ neabapeshe muoyo wa tshiendelele mu mparadizu. Bu mudi dituku didiye ne bua kubutula bulongolodi ebu bubi bua malu disemene bikole, nanku tushalayi bamulamate.

“NUDILONGOLOLE BUA KUSAMBAKENA NE NZAMBI WENU”

(Amosa 1:1–9:15)

Amosa uvua ne mukenji wa kuambila bisamba bivua biluisha bena Isalele, wakuambila bena Yuda ne bena Isalele. Kabutu kavua kindile bena Sulia, bena Peleshete, bena Tulo, bena Edome ne bena Moaba bualu bavua bakengeshe bantu ba Nzambi bibi bitambe. Bena Yuda bavua pabu mu mulongo wa bantu bavua ne bua kubutudibua ‘bualu bakabenga mayisha a mu mikenji ya Yehowa.’ (Amosa 2:4) Kadi netuambe tshinyi bua bukalenge bua bisamba dikumi bia Isalele? Ku malu mabi avuabu benze kuvua dikengesha dibi dia bapele, tshiendenda tshia masandi ne mushindu mubi uvuabu bakengesha baprofete ba Nzambi. Amosa udi ubadimuija wamba ne: Yehowa ‘neashipe bioshelu bia Betele’ ne ‘kushipa nzubu udibu balala mu tshikondo tshia mashika, ne nzubu udibu balala mu tshikondo tshia luya.’​—Amosa 3:14, 15.

Nansha mukavuabu babanyoke misangu ne misangu, bena Isalele batendeledi ba mpingu batshidi anu ne tshitunu. Amosa udi ubambila ne: “nudilongolole bua kusambakena ne Nzambi wenu.” (Amosa 4:12) Bua bena Isalele dituku dia Yehowa divua diumvuija ‘kubatuma mu bupika mu buloba budi bupita Damaseke kule,’ tuambe ne: Ashû. (Amosa 5:27) Bakuidi ba ku Betele bavua baluisha Amosa bikole, kadi kakatshina nansha kakese. Yehowa udi wambila Amosa ne: ‘Nshikidilu wakufika kudi bantu banyi bena Isalele, tshiena mbabuikidila bubi kabidi tshiendelele.’ (Amosa 8:2) Nansha muaba wa bafue anyi mikuna mile kabiena mua kupangisha Nzambi bua kubanyoka to. (Amosa 9:2, 3) Kadi Yehowa udi ulaya ne: nebapingane mu buloba buabu wamba ne: ‘Nengumushe bantu banyi bena Isalele mu bupika bua kubapa diakalengele, nebibake kabidi misoko yakadi bikulu, nebashikamemu; nebakune tumuma tua mvinyo mu madimi, nebanue mvinyo yatu; nebadime madimi, nebadie mamuma aluamu.’​—Amosa 9:14.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

4:1—‘Bakaji ba ngombe ba ku Bashana’ bavua baleja banganyi? Mpata munene wa Bashana uvua ku Est kua Mbuu wa Galela uvua mumanyike bikole bua mishindu mimpe ya nyama ivuamu pamue ne ngombe. Bisonsa bimpe bivua mu mpata au ke bivua bienze bua muikale nyama eyi. Amosa wakafuanyikija bakaji bavua banange malu manene ba mu Samalea ne ngombe ya mu Bashana. Kakuyi mpata, bakaji aba bavua basaka ‘babayabu’ bua kupawula bintu bia bapele bua kumona mua kudivuija babanji banene.

5:5—Mmunyi muvua bena Isalele mua kubenga ‘kukeba Betele’? Yalobama uvua mujadike ntendelelu wa kana ka ngombe ku Betele. Nunku tshimenga atshi tshiakalua muaba uvua ntendelelu wa dishima muase miji. Ntendelelu wa dishima eu wakabuela too ne mu tshimenga tshia Gilegala ne tshia Bê-sheba. Bua kupanduka ku tshipupu tshivua Yehowa mudianjile kumanyisha, bena Isalele bavua ne bua kulekela kuya miaba ivuabu benzela ntendelelu wa dishima ayi ne kutuadija kukeba Yehowa.

7:1—‘Biakudia biakanowelabu mukalenge’ bivua tshinyi? Bivua mua kuikala bitadi bivuaye ufutshisha bantu bua kumona mua kulama babandi ba pa tubalu ne bimuna biende. Bavua bafuta bitadi ebi ‘ku tshibangidilu kua ditoloka dibidi dia biakudia.’ Pashishe, bantu bavua mua kunowa bintu biabu. Kadi kumpala kua kunowabu, mpasu ya mikumbi yakalua ne kudia bia mu madimi bionso nkong.

