Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Obadiya, Jona a Mika

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Obadiya, Jona a Mika

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Obadiya, Jona a Mika

“CILENGANO ca-Obadiya.” (Obadiya 1) Aaya ngamajwi aakutaanguna mubbuku lyamu Bbaibbele lya Obadiya. Kunze lyazina lyakwe, imusinsimi Obadiya kunyina cimbi ncaakalyaamba mubbuku eelyo ndyaakalemba mu 607 B.C.E. Mubbuku lyakamanizigwa kulembwa imyaka yiinda kumyaanda yobile musyule, imusinsimi Jona wakasalazya kwaamba zyakamucitikila mumulimo wakwe wabumisyinali. Walo Mika wakacita mulimo wakwe wabusinsimi kwamyaka iili 60 mumyaka iili akati kamazuba aa Obadiya a Jona, nkokuti kuzwa mu 777 B.C.E. kusikila mu 717 B.C.E. Celikke ncaakalyaamba Mika ncakuti wakali kuzwa ‘mumunzi wa Morese’ alimwi akuti ijwi lya Jehova lyakamusikila “muciindi ca-Jotamu aca-Ahazi aca-Hezekiya bami ba-Juda.” (Mika 1:1) Icitondezyo cakuti musinsimi ooyu wakalibuzi bukkale bwakumunzi nzitondezyo nzyaakali kubelesya ikukankaizya twaambo mumulumbe wakwe.

EDOMU “UYOOKOSOLWA CAKUTABUKA LIMBI”

(Obadiya 1-21)

Ikujatikizya Edomu, Obadiya wati: “Nkaambo kabuvupi mbowavupula munyoko Jakobo, bweeme buyookuvumba. Uyookosolwa cakutabuka limbi.” Imusinsimi ucaayeeyede manjongwe ngobakacita bana Edomu kubana ba Jakobo—bana Israyeli. Mu 607 B.C.E., bana Babuloni nobakanyonyoona Jerusalemu, bana Edomu “[ba]kaimikila kumbali” alimwi bakapanga cizuminano ‘abamuzwakule’ basikusaala.—Obadiya 10, 11.

Kulubazu lumbi, ŋanda ya Jakobo iyoobukulusigwa. Ibusinsimi bwa Obadiya bwaamba kuti: “Mucilundu ca-Ziyoni muyooba inkamu iilobokede, iyoosalala.”—Obadiya 17.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

5-8—Ino cikozyanyo cakunyonyoonwa kwa Edomu akuboola kwabafumpi masiku alimwi abasikucela misaansa ziswaangene buti? Ikuti babbi nibakanjila mu Edomu, nobakabba buyo eezyo nzyobakali kuyanda. Ikuti basikucela nibakanjila, nobakasiya zisyango zimwi zyakuvwuulula. Pele, Edomu aakunyonyoonwa, basinkondonyina bayakuyandaula mbono zyakwe zyoonse alimwi walo mwini uyoosaalwa cakumaninina ‘abaabo mbatagene aabo cizuminano’—ibeenzinyina, nkokuti bana Babuloni.—Jeremiya 49:9, 10.

10—Munzila nzi Edomu ‘mbwaakakosolwa cakutabuka limbi’? Mbuli mbokwakasinsimwa, cisi ca Edomu icakajisi mfwulumende alimwi abantu bakkede mubusena bugaminide cakaloba. Mwami Nabonidus waku Babuloni wakazunda Edomu mumwaanda wamyaka wacisambomwe B.C.E. Kuzi kusika mumwaanda wamyaka wane B.C.E., ibusena bwabana Edomu bwakali kukkalwa aabantu bategwa ba Nabatiya. Eeci cakapa kuti bana Edomu balongele kucooko cakumusanza kwa Judaya, munyika yaba Negebi eeyo yakazi kwiitwa kuti Idumiya. Bana Roma nobakanyonyoona Jerusalemu mu 70 C.E., bana Edomu bakamana doo.

Ziiyo Kulinduswe:

3, 4. Akaambo kakuti bakali kukkala munyika iikatazya yamakomba amalundu malamfwu alimwi amajeleele aakali kubakwabilila kuli basinkondonyina, kuboneka kuti bana Edomu bakalisyoma kapati cakunga bakali kuyeeya kuti bakali kwabilidwe. Pele, lubeta lwa Jehova kunyina nolukonzya kweelebwa pe.

8, 9, 15. Busongo alimwi anguzu zyabantu kunyina nozikonzya kutukwabilila “[mu]buzuba bwa-Jehova.”—Jeremiya 49:7, 22.

