Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYoweli niAmosa

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYoweli niAmosa

Izu daYehova Dadumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYoweli niAmosa

NSAÑU yinakushimunayi yakudilumbulula hohu nindi diyi ‘Yoweli mwana kaPetuweli.’ (Yoweli 1:1) Mumukanda wukweti ijina dindi, Yoweli wahosheli nankashi hansañu yawuñanda windi, ilaña nsañu jikwawu wakunkaku hohu nawa nimpinji yawuprofwetu windi hiyayilukisha chakashinshiku—kafwampi yadiña kwakwihi na 820 B.C.E., yaaka 9 kufuma haswaniniyi Uziya hetanda dawanta waYuda. Muloñadi Yoweli chinabuliliyi kudilumbulula yomweni? Hadaha nakukeña kukonkomwena hawuñanda bayi hadi kañandaku.

Cheñi nawa muchiyulu chaUziya, Amosa, mwenimbu wamuYuda ‘hikabiña nawa mukwakukunkula nyishikimi,’ anamuleji kwikala kaprofwetu. (Amosa 7:14) Kwambukaku naYoweli, waprofweteleña muYuda, Amosa anamutemeshi kukabeta kaluwunda kawanta wanyitaña ikumi yaIsarela. Mukanda wamanini kuwusoneka kwakwihi na 804 B.C.E. cheliliyi kaprofwetu yafunti kuYuda, mukanda waAmosa awusoneka mwidimi dapela ilaña datiyakana.

“YAYO, O DIFUKU”—MULOÑADI?

(Yoweli 1:1–3:21)

Muchimwenu Yoweli namoni mayuñu, atubola, niampenji chinakukisañanawu. Akwakukisañana anayiteni neyi “muza wasweja kuvula” nawa “wukweti ñovu.” (Yoweli 1:4, NW; 2:2-7) Yoweli hakudishishimuna nindi: “Yayo, o difuku! Muloña ifuku daYehova didi kwakwihi; dakenza neyi kujilumuka kukufuma kudi Chinaweji.” (Yoweli 1:15) Yehova hakuyileja enyimbu amuZiyona nindi: “Funtenu kudami nanyichima yenu yejima.” Neyi akufunta, Yehova ‘wukutiyila muza windi luwi’ nawa “antu akukabeta kakuchimunswa” wukuyitwala kwakulehi, dikwila nawu kukisañana kwawatububu. Henohu ifuku dindi deneni kanda dinzi, Yehova ‘wakechila spiritu [yindi] hadi antu ejima’ nawa ‘wakamwekesha yihayamisha nimumawulu, nihamaseki.’—Yoweli 2:12, 18-20, 28-31.

Nyuza anayitambiki kuya nakwasa njita: “Chilenu matemwenu ekali mpoku jatubali, chilenu mpoku jenu jakuloñesha nachu nyitondu yamumatempa jiikali mayoña” nawa diloñeshenu kulwa njita. Anayileji ‘kwinza kuchinekineki chaYehoshafwati,’ kukuyisompeshelawu nikuyikisañana. Ilaña ‘muYuda akashakamañamu haya nyaka.’—Yoweli 3:10, 12, 20.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Indi “ifuku daYehova” hichumanyi? Ifuku daYehova himpinji yakasompeshayi Yehova ayilumbu jindi, nawa haniyi mpinji ayilumbu jindi wakayijilumuna ilaña akwakudifukula alala akapuluka. Chakutalilahu, ifuku daYehova denjili hadi Babiloni yakushankulu mu 539 B.C.E. hampinji yayishindiluwu kudi aMediya nawa Peresi. (Isaya 13:1, 6) “Ifuku daYehova” dikwawu dinakwinza, hamba kajilumunayi yomweni “Babiloni Muneni”—wanta wakaayi wansakililu yakutwamba.—Chimwekeshu 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Indi wuprofwetu wahosha halukisa lwawatububu wunashikijewi ñahi? MuBayibolu himwekalahu wunsahu wamwekeshaña nawu atububu enjili nakukisañana chikupu ituña daKenani neyi chashimunawu mumukanda waYoweluku. Dichi kulukuka kunakushimunayi Yoweli hadaha kwamuwuprofwetu wampinji yamu 33 C.E. hatachikiliyi Yehova kwichila spiritu yindi hadi atumbanji twaKristu atachi nawa yatachikiluwu kushimwina nsañu yahilishileña akulumpi jansakililu yakutwamba. (Yililu 2:1, 14-21; 5:27-33) Ninetu makonu nawa tudi nakukooleka kwakuzataku mudimu wamuchidiwu.

