Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Obadiya, Yonasi Na Mikiya
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Obadiya, Yonasi Na Mikiya
“XIVONO xa Obadiya.” (Obadiya 1) Marito lawa ma sungula buku ya Bibele ya Obadiya. Muprofeta a nga vuli nchumu hi yena n’wini handle ko boxa vito rakwe eka buku leyi a yi tsaleke hi 607 B.C.E. Eka buku leyi hetiweke eka malembe-xidzana mambirhi emahlweni ka kwalaho, muprofeta Yonasi u hlamusele leswi swi n’wi endlekeleke leswi fambelanaka ni xiavelo xa yena xa vurhumiwa. Mikiya loyi a profeteke malembe ya 60 u endle ntirho wakwe endzhaku ka Obadiya ni le mahlweni ka Yonasi, ku sukela hi 777 B.C.E. ku ya eka 717 B.C.E. Leswi Mikiya a hi byelaka swona ntsena malunghana na yena hi leswaku i wa le “[mugangeni] wa Morexeti” ni leswaku rito ra Yehovha ri humelele eka yena “emasikwini ya Yohatama, Akazi, Hezekiya, tihosi ta Yuda.” (Mikiya 1:1) Ku tolovelana ka muprofeta loyi ni vutomi bya le matiko-xikaya swi vonaka eka swifaniso leswi a swi tirhiseke leswaku a kandziyisa tinhla ta rungula rakwe.
EDOMU “U TA DLAYIWA HILAHA KU NGA RIKI NA MAKUMU”
Malunghana na Edomu, Obadiya u ri: “Hikwalaho ka madzolonga lawa u ma endleke eka makwenu Yakobe, tingana ti ta ku funengeta, u ta dlayiwa hilaha ku nga riki na makumu.” Muprofeta a a ha swi tsundzuka kahle swiendlo swo biha leswi Edomu a swi endleke eka vana va Yakobe—Vaisrayele. Hi 607 B.C.E., loko Vababilona va lovise Yerusalema, Vaedomu va “[yime] etlhelweni” kutani va endla xinghana ni “vanhu vambe” lava hlaselaka.—Obadiya 10, 11.
Ku hambana ni sweswo, yindlu ya Yakobe a yi ta vuyeteriwa. Vuprofeta bya Obadiya bya hlamusela: “Lava va balekaka va ta va eNtshaveni ya Siyoni, yi fanele yi va nchumu wo kwetsima.”—Obadiya 17.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
5-8—Ha yini ku lovisiwa ka Edomu ku fanisiwa ni ku ta ka vaphangi nivusiku ni vahlengeleti va madiriva? Loko vayivi a va te aEdomu, a va ta va va teke leswi a va swi lava ntsena. Loko vatshoveri a va tile, a va ta va va siye ntshovelo lowu nga ta khwajiwa. Kambe, loko Edomu a wa, a ku ta ngundzuvanyiwa rifuwo ra yena hinkwaro ri phangiwa hi “vanhu lava va endleke ntwanano na [yena]”—ku nga Vababilona.—Yeremiya 49:9, 10.
10—Xana Edomu u “dlayiw[e] hilaha ku nga riki na makumu” hi ndlela yihi? Hilaha swi boxiweke hakona, tiko ra Edomu, hulumendhe ni vanhu va rona swi lovisiwile swi nyamalala emisaveni. Hosi Nabonidus wa le Babilona u hlule Edomu exikarhi ka lembe-xidzana ra vutsevu B.C.E. Hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E., tiko ra Edomu ri tekiwe hi Vanabataya, kutani Vaedomu va boheke ku ya tshama exiphen’wini xa le dzongeni wa Yudiya, endhawini ya Negebu leyi hi ku famba ka nkarhi yi tivekeke tanihi Idumiya. Endzhaku ka loko Varhoma va lovise Yerusalema hi 70 C.E., Vaedomu va herile va nga ha vi kona.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
3, 4. Hikwalaho ka leswi a va tshama endhawini ya maribye etintshaveni leti tlakukeke ni magova lama enteke—leswi a swi endla swi tika leswaku valala va vona va va hlasela—Vaedomu va nga ha va va tixise ngopfu va tibyela leswaku va sirhelelekile ni ku hlayiseka. Kambe vuavanyisi bya Yehovha a byi papalateki.