12-14. Izyakacitikila bana Edomu zicenjezya baabo bakkomana akaambo kamapenzi aakonzya kusikila babelesi ba Leza. Jehova kunyina naya kukulanga buyo kupenzegwa kwabantu bakwe.

17-20. Ibusinsimi oobu bwakubukulusigwa kwabana ba Jakobo bwakatalika kuzuzikizigwa ciindi bamucaala nobakapiluka ku Jerusalemu kuzwa ku Babuloni mu 537 B.C.E. Jehova taalilwi kuzuzikizya majwi aakwe. Tulakonzya kusyoma zisyomezyo zyakwe cakumaninina.

“NINEVE UYOONYONYOONWA”

(Jona 1:1–4:11)

Muciindi ‘cakuunka ku Nineve, kumunzi mupati kwaakukambauka’ mulumbe walubeta kweelana amalailile aa Leza, Jona watijila kumbi. Kwiinda mukutuma “iguwo ipati loko mulwizi” alimwi akubelesya “inswi impati,” Jehova wajola Jona akumutuma lwabili kumunzi mupati wabana Asuri.—Jona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Jona wanjila mu Nineve mpoonya waambilizya mulumbe uulimvwisya wakuti: “Kwainda mazuba aali makumi one, Nineve uyoonyonyoonwa.” (Jona 3:4) Nokwacitika zintu zyatali kulangilwa akaambo kamulimo wakwe wakukambauka, Jona ‘wanyema loko.’ Jehova wabelesya “ibonobono” kuyiisya Jona ciiyo cijatikizya kufwida luse.—Jona 4:1, 6.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

3:3—Sena mmasimpe kuti kukomena kwamunzi wa Nineve kwakali “kweendwa mazuba otatwe”? Inzya. Kaindi, kuboneka kuti munzi wa Nineve wakali kubikkilizya aminzi imwi iili akati kamunzi wa Khorsabad uuli kunyika kusikila kumunzi wa Nimrud uuli kumusanza. Kutegwa muntu azinguluke minzi yoonse yakali kubalilwa kumunzi wa Nineve wakeelede kweenda makkilomita aali 96.

3:4—Sena Jona wakeelede kwiiya mwaambo waba Asuri kutegwa abakambaukile bana Nineve? Jona ulakonzya wakali uzyi mwaambo wabana Asuri, antela wakapedwe nguzu zyakwaamba mwaambo ooyo camaleele. Kunze lyaboobo, ambweni wakaamba mulumbe ooyo uulimvwisya mu Cihebrayo mpoonya umwi muntu wakali kumusanduluda. Ikuti naa kwakali sikusandulula, nkokuti eeco cakapa kuti bantu babe aluyandisisyo mumulumbe wakwe.

Ziiyo Kulinduswe:

1:1-3. Ikucita milimo imbi acaali muciindi cakutola lubazu mumulimo wakukambauka Bwami akugwasya bamwi kuba basikwiiya, ncitondezyo cakuba amizeezo iitaluzi. Muntu uucita boobo ulakonzya kwaambwa kuti utija mulimo wa Leza.

1:1, 2; 3:10. Jehova ulabeetelela bantu boonse kunyina makani bazwa kucisi nzi naa mbasyobo nzi. “Jehova mubotu kuliboonse; luzyalo lwakwe lulimwaikide kuzilenge zyakwe zyoonse.”—Intembauzyo 145:9.

1:17; 2:10. Imazuba otatwe Jona ngaakali munswi mpati nkokuti masikati amasiku akali kutondezya lufwu alimwi abubuke bwa Jesu.—Matayo 12:39, 40; 16:21.

1:17; 2:10; 4:6. Jehova wakavwuna Jona kuguwo mpati mulwizi. Kunze lyaboobo, Leza “wakabamba ibonobono, wakalimezya amutwe wa-Jona, kuti cikamupe cenzule akumulesya kubijilwa.” Mazubaano, bakombi ba Jehova balakonzya kusyoma Leza wabo alimwi aluzyalo lwakwe kabazi kuti ngonguwe uukonzya kubakwabililwa akubavwuna.—Intembauzyo 13:5; 40:11.

2:1, 2, 9, 10. Jehova ulaswiilila mipailo yababelesi bakwe alimwi ulateelela nkumbizyo zyabo.—Intembauzyo 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Leza mwini-mwini “wakafwa insoni,” nkokuti wakacinca mizeezo yakwe kujatikizya mapenzi ngaakaamba, nkabela “takaacita pe.” Nkaambo nzi? Nkaambo bantu baku Nineve “ba[ka]leka inzila yabubi.” Mbubonya buyo, mazubaano Leza ulakonzya kulesya lubeta lwakwe lupati ciindi sizibi natondezya kuti weempwa ncobeni.

