Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Joeli Alya Amosi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Joeli Alya Amosi

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Joeli Alya Amosi

ULYAAMBA buyo kuti ngu “Joeli mwana wa-Patueli.” (Joeli 1:1) Mubbuku lijisi zina lyakwe, Joeli taakwe naamba makani aambi manji kunze aamulumbe wakwe. Nociba ciindi cakusinsima kwakwe ncakweezyeezya buyo—kweelede kuti kwakali mumwaka wa 820 B.C.E., kakwiindide myaka iili fwuka kuzwa ciindi Uziya naakaba mwami wa Juda. Nkaambo nzi Joeli ncatayandi kulipandulula? Kweelede kuti kaambo nkakuti uyanda kukankaizya mulumbe ikutali sikutumwa.

Alimwi kuciindi ca Uziya, Amosi uuzwa ku Juda alimwi “mweembeli asikucela nkuyu” wabikkwa kuba musinsimi. (Amosi 7:14) Mukwiimpana a Joeli uusinsima mucisi ca Juda, Amosi watumwa kunyika ikuli bwami bwamisyobo iili kkumi ya Israyeli. Ibbuku lya Amosi lilangilwa kuti lyakamana kulembwa mu 804 B.C.E. musinsimi naajokela ku Juda. Lilembedwe mumwaambo muubauba pele munzila yakwaana.

“MAAWE! BUZUBA BULACA!”—NKAAMBO NZI?

(Joeli 1:1–3:21)

Mucilengaano Joeli ubona kusaalwa kucitwa azinkubala, cisozi amapempya naa makwakwasi. Basikusaala baambwa kuti “bantu banji basinguzu” akuti ‘mbaasintanze.’ (Joeli 1:4; 2:2-7) Joeli waamba cakuusa kuti: “Maawe! Buzuba bulaca! Buzuba bwa-Jehova buli afwaafwi. Buleza mbuli lunyonyooko kuzwa kujanza lya-Singuzuzyoonse.” (Joeli 1:15) Jehova wakabaita bantu bakkede mu Zioni kuti: “Amupiluke kuli ndime camoyo woonse.” Ikuti baboola, Jehova ulakonzya “[kuba]fwida bantu bakwe luzyalo” akusakanya “uuzwa kunyika”—nkokuti buuka bwakali kunobasaala. Aboobo oobu buzuba bupati kabutanasika, Jehova ‘uyootila Muuya wakwe abantu boonse’ alimwi ‘akutondezya maleele mujulu aansi.’—Joeli 2:12, 18-20, 28-31.

Bamasi baambilwa kuti: “Amufule maamba aanu abe mapanga, azizibyo zyamisamu zyanu zibe masumo” alimwi mulibambile nkondo. Balaililwa kuti ‘bainke kumumpata wa–Josafati,’ nkobayobetekelwa alimwi akupwayaulwa. “Pele Juda uyookalilila lyoonse.”—Joeli 3:10, 12, 20.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Ino “buzuba bwa Jehova” ninzi? Buzuba bwa Jehova nciindi calubeta lwa Jehova kuli basinkondo bakwe, uyakubanyonyoona pele bakombi beni-beni bayakufwutuka. Mucikozyanyo, mbubonya mbuli buzuba mbubwakasika mu 539 B.C.E., Babuloni wansiku wakanyonyoonwa aba Mediya a Peresia. (Isaya 13:1, 6) Abumwi “buzuba bwa Jehova” bulaafwaafwi nayakweeta lubeta lwakwe kuli “Babuloni mupati”—bulelo bwanyika bwabukombi bwakubeja.—Ciyubunuzyo 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Ino mbuti businsimi bwakusaalwa azyuuka mbobwazuzikizigwa? Taakwe makani mu Bbaibbele atondezya kuti cisi ca Kanana cakazwide buuka butalivwulili bwakaambwa mubbuku lya Joeli. Aboobo, kusaala nkwaakapandulula Joeli kweelede kuti kwakali kusinsima zyakali kuyoocitika mu 33 C.E. Jehova naakatila muuya wakwe aali basikutobela Kristo, bakatalika kukambauka mulumbe iwakapenzya basololi babukombi bwakubeja. (Incito 2:1, 14-21; 5:27-33) Tuli acoolwe cakutola lubazu mumulimo uuli boobo sunu.

