Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Obadia, wa Yona, ne wa Mika

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Obadia, wa Yona, ne wa Mika

Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Obadia, wa Yona, ne wa Mika

“KIMONWA kya Obadia.” (Obadia 1) Bino byo binenwa bya ñanjilo bya mukanda wa Obadia. Mupolofeto katelelepo kantu kamutala shi ke enkapo dijina dyandi didi mu uno mukanda waāsonekele mu 607 K.K.K. Mu mukanda wāpwile kulembwa myaka tutwa tubidi kumeso, mupolofeto Yona usekunwine pampikwa kafinda myanda yāmutene mu mwingilo wandi wa bu mishonele. Myaka 60 ya mwingilo wa bupolofeto bwa Mika ibadilwa pa bukata bwa mwingilo wa Obadia ne wa Yona, ko kunena’mba tamba mu 777 K.K.K. kutūla mu 717 K.K.K. Mika kesambilepo bivule bimutala shi ke enkapo kibundi kyabo kya “Molashi” kyatelele ne kitatyi kyamufikile kinenwa kya Yehova, “mu mafuku a Yotama, ne a Ahaza, ne a Hezekia, balopwe ba Yuda.” (Mika 1:1) Uno mupolofeto wādi wibidile būmi bwa kunja, kino i kimweke mu byelekejo byaingidije pa kukomeneja musapu wandi.

EDOMA “UKATYIBWA NYEKE”

(Obadia 1-21)

Obadia wisambila pa Edoma amba: “Mwanda wa bingojila byo walonga mwanenu Yakoba, bumvu bukakupūta, kadi ukatyibwa nyeke.” Mupolofeto ukivulukile bingojila byalongele panopano Bene Edoma ku bana ba Yakoba—Bene Isalela. Mu 607 K.K.K., paile Bene Babiloni konakanya Yelusalema, Bene Edoma ‘baimene kulampe’ ne kwilunga ku “beni” baile kutambañana.—Obadia 10, 11.

Ino Njibo ya Yakoba yadi ya kujokejibwa dikwabo. Bupolofeto bwa Obadia bunena’mba: “Mu kalūlu ka Ziona mo mukekala boba bapande, kadi kakekalanga kakola.”—Obadia 17.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

5-8—I kintu’ka kikatampe kidi mu kudingakanya kudingakanibwe konakanibwa kwa Edoma na kwiya kwa tubwalāla bufuku ne na bakwangula ba mañanza? Shi bangivi bāile mu Edoma, longa bāibile’mo enka byobādi basaka. Kadi shi bakwangula bo bāile’mo, longa bāshile’mo bya kukokolola. Ino Edoma pa kupona, byabupeta byandi byādi bya kukimbwa ne kutūtwa byonso fututu na “bantu bādi ne ndoe” nandi—ke bapwani nandi Bene Babiloni kadi.—Yelemia 49:9, 10.

10—Edoma “ukatyibwa nyeke” namani? Monka mokyālailwe, muzo wa Edoma wādi na umbikalo ne bantu bekele’ko mu kifuko kampanda pano panshi i mutūkile. Nabonide, Mulopwe wa Babiloni, wāshindile Edoma pa bukata bwa mwaka wa katwa ka busamba K.K.K. Mu mwaka wa katwa ka buná K.K.K., ntanda ya Edoma yāshikatwa na Bene Nabata, ino Bene Edoma bakekala kunshi kwa Yudea mu kibatabata kya Nengeba mwayukene mwenda myaka bu Idyumea. Bene Loma pa kupwa konakanya Yelusalema mu 70 K.K., Bene Edoma bādi kebakidi’kopo.

Ñeni Yotuboila’ko:

3, 4. Bene Edoma bādi padi beongola na kwitatula amba badi mu makoma ne na mutyima-ntenke mwanda wa kwikala kobādi bekele mu ngulu ya mabwe masongoke ne mu binkolankola bya nkulwe byobādi bamona bu bintu bya kwibakinga. Ino na bubine, butyibi bwa Yehova kebunyemwangapo.

8, 9, 15. Tunangu twa bantu ne bukomo bwabo kebibwanyapo kwibakinga mu “difuku dya Yehova.”—Yelemia 49:7, 22.

12-14. Bene Edoma i kidyumu ku boba bonso basangala pangala pa makambakano aponena bengidi ba Leza. Yehova kamonangapo kususula bantu bandi bu mwanda mutyetye.