8, 9, 15. Vutlhari bya munhu ni matimba yakwe a swi nge wu tisi nsirhelelo hi “siku ra Yehovha.”—Yeremiya 49:7, 22.
12-14. Vaedomu i xikombiso lexi lemukisaka eka lava va tsakaka hi ku tikeriwa loku vatirheli va Xikwembu va nga ha hlanganaka na kona. Yehovha a nga ku tekeli ehansi ku khomiwa ka vanhu vakwe hi ndlela yo biha.
17-20. Vuprofeta lebyi bya ku hlengeletiwa ka vana va Yakobe byi sungule ku hetiseka loko masalela ma tlhelela eYerusalema ma suka eBabilona hi 537 B.C.E. Rito ra Yehovha minkarhi hinkwayo ra hetiseka. Hi nga va ni ntshembo lowu tiyeke eka switshembiso swa yena.
“NINIVHA WU TA HERISIWA”
Ematshan’weni yo yingisela xileriso xa Xikwembu xo “ya emutini lowukulu wa Ninivha, [a ya] huwelela” rungula ra vuavanyisi, Yonasi u balekele etlhelo rin’wana. Hi ku “rhumela mheho leyikulu elwandle” ni hi ku tirhisa “nhlampfi leyikulu,” Yehovha u tlherisele Yonasi endzhaku a n’wi lerisa ra vumbirhi leswaku a ya entsindza wa Asiriya.—Yonasi 1:2, 4, 17; 3:1, 2.
Yonasi u nghene eNinivha kutani a ya emahlweni a huwelela rungula leri nga erivaleni: “Ku lo sala masiku ya 40 ntsena, kutani Ninivha wu ta herisiwa.” (Yonasi 3:4) Vuyelo bya ntirho wa Yonasi wo chumayela byi endle leswaku “a hlundzuka ngopfu,” hileswi a a langutele leswi hambaneke. Yehovha u tirhise “ximila xa xikutsu” a dyondzisa Yonasi dyondzo yo kombisa tintswalo.—Yonasi 4:1, 6.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
3:3—Xana hakunene vukulu bya Ninivha a byi ringana ni “mpfhuka wo famba hi milenge wa masiku manharhu”? Ina. Eminkarhini ya khale, swi tikomba onge muti wa Ninivha a wu katsa ni miti ya le kusuhi, ku sukela Khorsabad le n’walungwini, ku ya eNimrud hala dzongeni. Miti hinkwayo leyi fambisanaka na Ninivha yi hlanganisa mpfhuka wo leha lowu endlaka tikhilomitara ta 100 ku sukela eku sunguleni ku ya emakumu.
3:4—Xana Yonasi u boheke ku dyondza ririmi ra le Asiriya leswaku a ta kota ku chumayela Vaninivha? Yonasi kumbexana se a a ri tiva ririmi ra Vaasiriya, kumbe a nga va a kote ku ri vulavula hi singita. Nakambe swi nga endleka a twarise rungula rakwe leri kongomeke hi Xiheveru, ku ri na un’wanyana loyi a a n’wi tolokela. Loko swi ri tano, marito ya yena ma ta va ma endle leswaku va lava ku tiva swo tala hi rungula ra yena.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:1-3. Ku tiendlela xiyimiso xa mintirho yin’wana hi vomu leswaku hi papalata ku hlanganyela hi xitalo entirhweni wo chumayela hi Mfumo ni ku endla vadyondzisiwa i xikombiso xa nsusumeto lowu hoxeke. Loyi a endlaka tano u balekela xiavelo lexi a xi nyikiweke hi Xikwembu, ku fana na Yonasi.