4:1-4. Kunyina muntu uukonzya kulesya luse lwa Leza. Tatweelede kutongooka akaambo kaluse lwa Jehova.

4:11. Cakukkazika moyo, Jehova uli mukupa kuti mulumbe wa Bwami ukambaukwe nyika yoonse mboizulwa akaambo kakuti—mbubonya mbwaakacitila bantu bali 120,000 bamu Nineve—ulabeetelela bantu “batana kwiiya kwaandaanya ijanza lyabo lyalulyo ajanza lyabo lyalumonswe.” Sena andiswe tatweelede kubeetelela bantu ibali mucilawo cesu kwiinda mukutola lubazu cabusungu mumulimo wakukambauka Bwami akugwasya bamwi kuba basikwiiya?—2 Petro 3:9.

‘CINKULU CABO CIYOOKOMEZEGWA’

(Mika 1:1–7:20)

Mika waleta cibi ca Israyeli a Juda aantangalala, waambilizya lunyonyooko lwaminzi yabo mipati alimwi wapa cisyomezyo cakubukulusigwa. Samariya uyooba “cilwi camafwuse” kweelena a The Bible in Tonga lyamu 1996. Akaambo kakukomba mituni, Israyeli a Juda beelede kuba ‘acinkulu,’ naa kusampulwa. Kwiinda mukutolwa buzike, cinkulu cabo ciyookomezegwa “mbuli sikube.” Jehova wasyomezya kuti: “Kubunganya njoomubunganya nyoonse nubana ba-Jakobo.” (Mika 1:6, 16; 2:12) Akaambo kabumpelenge bwabasololi alimwi amicito mibi yabasinsimi, awalo munzi wa Jerusalemu “uyooba malwi malwi.” Nokuba boobo, Jehova ‘uyoobunganya bantu bakwe.’ Mu “Betelehemu-Efrata” momuyoozwa yooyo “uuti kaendelezye ba-Israyeli.”—Mika 3:12; 4:12; 5:2.

Sena Jehova kuli mbwaabakatazya bana Israyeli? Sena zyeelelo zyakwe nziyumu cakuzwa munzila? Peepe. Celikke ncayanda Jehova kubakombi bakwe ncakuti ‘bacite bululami akuyanda luzyalo akweenda cakulibombya’ a Leza wabo. (Mika 6:8) Pele, basaanyina Mika babija kapati cakunga “mubotu akati kabo uli mbuli ciyasabavwimi, ayooyo uululeme kwiinda beenzinyina uli mbuli lubaya lwamamvwa,” nkokuti balayasa akupenzya kufwumbwa muntu uuswena kulimbabo. Nokuba boobo, musinsimi wati: “Nguni Leza uuli mbuli [Jehova]?” Leza uyoofwida bantu bakwe luse ‘akusowa zibi zyabo zyoonse mumpisi yalwizi.’—Mika 7:4, 18, 19.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

2:12—Ino ndiilili businsimi ‘bwakuyobolola ibasyeede bana Israyeli’ nobwakazuzikizigwa? Bwakasaanguna kuzuzikizigwa mu 537 B.C.E. ciindi ba Juda ibakasyeede nobakapilukila kucisi cabo kuzwa mubuzike ku Babuloni. Mazubaano, ibusinsimi oobo bwazuzikizigwa kwiinda mu “bana ba-Israyeli ba-Leza.” (Ba-Galatiya 6:16) Kuzwa mu 1919, Banakristo bananike bakatalika kuyoobololwa “mbuli butanga” mucimpati. Ikapati kuzwa mu 1935 ciindi “inkamu impati” ya “mbelele zimwi” noyakabasangana, bali ‘kupyopyongana nkaambo kakuvwula kwabantu.’ (Ciyubunuzyo 7:9; Johane 10:16) Mbasungu mukusumpula bukombi bwakasimpe camoyo omwe.

4:1-4—“Kumazuba aaciza,” aamamanino, ino mbuti Jehova ‘mbwabeteka misyobo minji akutapatila mikowa iili anguzu’? Imajwi aakuti “misyobo minji” alimwi a “mikowa iili anguzu” taambi zisi naa nkaamu zyatwaambo twacisi. Muciindi caboobo, imajwi aaya aamba bantu bazwa kuzisi zyoonse ibaba bakombi ba Jehova. Jehova ulababeteka alimwi akubatapatila naa kukosola makani aabo munzila yakumuuya.