17-20. Buno bupolofeto bwa kujokejibwa kwa bana ba Yakoba kwāshilwile kufikidila pājokēle mu Yelusalema bashele’ko bātambile mu Babiloni mu 537 K.K.K. Mwanda wa Yehova ufikidilanga nyeke. Tukulupilei nanshi milao yandi yonso.

“NINEVA UKAFULAMIKWA”

(Yona 1:1–4:11)

Yona wanyemena kungi pa kyaba kya kukōkela Leza wamunena amba “enda ku Nineva, kyokya kibundi kikatampe’kya, wele lubila pa akyo” lwa musapu wa butyibi. Yehova pa kupukumija “luvula lukatakata mu kalunga-kamema” ne kwingidija “nyema-walui mukatakata,” wajokeja Yona kwaadi wenda ne kumutuma dikwabo ende mwipata mwa Bene Ashidia.—Yona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Yona watwela mu Nineva ne kwela lubila lwa musapu pampikwa kafinda amba: “Kubashala mafuku makumi aná, penepa Nineva ukafulamikwa.” (Yona 3:4) Bipa byalupuka ku mwingilo wa busapudi bwa Yona bibamulengeja “kafuna bulobo byamwiko.” O mwanda Yehova waingidija “mulundu-wamungu” mwanda wa kufundija Yona kwikala na lusa.—Yona 4:1, 6.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

3:3—Le bine Nineva kyādi kibundi “kyendwa lwendo lwa mafuku asatu”? Eyo, i amo. Mu myaka ya kala, Nineva umweka bu wādi ubadilwa’mo ne tubibundi tukwabo tamba ku Khorsabad kungala kutūla ne ku Nimrud kunshi. Tubibundi tonso tubadilwa mu Nineva twādi mu kifunda kibwanya kwikala na bula bwa makilometele 100.

3:4—Lelo Yona wēfundile bidi ludimi lwa Bene Ashidia mwa kusapwila musapu ku Bene Nineva? Yona padi wādi kala uyukile ludimi lwa Bene Ashidia, nansha kadi padi wāpelwe bukomo bwa kwisamba’lo mu kingelengele. Nansha kadi bikokejika padi wēsambile musapu wandi mu Kihebelu, ino muntu mukwabo ushintulula’o. Ne shi bikale amba musapu wandi wādi ushintululwa, nabya wāikele kukoka milangwe ya bantu mpata.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:1-3. Kutandika twaji tukwabo ku kusaka mwanda wa kunyema kutambila mu mwingilo wa kusapula Bulopwe ne wa kulonga bana ba bwanga i kilomboji kya kukanina kwa mutyima kubi. Muntu ulonga namino udi pamo bwa wanyema mwingilo umupele Leza wa kwela lubila.

1:1, 2; 3:10. Lusa lwa Yehova kelukadikilepo enka ku muzo umo, musaka, nansha kisumpi kya bantu kampanda. “Yehova i muyampe ku bonso; kadi lusa lwandi lwa kikōkeji ludi peulu pa mīngilo yandi yonso.”—Mitōto 145:9.

1:17; 2:10. Kulāla kwālēle Yona mafuku asatu bufuku ne mwinya munda mwa nyema wa lui mukatampe kwādi kufunkila pa lufu ne lusangukilo lwa Yesu.—Mateo 12:39, 40; 16:21.

1:17; 2:10; 4:6. Yehova wānyongolwele Yona mu mabimbi a kalunga ka mema. Kadi Leza wālongolwele “mulundu-wamungu weukandija peulu pa Yona, amba wikale mwemba peulu pa mutwe wandi, kumunyongolola ku malwa andi.” Ne batōtyi ba Yehova dyalelo nabo bafwaninwe kukulupila Leza wabo, ne kanye kandi, mwanda ukebakinga ne kwibanyongolola.—Mitōto 13:5; 40:11.

2:1, 2, 9, 10. Yehova utejanga milombelo ya bengidi bandi ne kwivwana diwi dya kwisāsa kwabo.—Mitōto 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Leza wa bine wēalakenye “waleka,” nansha’mba washinta milangwe pangala pa kyamalwa kyaānene kulonga, kadi “kalongele’kyopo, ehe.” Mwanda waka? Mwanda Bene Nineva bāalamukile “enselele ku dishinda dyandi dibi, enselele ku dishinda dyandi dibi.” Ne dyalelo nadyo mo monka, butyibi bwa Leza bukokeja kushinta shi kipya-mambo wesāsa bya binebine.