2:32—Ino caamba nzi ‘kukomba zina lya Jehova’? Kukomba zina lya Leza caamba kuziba zina eelyo, kulilemeka kapati alimwi akumusyoma cakumaninina ulaazina eelyo.—Ba-Roma 10:13, 14.

3:14—Ino “mumpata wakukosweda makani” ninzi? Mbusena bwacikozyanyo Leza mbwabetekela. Mumazuba aa Mwami wa Juda wazina lya Josafati ilyaamba kuti “Jehova Mubetesi,” Leza wakavwuna ba Juda kuzwa kuli bamasi bakabazingulukide kwiinda mukunyonganya mpi zyabo zyankondo. Nkakaambo kaako busena oobu ncobwiitwa kuti “mumpata wa-Josafati.” (Joeli 3:2, 12) Muciindi cesu bwiiminina busena ooko bamasi nkobaya kulyataulwa mbuli masaansa aali mucisinino.—Ciyubunuzyo 19:15.

Ziiyo Kulindiswe:

1:13, 14. Kweempwa alimwi akuzumina kuti Jehova ngo Leza wakasimpe zilayandika kutegwa tufwutuke.

2:12, 13. Kweempwa kweelede kuba kwamoyo woonse. Kujatikizya ‘kudelula myoyo yesu’ ikutali ‘kudelula zyakusama.’

2:28-32. Ooyo alikke “uukomba muzina lya Jehova uyoofutulwa” mu “buzuba bwa-Jehova obo bupati buyoosya.” Tulikkomene kaka kubona kuti Jehova ulatila muuya wakwe kubantu boonse alimwi bana abapati, baalumi abanakazi baluujisi mulimo wakusinsima, nkokuti balaambilizya “milimo mipati ya-Leza.” (Incito 2:11) Buzuba bwa Jehova mbobuyabuswena, sena ‘tatweelede na kuba bantu beenda munzila iisalala amukulemeka Leza’?—2 Petro 3:10-12.

3:4-8, 19. Joeli wakasinsima kuti bamasi boonse ibakazungulukide Juda bakali kuzoobetekwa akaambo kakupenzya bantu basalidwe a Leza. Kweelana amajwi aakasinsimwa aayo, Mwami Nebukadinezara waku Babuloni wakanyonyoona cibeela cipati camunzi wa Turo. Alesandro Mupati naakazunda munzi wakali munsumbu, zyuulu zyabaalumi basikalumamba ankume-nkume bakajaigwa alimwi bantu bali 30,000 bakasambalwa mubuzike. Alesandro abaabo bakamulida zina lyakwe bakazumanana kupenzya ba Filisti. Kuzikusika mumwaanda wamyaka wane B.C.E., munzi wa Edomu wakasaalwa. (Malaki 1:3) Kuzuzikizigwa kwabusinsimi oobu kulayumya lusyomo lwesu muli Jehova Sikuzuzikizya zisyomezyo zyakwe. Alimwi butondezya mbuli Jehova mbwayonyonyoona bamasi ibapenzya bakombi bakwe sunu.

3:16-21. “Ijulu anyika zyoonse zilateketa,” alimwi bamasi bayoosikilwa lubeta lupati lwa Jehova. “Pele Jehova ngemacijilo aabantu bakwe,” aboobo uyoobapa buumi mubukkale bubotu bwaparadaiso. Sena inga tacigwasyi kuzumanana kuba afwaafwi anguwe mbwaanga buzuba bwakwe bwaswena bwakubeteka nyika eeyi mbyaabi?

“KOLIBAMBA KUSWAANANA A-LEZA WAKO”

(Amosi 1:1–9:15)

Amosi ujisi mulumbe wa Juda a Israyeli alimwi amasi aazingulukide cisi ca Israyeli. Lunyonyooko lulalangilwa kusika kucisi ca Aramu, Filisitiya, Turo, Edomu a Moabu akaambo kalunya ndobacita kubantu ba Leza. Abalo bantu bakkala mu Juda beelede kusubulwa “nkaambo basampaula mulao wa-Jehova.” (Amosi 2:4) Ino mbuti bwami bwamisyobo iili kkumi bwa Israyeli? Zibi zyakwe zilabikkilizya akulida bacete masuku amutwe, kutalilemeka alimwi akutalemeka basinsimi ba Leza. Amosi ucenjezya kuti Jehova uyoouma “zipaizyo zya-Beteli” alimwi uyoomwaya “iŋanda yampeyo, aŋanda yamainza.”—Amosi 3:14, 15.