2:32—Indi ‘kutambika hejina daYehova’ chalumbulukadi? Kutambika hejina daNzambi chinayi mukwila nawu twiluki idi ijina, nikudilemesha chikupu, nikudishindamena nikumukuhwelela mwini ijina.—Aroma 10:13, 14.

3:14—Indi “chinekineki chakuketwila nyiloña” hichumanyi? Hiiluña dachifwikija dakuhaninamu wunsompeshi waNzambi wakujilumuna. Mumafuku aYehoshafwati Mwanta wawaYudeya, wukweti ijina daya mukwila nawu “Yehova Diyi Nsompeshi,” Nzambi wayipulwishili aYuda kunyuza yamukamwihi kuhitila mukuluwañesha makalu awu anjita. Komana dichaditenenañawu cheñi nawu ‘chinekineki chaYehoshafwati.’ (Yoweli 3:2, 12) Makonu, ichi chinekineki chemenañaku iluña dachifwikija kwakayinoñeshelawu akwamatuña neyi chakamunañawu vinyu muwukamwinu.—Chimwekeshu 19:15.

Yuma Yitukudizilaku:

1:13, 14. Kubalumuka chikupu mumuchima nikwiluka netu Yehova diyi Nzambi walala diyuma yakeñekaña hakumona wamwinu.

2:12, 13. Kubalumuka chikupu mumuchima chiña kwikala kwalala. Chabombelamu ‘kutabula nyichima yetu’ mukachi, bayi neyi ‘kutabula mahina’ ahanzuku.

2:28-32. Chiña “yowu muntu wakatambika ijina daYehova wakapuluka” ‘hefuku daYehova deneni nawa dakutiyisha woma.’ Dichi twatela kuzañalala chikupu muloña Yehova nechili spiritu yindi hadi antu ejima nawa nayinki atwansi niakulumpi, amayala niambanda mudimu wakuprofweta, dikwila nawu, kushimuna “nyidimu yaNzambi yañovu”! (Yililu 2:11) Chineli ifuku daYehova didi kwakwihi, komana twatela kusweja ‘kushakama nakujila nikumwakama Nzambi.’—2 Petulu 3:10-12.

3:4-8, 19. Yoweli waprofweteli nindi nyuza yadikumashanini naYuda akayisompesha muloña wakukabisha antu jaNzambi atondewa. Neyi chochahosheluwu muwuprofwetu, musumba weneni waTira awikisañeni kudi Mwanta Nebukaneza wakuBabiloni. Nkumininaku, chelili musumba wahachitutu awishindi kudi Alesanderi Muneni, amashidika amavulu amuniwu musumba niantu atiyakana ayijahili. Dichi antu 30,000 ahanichi chitutu ayitweli muwuduñu. A Fwilistinu niwena amweni ilamba dodimu kudi Alesanderi niakwawu amuswanini. Kwakwihi nankulakaji yamwaka wamuchiwana B.C.E., musumba waEdomi washalili kwamahembi hohu. (Malaki 1:3) Kushikijewa kwaniwu wuprofwetu kwakoleshaña chikuhwelelu chetu mudi Yehova neyi diyi Mukwakushikija yikaninu yindi. Cheñi watulejaña Yehova chakayilayi nyuza yinakukabisha antu jindi makonu.

3:16-21. “Mawulu namaseki akakanka,” ninyuza akayisompesha chikupu kudi Yehova. Ilaña “Yehova wakekala wubataminu wawantu indi,” nawa wakayinka wumi wamuparadisa. Komana yumiyi kwila yitwilishi tusweji kukundama kwakwihi naYehova chineli ifuku dindi dakujilumuna atama didi dehi kwakwihi nehi?