4:1-4. I kutupu muntu ubwanya kutūdila lusa lwa Leza mikalo. Tufwaninwe kudyumuka kutyina twakekala ketutopeka mashinda a lusa a Yehova.

4:11. Yehova utūkije mutyima amba musapu wa Bulopwe usapulwe ntanda yonso, mwanda—monka mwaāfwidile bantu ba mu Nineva 120 000 lusa—wivwaninanga lusa boba bonso “kebakōkejapo kusansanya ku kuboko kwabo kwa lundyo ne kwa lunkuso.” Mwene netu tufwaninwe kwivwanina bantu ba mu wetu mwaba lusa ne kwipāna na bupyasakane mu mwingilo wa kusapula Bulopwe ne wa kulonga bana ba bwanga?—2 Petelo 3:9.

‘LUPOLE LWABO LUKABAYA’

(Mika 1:1–7:20)

Mika wasokola patōka bubi bwa Isalela ne bwa Yuda, walaya amba mwipata mwabo mukashala masala, ne kupwa bakajokejibwa. Samadia ufwaninwe kwikala “pamo’nka bwa mulwi wa mu budimi.” Isalela ne Yuda bafwaninwe kwitenda “lupole” nansha kufwa bumvu pangala pa bankishi bobatōta. Eyo, pobasa kuselwa bu misungi, lupole lwabo lusa kubaya pamo’nka “bwa dikubi”—musaka wa mikebo wampikwa masala ku mutwe. Ino Yehova ulaya amba: “A Yakoba, binebine nkakukongakenya” pamo. (Mika 1:6, 16; 2:12) Pa mwanda wa bendeji ba ngikadilo mifwe ne bapolofeto boneke, Yelusalema nandi “ukālamuka ke milwi ya mabwe.” Ino Yehova ulaya ‘kwibongwija pamo.’ Ne kadi mu “Betelema Efelata” mukatamba “muledi mu Isalela.”—Mika 3:12; 4:12; 5:2.

Le Yehova i wampikwa koloka kudi Isalela? Lelo byalomba i bikomokomo’ni? Mhm, ke amopo. Bisaka’tu Yehova i batōtyi bandi balonge “buluji, ne kusanswa kanye, ne kunanga mu kwiubija na Leza” wabo. (Mika 6:8) Ino bantu ba mu myaka ya Mika i babi bininge, o mwanda shi kudi “batabukile buyampe ku abo badi’nka bwa pimbye; batabukile boloke nabo bapita kubipa lusao lwa miba,” mu kusanshija ne kususula yense wibafwena. Ino mupolofeto waipangula amba: “Lelo ani Leza wifwene [Yehova]”? Eyo, Leza usa kufwila monka bantu bandi lusa ne kwela “bubi bwabo bonsololo mu mushike wa kalunga-kamema.”—Mika 7:4, 18, 19.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

2:12—Bupolofeto bwa ‘kukongakenya basheleshele’ko ba Isalela pamo’ bwāfikidile kitatyi’ka? Kufikidila kubajinji i mu mwaka wa 537 K.K.K. pājokele basheleshele’ko Bayuda mu ntanda yabo pa kupwa kulupuka mu bupika bwa Babiloni. Mu ino myaka namo, bupolofeto i bufikidile padi “Isalela wa Leza.” (Ngalatea 6:16, Myanda Miyampe ku Bonso) Tamba mu 1919, bashingwe māni Bene Kidishitu bakongakanibwe “pamo’nka na luombe umbukata mwa madyo.” “Kibumbo kikatampe” kya “mikōko mikwabo” nakyo pa kwilunga’ko, nakampata tamba mu 1935, i balenge “kapotopoto kakatampe mwanda wa kibumbo kya bantu.” (Kusokwelwa 7:9; Yoano 10:16) Abo bonso pamo bendelejanga kumeso mutōtelo wa bine na bupyasakane.