8:1, 2—“Tshibondo tshia mamuma mabobe” tshivua tshiumvuija tshinyi? Tshivua tshileja ne: dituku dia Yehowa dikavua pabuipi. Bavua batula bimuma ku ndekelu kua tshikondo tshia dinowa, tuambe ne: lua ku ndekelu kua tshidimu tshia babidima. Pavua Yehowa muleje Amosa “tshibondo tshia mamuma mabobe” mu tshikena kumona, bivua biumvuija ne: nshikidilu wa bena Isalele ukavua pabuipi. Ke bualu kayi wakambila Amosa ne: ‘Nshikidilu wakufika kudi bantu banyi bena Isalele; tshiena mbabuikidila bubi kabidi tshiendelele.’

Malongesha adi atutangila:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Bua tshiji tshivua natshi Yehowa kudi bena Isalele ne bena Yuda ne bisamba bisambombo bivua bibanyunguluke udi wamba ne: ‘Tshiena nkudimuna dikenga dindualua kubakengesha nadi.’ Kakuena muntu udi mua kunyema dilumbuluisha dia Yehowa nansha.​—Amosa 9:2-5.

2:12. Katuena ne bua kutekesha bampanda-njila, batangidi bena ngendu, bamisionere anyi bena mu dîku dia Betele badi benza mudimu mukole mu maboko pa kubasaka ku diwulekela bua kuikalabu ne nsombelu udi bantu ba bungi bela meji ne: ke nsombelu muimpe. Kadi tudi ne bua kubakankamija bua batungunuke anu ne mudimu wabu muimpe eu.

3:8. Anu bu mutu muntu umvua buôwa padi ntambue ukungula, Amosa wakadiumvua muenzejibue bua kuyisha pakumvuaye Yehowa wamba ne: ‘Ya biebe, ambila bantu banyi dîyi dia buprofete.’ (Amosa 7:15) Ditshina dia Nzambi didi ne bua kutusaka bua kuyisha mukenji wa Bukalenge ne tshisumi.

3:13-15; 5:11. Yehowa wakambuluisha Amosa, uvua mulami wa bimuna wetu wa tshianana eu bua ‘kudimuija’ bantu bavua ne bubanji bua bungi bavua kabayi bateleja mibelu. Ke mudi kabidi Yehowa mua kutupesha bionso bitudi tukengela bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge buende nansha tuetu mua kupeta ntatu ya mushindu kayi mu teritware wetu.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Nansha muakapangila bena Isalele misangu ne misangu bua ‘kupingana’ kudi Yehowa, bakabambila ne: ‘Kebayi Yehowa, nenuikale ne muoyo.’ Patshidi Yehowa muanji kulekela bulongolodi ebu bubi bua malu butungunuka apa, tudi ne bua kuambila bantu badimu bua kumukeba.

5:18, 19. Muntu udi ‘musue dituku dia Yehowa dimueneke’ kêna ne lungenyi to. Muntu wa mushindu eu udi anu bu muntu udi unyema ntambue anu bua kuya kusambakena ne nkashama anyi bu muntu udi unyema nkashama, kadi baya kumusuma kudi nyoka. Mbimpe tuetu ‘kutabala misangu yonso’ mu nyuma ne kuikala anu badilongolole.​—Luka 21:36.

7:12-17. Tudi ne bua kuyisha mukenji wa Nzambi ne dikima dionso.

9:7-10. Kuikala bana ba bantu bavua balamate Nzambi bikole ne ba bantu bende bavuaye musungule ne mupatule mu bupika mu Ejipitu kakuakapangisha bena Isalele bua kulua bu bena Etshiopi ku mêsu kua Nzambi. Katuena tulua bantu bimpe ku mêsu kua Nzambi udi kayi ne kansungasunga bualu tudi bena mu dîku dia bantu badi bamutendelela to, kadi tudi ne bua ‘kumutshina ne kuenza malu makane.’​—Bienzedi 10:34, 35.

Tshitudi ne bua kuenza

Dituku didi Nzambi ne bua kubutula bulongolodi bua Satana didi pabuipi. Nzambi mmupeshe batendeledi bende nyuma wende bua kumonabu mua kudimuija bantu bua dilua dia dituku diende edi. Nanku tudifilayi ne muoyo mujima mu diambuluisha bantu bua bamanye Yehowa ne mua ‘kubila dîna diende.’​—Yoele 2:31, 32.

Amosa udi utulomba ne: ‘Kinayi malu mabi, nangayi malu mimpe, jadikayi kulumbulula kuakane ku tshibuelelu tshia musoko.’ (Amosa 5:15) Bu mudi dituku dia Yehowa disemena pabuipi, mbimpe tuetu kumulamata bikole ne kubenga kubuelakana mu malu mabi a bena panu anyi kudia nabu bulunda. Malongesha mafila pa dîba diawu atudi balonge mu mikanda eyi ya mu Bible, wa Yoele ne wa Amosa adi mua kutuambuluisha bua kushala balamate Yehowa.​—Ebelu 4:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Yoele wakamanyisha ne: ‘Dituku dia Yehowa didi pabuipi’

[Bimfuanyi mu dibeji 15]

Anu bu Amosa, tudi ne bua kumanyisha mukenji wa Nzambi ne dikima dionso