1:1, 2; 3:10. Yehovha a nga kombisi tintswalo eka tiko kumbe rixaka rin’we ntsena kumbe eka ntlawa wa vanhu vo karhi vo hlawuleka. “Yehovha hi lonene eka hinkwavo, naswona tintswalo takwe ti le henhla ka mintirho yakwe hinkwayo.”—Pisalema 145:9.
1:17; 2:10. Ntokoto wa Yonasi wa ku heta masiku manharhu a ri enhlampfini leyikulu i vuprofeta lebyi kombetelaka eka ku fa ni ku pfuka ka Yesu.—Matewu 12:39, 40; 16:21.
1:17; 2:10; 4:6. Yehovha u kutsule Yonasi elwandle leri kariheke. Xikwembu xi tlhele xi “veka ximila xa xikutsu, leswaku xi va ehenhla ka Yonasi, xi va ndzhuti enhlokweni yakwe, xi n’wi kutsula exiyin’weni xakwe xa khombo.” Vagandzeri va Yehovha namuntlha va fanele va tshemba Xikwembu xa vona ni musa wa xona wa rirhandzu leswaku xi va sirhelela ni ku va kutsula.—Pisalema 13:5; 40:11.
2:1, 2, 9, 10. Yehovha wa swi twa swikhongelo swa malandza yakwe naswona u nyikela nyingiso eka swikombelo swa vona.—Pisalema 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. Xikwembu xa ntiyiso ‘xi tisorile,’ kumbe xi cinca mianakanyo malunghana ni khombo leri xi vulavuleke ha rona, kutani “a xi ri tisanga.” Ha yini? Hikwalaho ka leswi Vaninivha ‘va tlheleke etindleleni ta vona to biha.’ Hilaha ku fanaka namuntlha, vuavanyisi bya Xikwembu lebyi chavisaka byi nga papalateka loko mudyohi a kombisa ku hundzuka swi suka embilwini.
4:1-4. Ku hava munhu loyi a nga sivelaka Xikwembu ku kombisa tintswalo ta xona. Hi fanele hi tivonela leswaku a hi sandzi tindlela ta Yehovha to kombisa tintswalo.
4:11. Yehovha u lehisa mbilu leswaku mahungu ya Mfumo ma chumayeriwa emisaveni hinkwayo hileswi—hilaha a endleke hakona eka vanhu va 120 000 eNinivha—a twelaka “lava va nga ku tiviki nikatsongo ku hambana exikarhi ka voko ra vona ra xinene ni ra ximatsi.” Xana a hi fanelanga hi va twela vusiwana vanhu lava nga ensin’wini ya hina kutani hi endla ntirho wo chumayela timhaka ta Mfumo ni wo endla vadyondzisiwa hi ku hiseka?—2 Petro 3:9.
‘MPANDLA YA VONA YI TA ANAMISIWA’
Mikiya a a paluxa xidyoho xa Israyele na Yuda, a profeta hi ta ku lovisiwa ka mintsindza ya kona, ni ta switshembiso swa ku vuyeteriwa. Samariya a wu ta “va nhulu ya marhumbi ya le masin’wini.” Hikwalaho ka xiendlo xa vona xa ku gandzela swifaniso swa hava, Vaisrayele ni Vayuda a va faneriwa hi “mpandla,” kumbe tingana. Hi ku yisiwa ka vona evukhumbini, mpandla ya vona a yi ta anamisiwa “ku fana ni ya gama”—kumbexana muxaka wa koti leri nga ni tinsiva titsongo to olova enhlokweni. Yehovha wa tshembisa: “Kunene ndzi ta hlengeleta Yakobe.” (Mikiya 1:6, 16; 2:12) Hikwalaho ka varhangeri va vukanganyisi ni vaprofeta vo delela, Yerusalema na yena a a “ta va tinhulu ta marhumbi.” Kambe Yehovha a a “ta va hlengeleta [vanhu vakwe].” Le “Betlehema Efurata” a ku ta “huma loyi a nga ta va mufumi eIsrayele.”—Mikiya 3:12; 4:12; 5:2.