4:1-4—“Mu mafuku a kumfulo,” Yehova utyibanga mambo namani “umbukata mwa bantu bangibangi, ne kukanda mizo mikomo kulampe”? Bishima “bantu bangibangi” ne “mizo mikomo” ke bifunkilangapo pa mizo nansha pa malongolodi a kipolitike. Ino bifunkila pa bantu bonso batambile mu mizo ne kwikala batōtyi ba Yehova. Yehova utyibanga mambo ne kukanda nansha kolola myanda umbukata mwabo mu myanda ya ku mushipiditu.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:6, 9; 3:12; 5:2. Samadia wāsadilwe na Bene Ashidia mu 740 K.K.K.—papo Mika ukidi mūmi. (2 Balopwe 17:5, 6) Bene Ashidia bāile kufika ne ku Yelusalema mu bulopwe bwa Hezekia. (2 Balopwe 18:13) Yelusalema wālotejibwe na Bene Babiloni mu 607 K.K.K. (2 Bilongwa 36:19) Kadi monka mokyālailwe, Meshiasa wābutwilwa mu “Betelema Efelata.” (Mateo 2:3-6) Kinenwa kya bupolofeto kya Yehova kifikidilanga nyeke.

2:1, 2. Bine i kyaka kotudi shi twitela bu bengidi ba Leza ino tukimba bidi bupeta pa kyaba kya “kusaka bulopwe bwa Leza, ne boloke bwandi kumo.”—Mateo 6:33; 1 Temote 6:9, 10.

3:1-3, 5. Yehova usaka boba batangidile kumeso mu bantu bandi bekale balonga bintu mobyolokele.

3:4. Shi tusaka Yehova alondolole milombelo yetu, ketufwaninwepo kulonga bubi nansha kwikala kulu mu dishinda kulu mu biyombo.

3:8. Mwingilo wetu wa kusapula myanda miyampe, mubadilwa ne misapu ya butyibi, ukengilwa ne pa mfulo shi twingila’o ku bukomo bwa mushipiditu sandu wa Yehova.

5:5. Buno bupolofeto butala Meshiasa bwitukulupija amba shi bantu ba Leza abatambwe na balwana, “bakumbi basamba-babidi [belekeja bintu bibwaninine]” ne “bamfumu ba bantu mwanda”—kibalwa kikatampe kya bantu ba bwino—balupukanga mwanda wa kutangidila umbukata mwa bantu ba Yehova.

5:7, 8. Bene Kidishitu bashingwe māni dyalelo badi “pamo’nka bwa lumé kudi Yehova”—dyese dya Leza ku bantu bavule. Badi namino mwanda Yehova wingidijanga bano bashingwe māni mu kusapula musapu wa Bulopwe. “Mikōko mikwabo” nayo ibakwashanga’ko mu kutūkija bantu mityima ku mushipiditu, bebakwasha mu kwingila mwingilo wa busapudi. (Yoano 10:16) Bine, i dyese kwingila na bengila uno mwingilo utūkija bantu mityima bya binebine!

6:3, 4. Tufwaninwe kwiula Yehova Leza ne kwikala na kanye ne lusa enka ne ku boba bakomo kushikata nabo, nansha ke boba bazoze ku mushipiditu bene.

7:7. Potwikonda na makambakano mu ano mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu, ketufwaninwepo kupungila. Inoko, pamo bwa Mika, tufwaninwe ‘kukungila Leza wa lupandilo lwetu.’

7:18, 19. Yehova witulekelanga kuluba kwetu na mutyima umo, nanshi netu tufwaninwe kulekela bya binebine boba betulubila.

Endelela na ‘Kunangila mu Dijina dya Yehova’

Boba balwa na Leza ne na bantu bandi ‘bakatyibwa’ko nyeke.’ (Obadia 10) Ino Yehova ukokeja kuleka bulobo bwandi shi tuteja bidyumu byandi ne ‘kwalamuka ku dishinda dibi.’ (Yona 3:10) “Mu mafuku a kumfulo’a,” ke ano “mafuku a kumfulo” kadi, mutōtelo wa bine i muzunzulwe peulu pa bipwilo bya bubela byonso ne bantu ba kikōkeji bakafula kwipungulwila’mo. (Mika 4:1; 2 Temote 3:1) Nanshi tusumininwei kunangila enka “mu dijina dya Yehova Leza wetu nyeke ne nyeke-ke.”—Mika 4:5.

Bine, mukanda wa Obadia, wa Yona, ne wa Mika ibetufundija myanda ya kamweno mpata! Nansha byoyālembelwe pano ke kintu kya myaka 2 500, musapu udi’mo i “wa būmi ne bukomo” ne ku didi kūlu dino.—Bahebelu 4:12.

[Kifwatulo pa paje 9]

Obadia wālaile amba: “[Edoma] ukatyibwa nyeke”

[Kifwatulo pa paje 11]

Mika wādi ‘utengele Yehova,’ nobe ukokeja kumutengela