‘DILOÑESHENU MUDIMONI NANZAMBI YENU’

(Amosa 1:1–9:15)

Amosa wudi namazu akuleja nyuza yawayilumbu yadikumashana naIsarela nawa nakuleja Yuda niIsarela. Musumba waShuri, Fwilistinu, Tira niEdomi akayijilumuna muloña wakuyandisha antu jaNzambi. Enyimbu amuYuda niwena akayijilumuna muloña “analeki dehi nshimbi jaYehova.” (Amosa 2:4) Indi wanta wanyitaña ikumi wamuIsarela akawila ñahi? Niwena wakoñeleña nshidi yidi neyi yakuyandisha atuzweñi, kwila wuvumbi, nikusawula atuprofwetu aNzambi. Dichi Amosa wayisoñamishili nindi Yehova ‘wakababesha nawa nitumeña twakuBeteli’ nawa ‘waketela kumu niitala dahachishika niitala dahankanza.’—Amosa 3:14, 15.

Hela chakwila ayibabesheli kakavulu, ilaña aIsarela akwakupesha nkishi atwalekeluhu kukolesha nyichima yawu. Dihafumini Amosa kuyileja nindi: ‘Diloñeshenu mudimoni naNzambi yenu.’ (Amosa 4:12) Kudi aIsarela, ifuku daYehova himpinji ‘yakuyitwala muwukoli kupandakana Damakasa,’ dikwila nawu, kuSiriya. (Amosa 5:27) Atupristu akuBeteli amukañesheleña Amosa, ilaña yena hatiyili womaku. Yehova hakumuleja Amosa nindi: “Antu ami aIsarela kunayikumi dehi, hinakahitilaku nawa cheñuku.” (Amosa 8:2) Komana kwosi chuma chatela kuyikiña kuwunsompeshi waNzambi chili Shelu hela mpidi yayilehi. (Amosa 9:2, 3) Hela chochu, kudi chikaninu chakutuñulula. Yehova nindi: “Nakafuntisha cheñi antu ami aIsarela ayili muwukoli akatuñulula cheñi nyikala yela dehi mahembi hohu, akashakamamu; akadima matempa anyivinyu, akanwamu vinyu yawu; akadima maha, akadyamu yakudya yawu.”—Amosa 9:14.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

4:1—Anyi anafwikijiwu kudi “añombi akuBashani”? Iluña desekana daBashani, iluña dakumusela Wejiya daÑaliliya, dadiña datiyakana mpuhu muloña wawayimuna amawahi, kushilahu niañombi. Komana kuwaha kwamatahu anidi iluña dikwaletesheli ayimuna kwikala amawahi. Amosa wesekejeli ambanda akuSamariya akeñeli yuma yakuzañalesha nawañombi akuBashani. Awa ambanda ashinjilileña ‘anfumu jawu,’ hela enikwawu, kutambula yuma kudi atuzweñi kuhitila mukuyidimba kulonda alunjikiluhu hamahetawu.

4:6—Indi nhoshelu yakwila nawu “kubula majilu kumaji” yatalisha mudihi? Iyi nhoshelu yendelaña hamu ‘nakutonda yakudya,’ yatalisha kumpinji yanzala yakapwelendendi habulaña majilu kumaji muloña wakubula yakudya.

5:5—Munjilanyi Isarela ‘mwabulililiyi kumukeñakeña Beteli’? Yerobowami watuñili mwana kañombi wakudifukulaku muBeteli. Kufuma hayina mpinji, iwu musumba wekalili iluña dakudifukula kwakutwamba. Giligali niBerisheba niwena atela adiña maluña akudifukula kwawusenji. Hakwila nawu yapuluki wubanji washimwinuwu, aIsarela ateleli kuleka kukasa jinjila jakuya nakudifukula kunawa maluña nakutachika kumukeñakeña Yehova.

7:1—Indi mazu akwila nawu “mwanta nakesi dehi matahu” atalisha mudihi? Hekwawu atalisha kumusonku wakeñeleñayi mwanta wakuhemba nachu akwakwenda hatuwalu nianyama. Iwu musonku ateleli kuwuhana “hatachikaña kumena matahu akukuminina.” Nkumininaku, antu añwileña mbutu yawu. Henohu kanda añuli mbutu yawu, tubola twenjili nakudya mbutu yawu kudyila kumu matahu.

8:1, 2—Indi “mutoña wanyikabu yahankanza” wemenañaku kwodi? Wemeneneñaku ifuku daYehova nawu dadiña kwakwihi. Nyikabu yahankanza ayikumwineña kunsa yachilaaka chakwañula, dikwila nawu, kunsa yachaaka chawundimi. Hampinji Yehova yamwilishili Amosa yamoni “mutoña wanyikabu yahankanza,” chayili mukwila nawu kukuma kwaIsarela kwadiña kwakwihi. Dichi, Nzambi wamwilili Amosa nindi: “Antu ami aIsarela kunayikumi dehi, hinakahitilaku nawa cheñuku.”