Xana Yehovha a a nga kombisi vululami eka Israyele? Xana leswi a a swi languterile a swi tika? Doo. Leswi Yehovha a swi kombelaka eka malandza ya yena hi leswaku ma ‘kombisa vululami, ma rhandza musa, ma tlhela ma titsongahata’ loko ma famba ni Xikwembu xa wona. (Mikiya 6:8) Kambe vanhu lava a va hanya enkarhini wa Mikiya a va hombolokile, lerova, “lonene ngopfu eka vona [a a] fana ni xigatlu, lowo tshembeka swinene eka vona [a a] tlula rihlampfu ra mitwa,” va vavisa un’wana ni un’wana loyi a tshinelaka ekusuhi na vona. Kambe muprofeta u vutisile: “Hi xihi Xikwembu lexi fanaka na [Yehovha]?” Xikwembu a xi ta tlhela xi kombisa tintswalo eka vanhu va xona naswona “swidyoho swa [v]ona hinkwaswo a [xi] ta swi lahlela evuentweni bya lwandle.”—Mikiya 7:4, 18, 19.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
2:12—Xana vuprofeta bya ku ‘hlengeletiwa ka lava saleke va Israyele’ byi hetiseke rini? Ku hetiseka ka byona ko sungula a ku ri hi 537 B.C.E. loko masalela ya Vayuda ma tlhelele etikweni ra rikwavo ma suka evuhlongeni eBabilona. Sweswi vuprofeta lebyi byi hetiseka eka “Israyele wa Xikwembu.” (Vagalatiya 6:16) Ku sukela hi 1919, Vakreste lava totiweke va hlengeletiwe swin’we “kukota ntlhambi etshangeni.” Loko va hlangane ni “ntshungu lowukulu” wa “tinyimpfu tin’wana,” ngopfu-ngopfu ku sukela hi 1935, va “[be] huwa swin’we ni vanhu.” (Nhlavutelo 7:9; Yohane 10:16) Va ri swin’we, va twarisa vugandzeri bya ntiyiso hi ku hiseka.
4:1-4—“Exiphen’wini xo hetelela xa masiku,” xana Yehovha u “avanyisa exikarhi ka vanhu vo tala, a lulamisa timhaka ta matiko yo tala” hi ndlela yihi? Xiga lexi nge “vanhu vo tala” ni lexi nge “matiko yo tala” a swi kombeteli eka mintlawa yo karhi ya matiko kumbe ya tipolitiki. Ematshan’weni ya sweswo, swi khumba vanhu vo huma eka matiko hinkwawo lava veke vagandzeri va Yehovha. Yehovha u avanyisa ni ku lulamisa timhaka ta vona hi tlhelo ra moya.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Muti wa Samariya wu lovisiwile hi Vaasiriya hi 740 B.C.E.—hi nkarhi wa ku hanya ka Mikiya. (2 Tihosi 17:5, 6) Vaasiriya va fike ni le Yerusalema hi nkarhi wa ku fuma ka Hezekiya. (2 Tihosi 18:13) Yerusalema wu hisiwe hi Vababilona hi 607 B.C.E. (2 Tikronika 36:19) Hilaha swi profetiweke hakona, Mesiya u velekeriwe le “Betlehema Efurata.” (Matewu 2:3-6) Rito ra Yehovha ra vuprofeta a ri tsandzeki.
2:1, 2. Wa nga vona khombo leri nga hi welaka loko hi ku hi tirhela Xikwembu kambe hi lava rifuwo ku sungula ematshan’weni yo lava “mfumo ni ku lulama ka [xona].”—Matewu 6:33; 1 Timotiya 6:9, 10.
3:1-3, 5. Yehovha u langutele leswaku lava nga ni vutihlamuleri exikarhi ka vanhu va yena va tirhisa vululami.