Nokuba kuti kuli zisubulo zyapegwa kale, bana Israyeili basimamambe bazumanana abusicinguni bwabo. Amosi aumwi umwaambila kuti: “Kolibamba kuswaanana a-Leza wako.” (Amosi 4:12) Kubana Israyeli, buzuba bwa Jehova kwaambwa kuti bayootolwa “mubuzike kucisi cisakene kwiinda Damasko,” nkokuti cisi ca Asuri. (Amosi 5:27) Amosi wakazigwa amupaizi waku Beteli pele tanaayoowa pe. Jehova waambila Amosi kuti: “Mamanino asika kubantu bangu ba-Israyeli. Nsikooyoobalekelela limbi.” (Amosi 8:2) Icuumbwe naa malundu malamfwu tazikonzyi kupa kuti Leza atababeteki. (Amosi 9:2, 3) Nokuba boobo, kuli cisyomezyo cakupilusigwa. Jehova waamba kuti: “Njoolesya buzike bwabantu bangu ba-Israyeli, elyo bayooyaka minzi iisaalidwe akukala mulinjiyo, alimwi bayoobyala myuunda yamasaansa akunywa waini wanjiyo, bayoolima myuunda akulya micelo yayo.”—Amos 9:14.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

4:1—Ino mbaani baimininwa a “mpwizi zya-Basani”? Busena bwa Basani butakwe malundu buli kujwe aa Lwizi lwa Galilaya, bwakalizizilwe kumakani aabuvwubi kubikkilizya azivwubwa zyeebeka. Icakapa boobo ncakuti busena oobu bwakajisi macelelo mabotu. Amosi wakakozyanisya banakazi baku Samariya ibakali kuyandisya buumi bubotu kumpwizi zya Basani. Aaba banakazi kakutakwe kudooneka bakali kusungilizya bami naa ‘baalumi babo,’ kunyengelela bapengede kutegwa balo bavwube.

4:6—Ino majwi aakuti “ndamusalazizya meno” aamba nzi? Majwi aayo aleendelene aakuti “akumubuzya cilyo,” kweelede kuti majwi aayo aamba ciindi canzala menyo naatuba buu akaambo kakuti taakwe zilyo.

5:5—Munzila nzi bana Israyeli mobatakeelede ‘kuyandaula Beteli’? Jeroboamu Wakutaanguna wakacitide bubambe bwakukomba moombe ku Beteli. Kuzwa buyo kuciindi eeco, munzi ooyo bwakaba busena bwabukombi bwakubeja. Ku Giligala aku Beereseba akwalo kweelede kuti bukombi bwaluleyo bwakaliko. Kutegwa bafwutuke kuntenda yakasinsimwa, bana Israyeli bakeelede kuleka nyendo zyabo zyakuya kukukomba kumasena aaya alimwi bakeelede kuyandaula Jehova.

7:1—Ino ‘mweemvu wakajulilwa mwami’ waamba nzi? Kweelede kuti caamba mutelo wakali kusangwa ngwaakalailila mwami kutegwa ugwasye basikutanta mabbiza kubikkilizya amabbiza. Mutelo ooyu wakeelede kutelwa “ciindi cakusyuuka mweemvu wabili.” Kwamana boobo, bantu bakali kukonzya kutebula zisyango zyabo. Pele kabatana kucita boobo, kwakaba cisozi icakalya zisyango zyabo azintu zimwi zisyuuka.

8:1, 2—Ino “cisuwo camicelo yamainza” cakali kwiiminina nzi? Cakali kwiiminina kuti buzuba bwa Jehova bwakali afwaafwi. Micelo yamainza icelwa kumamanino aabutebuzi, nkokuti kumamanino aamwaka wabulimi. Jehova naakatondezya Amosi “cisuwo camicelo yamainza,” cakali kwaamba kuti mamanino aabana Israyeli akali afwaafwi. Aboobo, Leza wakaambila Amosi kuti: “Mamanino asika kubantu bangu ba-Israeli. Nsikooyoobalekelela limbi.”