Yuma Yitukudizilaku:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Yehova wahosheli awa mazu nindi: “Hinakalekesha kubabesha kwawuku” muloña wakuyizuwila aIsarela, aYudeya, ninyuza yitanu nawumu yamukamwihi. Wunsompeshi waYehova hiyawutemukañaku.—Amosa 9:2-5.

2:12. Bayi tuletaña kaneñawudi hadi apayiniya, ankoñi endaña, amishonali, hela ana kwetu amuchisaka chaBeteli anakudikita kuhitila mukuyileja netu aleki mudimu wawu wampinji yejima kulonda atachiki chihandilu chamonaña antu amavulu nawu chachiwahiku. Ilaña, twatela kuyikolesha kulonda atwalekuhu namudimu wawu wawuwahi.

3:8. Neyi chochafwañayi muntu mutentu neyi yatiya mutupa nakubuluma, Amosa niyena wasañumukili chatiyiliyi Yehova nakuhosha nindi “Yaku wakaprofweti kudi antu ami.” (Amosa 7:15) Kumwakama Nzambi kukutuletesha twikali akwakushimwina nsañu yaWanta adikita.

3:13-15; 5:11. Hamuloña wawukwashu waYehova, kabiña wadizoza Amosa ‘washimwinini’ antu adiña namaheta nawa adishindamena aweni. Munjila yoyimu, Yehova watela kutudizisha chakushimwina nsañu yaWanta hela chakwila iluña dakushimwinamu dakala nankashi.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Hela chakwila aIsarela akañenyeña ‘kufunta’ kudi Yehova, dichi ayilejeli: ‘kukeñakeña Yehova kulonda ahandi.’ Yehova mukuduñumika neyi yeteja akanu kaayi katama kutwalekahu, twatela kukolesha antu amukanu kaayi kwinza kudi Nzambi.

5:18, 19. ‘Kukeñakeña ifuku daYehova’ henohu kanda tudiloñeshi hiwusupi waweni. Muntu wukwila mwenimu wudi neyi muntu wunakutemuka mutupa nakudibulakana nabera nawa chatemukayi kudi bera hiyakumulakukila kudi kapela. Dichi chikuwaha neyi ‘tukwikala atona’ lwakuspiritu nakutwalekahu kwikala asoñama.—Luka 21:36.

7:12-17. Twatela kwikala ahamuka nawa akadi woma hakushimwina nsañu yaNzambi.

9:7-10. Hakwikala antu afuma kudi ankakulula ashinshika nawa afumishiluwu muEjipitu neyi antu atondawu kudi Nzambi hichayikañesheli aIsarela abula kashinshi kubula kwikala nañiminenu yatama kudi Nzambi neyi chadiñawu eniKushiku. Kutambwila wuselewa waNzambi wabula chaambu kwashindamena ‘hakumwakama yena nikwila mwaloña,’ bayi neyi hachisakaku.—Yililu 10:34, 35.

Chuma Chitwatela Kwila

Ifuku dawunsompeshi waNzambi wakujilumuna ituña daSatana didi kwakwihi. Nzambi nechili spiritu yindi hadi akwakudifukula indi, nakuyidizisha kulonda asoñamishi antu kutalisha kwiifuku dindi dinakwinza. Komana kwila tuzataku chikupu muniwu mudimu wakukwasha amakwawu niwena amwiluki Yehova ‘nikutambika hejina dindi’ nehi?—Yoweli 2:31, 32.

Amosa wakonkomweneni nindi: “Helenu yatama, mukeñi yayiwahi, mukoleshi wuñaji muchota.” (Amosa 5:15) Chineli ifuku daYehova didi kwakwihi, chikusweja kuwaha neyi tukukundama kwakwihi naNzambi nikwambukaku nadinu ituña datama nikuyuma yatama yaluwañeshaña. Hakwila twili mwenimu, tunadizi yuma yayiwahi kufuma mumukanda waYoweli niAmosa!—Aheberu 4:12.

[Mwevulu wudi hefu 4]

Yoweli waprofweteli nindi: “ifuku daYehova didi kwakwihi!”

[Nyevulu yidi hefu 7]

Kufwana Amosa, twatela kwikala akwakushimwina ansañu yaNzambi ahamuka nawa akadi woma