Ziiyo Kulinduswe:

1:6, 9; 3:12; 5:2. Munzi wa Samariya wakanyonyoonwa abana Asuri mu 740 B.C.E.—kacipona Mika. (2 Bami 17:5, 6) Mane buya bana Asuri bakasika aku Jerusalemu ciindi Hezekiya naakali kulela. (2 Bami 18:13) Imunzi wa Jerusalemu wakaumpwa amulilo abana Babuloni mu 607 B.C.E. (2 Makani 36:19) Mbubwenya mbokwakasinsimwa, Mesiya wakazyalilwa mu “Betelehemu-Efrata. (Matayo 2:3-6) Eeci citondezya kuti businsimi bwa Jehova bulasyomeka.

2:1, 2. Elyo kaka taalibijili mapenzi ngotukonzya kujana akaambo kakulicengeezya kubelekela Leza kakuli mubwini ncotubikkide kumbele mbuvwubi muciindi cakusaanguna kuyandaula “Bwami bwa-Leza abululami bwakwe.”—Matayo 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10.

3:1-3, 5. Ncayanda Jehova kuli baabo basololela bantu bakwe mbululami.

3:4. Ikuti katuyanda kuti Jehova aingule mipailo yesu, tatweelede kucita cibi naa kuupa-upa ameso.

3:8. Mulimo wesu wakukambauka makani mabotu alimwi amulumbe walubeta ulakonzya kuzuzikizigwa lelikke ikuti naa twayumizigwa amuuya uusalala wa Jehova.

5:5. Ibusinsimi oobu bwa Mesiya butusyomezya kuti ciindi bantu ba Leza nobalwanwa abasinkondonyina, “beembezi bali musanu ababili [icaamba kuzulila]” alimwi “abeendelezi bali musanu abatatu”—nkokuti baalumi beelela bali mbobabede—bayoobusigwa naa kuletwa kutegwa basololele bantu ba Jehova.

5:7, 8. Kubanji, Banakristo bananike mazubaano bali “mbuli lume luzwa kuli-Jehova”—ncilongezyo kuzwa kuli Leza. Cili boobo akaambo kakuti walo ubelesya bananike kwaambilizya mulumbe wa Bwami. Iba “mbelele zimwi” balabakatalusya bantu kumuuya kwiinda mukugwasilizya bananike cabusungu mumulimo wakukambauka. (Johane 10:16) Elyo kaka ncoolwe ikutola lubazu mumulimo ooyu uukatalusya cini-cini!

6:3, 4. Tweelede kumwiiya Jehova Leza alimwi akuba bantu basilubomba abasiluzyalo nokuba kuli baabo bakatazya naa bakompeme kumuuya.

7:7. Notulanganya mapenzi kumamanino aabweende bwazintu oobu bubyaabi, tatweelede kutyompwa pe. Muciindi caboobo, mbubwenya mbuli Mika, tweelede ‘kumulindila Leza wesu.’

7:18, 19. Mbubwenya Jehova mbwalisungude kutulekelela zibi zyesu, tweelede kuba bantu balisungude kulekelela baabo batubisyila.

Amuzumanane ‘Kweenda Muzina lya Jehova’

Aabo balwana Leza abantu bakwe ‘bayookosolwa cakutabuka limbi.’ (Obadiya 10) Nokuba boobo, Jehova ulakonzya kulesya bukali bwakwe ciindi notutobela kucenjezya kwakwe ‘akuleka nzila yabubi.’ (Jona 3:10) “Kumazuba aaciza,” nkokuti “kumazuba aakumamanino” aano, bukombi bwakasimpe buli mukusumpulwa kwiinda bukombi boonse bwakubeja alimwi aabo bamvwida balaguumuka kulimbubo. (Mika 4:1; 2 Timoteo 3:1) Aboobo, atukanze ‘kweenda muzina lya Jehova Leza wesu lyoonse mane kukabe kutamani.’—Mika 4:5.

Masimpe, kuli ziiyo zigwasya nzyotukonzya kwiiya kuzwa mubbuku lya Obadiya, Jona a Mika. Nokuba kuti mabbuku aaya akalembwa imyaka yiinda ku 2,500 yainda, imulumbe uuli mumo ‘uli abuumi alimwi anguzu,’ naaba mazubaano.—Ba-Hebrayo 4:12.

[Cifwanikiso icili apeeji 9]

Obadiya wakasinsima kuti: “[Edomu] uyookosolwa cakutabuka limbi”

[Cifwanikiso icili apeeji 11]

Mbubwenya mbuli Mika, mulakonzya ‘kulindila Jehova’