Ziiyo Kulindiswe:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Akaambo kabukali mbwaakajisi kujatikizya Israyeli, Juda alimwi amasi aali cisambomwi aakabazungulukide, Jehova wakati: “Nsikooyoobapilusizya luumo.” Lubeta lwa Jehova talukonzyi kweelebwa pe.—Amosi 9:2-5.

2:12. Tatweelede kutyompya bapainiya babeleka canguzu, balangizi beendeenda, bamisyinali naa bamukwasyi wa Bbeteli kwiinda mukubakulwaizya kuleka mulimo wabo waciindi coonse kutegwa bapone buumi bwakulicelela. Muciindi cakucita boobo, tweelede kubakulwaizya kuti bazumanane amulimo mubotu.

3:8. Mbubonya mbuli muntu mbwayoowa namvwa syuumbwa uulila, awalo Amosi cakamupa kukambauka mbwaakamvwida buyo Jehova naakaamba kuti: “Koya ukasinsime [ku]bantu bangu.” (Amosi 7:15) Kuyoowa Leza kweelede kutukulwaizya kukambauka mulumbe wa Bwami cabusungu.

3:13-15; 5:11. Akaambo kakugwasigwa a Jehova, mweembezi uulicesya wakacikonzya ‘kulungulula’ kubantu batakali kubikkila maano akaambo kakuti bakalivwubide. Jehova ulakonzya kutugwasya andiswe kuti tukambauke mulumbe wa Bwami nokuba kuti kuli buyumu-yumu buli buti mucilawo.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Nokuba kuti bana Israyeli ziindi zinji bakakakilwa “kuboola” kuli Jehova, bakalaililwa kuti, “amuyandaule Jehova, mube abuumi.” Kufwumbwa buyo kuti Jehova katanainyonyoona nyika eeyi, tweelede kubaambila bali munyina eeyi kuti baboole kuli Leza.

5:18, 19. “Kulangila buzuba bwa-Jehova” kakutakwe kulibambila kwini-kwini mbufwubafwuba. Kucita boobo, kuli mbuli muntu uutija syuumbwa waakulimba munyama uumbi alimwi natija munyama ooyu waakulumwa nzoka. Ncamaano ‘kulindila lyoonse’ kumuuya alimwi akuzumanana kupakamana.—Luka 21:36.

7:12-17. Tweelede kukambauka mulumbe wa Leza cabusicamba acakutayoowa.

9:7-10. Kuba baluzubo lwabaalumi bansiku basyomeka alimwi abaabo bakaangululwa buzike mu Egepita kabali bantu ba Leza basalidwe, taakwe nokwakapa bana Israyeli batasyomeki kuti Leza abayande mbweena mbwaatakayanda bana Etiopiya. Kukkomaninwa a Leza uutakwe lusalululo kuyeeme ‘akumuyoowa akucita bululami,’ ikutali kuti ngwamukowa nzi.—Incito 10:34, 35.

Ncotweelede Kucita

Buzuba bwakuti Leza abeteke nyika ya Saatani buli afwaafwi. Leza watila muuya kubakombi bakwe, kubagwasya kuti bacenjezye banamaleya kujatikizya kuboola kwabuzuba bwakwe. Sena tatweelede kutola lubazu cabusungu mukugwasya bamwi kuti bamuzibe Jehova alimwi ‘akukomba izina lyakwe’?—Joeli 2:31, 32.

Amosi ukulwaizya kuti: “Amusule bubi akuyandisya bubotu, akubamba kabotu mbeta mumulyango.” (Amosi 5:15) Buzuba bwa Jehova mbobuyabuswena, ncamaano kuswenena kuli Leza alimwi akulyaandaanya anyika akuzintu zyayo zisofwaazya. Taziliboteli kaka ziiyo nzyotujana mubbuku lya Joeli alya Amosi izikonzya kutugwasya kucita boobo!—Ba-Hebrayo 4:12.

[Cifwanikiso icili apeeji 4]

Joeli wakasinsima kuti: ‘Buzuba bwa-Jehova buli afwaafwi’

[Zifwanikiso izili apeeji 7]

Mbuli Amosi, tweelede kukambauka mulumbe wa Leza cabusicamba acakutayoowa