3:4. Loko hi lava leswaku Yehovha a hlamula swikhongelo swa hina, a hi fanelanga hi hanya hi xidyoho kumbe hi hanya vutomi bya mikoka yimbirhi.
3:8. Xileriso lexi hi nyikiweke xona xo chumayela mahungu lamanene, lama katsaka rungula ra vuavanyisi, xi ta hetiseka ntsena loko hi tiyisiwa hi moya lowo kwetsima wa Yehovha.
5:5. Vuprofeta lebyi bya Mesiya bya hi tiyisekisa leswaku loko vanhu va Xikwembu va hlaseriwa hi valala va vona, “varisi va nkombo” (nkombo yi yimela ku hetiseka) ni “tinghanakana ta nhungu”—nhlayo leyikulu ya vavanuna lava fanelekaka—va vekiwa leswaku va rhangela exikarhi ka vanhu va Yehovha.
5:7, 8. Eka vanhu vo tala, Vakreste lava totiweke namuntlha “va fana ni mberha leyi humaka eka Yehovha”—nkateko lowu humaka eka Xikwembu. Leswi swi tano hileswi a tirhisaka vatotiwa ku chumayela rungula ra Mfumo. “Tinyimpfu tin’wana” ti pfuna vanhu leswaku va va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu hi ku pfuna vatotiwa eka ntirho wo chumayela. (Yohane 10:16) Mayana lunghelo ronghasi ro hlanganyela eka ntirho lowu, lowu nyikaka van’wana ku phyuphya ka xiviri!
6:3, 4. Hi fanele hi tekelela Yehovha Xikwembu hi va ni musa ni ntwela-vusiwana hambi eka lava swi tikaka ku hanyisana na vona kumbe lava vuxaka bya vona ni Xikwembu byi tsaneke.
7:7. Loko hi ri karhi hi hlangavetana ni swiphiqo emakumu ka mafambiselo lawa ya swilo, a hi fanelanga hi nyama. Ematshan’weni ya sweswo, ku fana na Mikiya, hi fanele hi “kombisa moya wo rindza eka Xikwembu” xa hina.
7:18, 19. Leswi Yehovha a tiyimiseleke ku hi rivalela swihoxo swa hina, hi fanele hi tiyimisela ku rivalela lava hi dyohelaka.
Hambeta U ‘Famba Hi Vito Ra Yehovha’
Lava va lwaka ni Xikwembu ni vanhu va xona va “ta dlayiwa hilaha ku nga riki na makumu.” (Obadiya 10) Hambiswiritano, vukarhi bya Yehovha byi nga vohla loko hi tsundzuxa vanhu hi ta siku ra Xikwembu kutani va “[tlhela] endleleni ya vona yo biha.” (Yonasi 3:10) “Exiphen’wini xo hetelela xa masiku,” ku nga “emasikwini [lawa] yo hetelela,” vugandzeri bya ntiyiso byi tlakusiwile ehenhla ka vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa naswona lava yingisaka va khitikanela eka byona. (Mikiya 4:1; 2 Timotiya 3:1) Onge hi nga tikarhatela ku “famba hi vito ra Yehovha Xikwembu xa hina hilaha ku nga riki na makumu, hi masiku.”—Mikiya 4:5.
Mayana tidyondzo ta nkoka leti tibuku ta Obadiya, Yonasi na Mikiya ti hi dyondzisaka tona! Hambileswi ti tsariweke emalembeni lama tlulaka 2 500 lama hundzeke, rungula ra tona “ra hanya naswona ri ni matimba” ninamuntlha.—Vaheveru 4:12.
[Xifaniso eka tluka 13]
Obadiya u profete a ku: “[Edomu] u ta dlayiwa hilaha ku nga riki na makumu”
[Xifaniso eka tluka 15]
Mikiya u ‘kombise moya wo rindza Yehovha,’ kutani na wena u nga swi kota
[Xifaniso eka tluka 16]
Ntirho wo chumayela i lunghelo leri hi faneleke hi ri rhandza