Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Nahum, Habakkuk, ye Zephaniah
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Nahum, Habakkuk, ye Zephaniah
UKARA ERERIMBOT eke Assyria omososobo Samaria, kpa ibuot obio ubọn̄ esien Israel duop. Assyria ẹmedịghe Judah n̄ko uwem ke anyan ini. Prọfet Nahum ke Judah enyene etop emi aban̄ade Nineveh, kpa ibuot obio Assyria. Etop oro esịne ke n̄wed Nahum emi ẹkewetde mbemiso isua 632 M.E.N.
Ukara en̄wen emi adahade ada edi Ukara Babylon, emi ndidem emi ẹtode Chaldea ẹkesikarade ndusụk ini. N̄wed Habakkuk, emi etiede nte ẹkewet ẹkụre ke isua 628 M.E.N., ebem iso etịn̄ nte Jehovah edidade ukara ererimbot oro anam se enye ekebierede ye se iditịbede inọ Babylon ke idemesie.
Prọfet Zephaniah ke Judah etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ esie mbemiso Nahum ye Habakkuk. Enye atan̄a etop nsobo ye eke idotenyịn aban̄a Judah ke se ibede isua 40 mbemiso ẹsobode Jerusalem ke isua 607 M.E.N. N̄wed Zephaniah esịne etop aban̄ade mme idụt en̄wen.
“ỌDỌDIỌK ỌNỌ OBIO AFAI”
“Uyo Jehovah emi aban̄a Nineveh,” edi Jehovah Abasi “isọpke iyatesịt, enye onyụn̄ okpon odudu.” Okposụkedi emi Jehovah edide “ọkpọsọn̄ ebiet ke usen ukụt” ọnọ mbon oro ẹbuọtde idem ye enye, ana ẹsobo Nineveh.—Nahum 1:1, 3, 7.
“Jehovah amada ubọn̄ Jacob afiak edi.” Nte ededi, kpa nte ‘lion awaide unam mbai mbai,’ Assyria ẹmedịghe idụt ikọt Abasi uwem. Jehovah ‘ọyọfọp mme chariot Nineveh anam edi nsụn̄ikan̄: ofụt oyonyụn̄ adia n̄kparawa lion esie.’ (Nahum 2:2, 12, 13) “Ọdọdiọk ọnọ obio afai”—kpa Nineveh. “Kpukpru mmọ eke ẹkopde etop fo ẹyekwak ubọk ẹban̄a fi” ẹnyụn̄ ẹdara.—Nahum 3:1, 19.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:9—Nso ke ‘ndinam Nineveh mma’ ediwọrọ ọnọ Judah? Emi ediwọrọ ndibọhọ Assyria taktak; “afanikọn̄ iditọn̄ọke ntak itịbe.” Nahum eketịn̄ nte n̄kpọ eke Nineveh mîdụhe aba, ete: “Sese, ukot enye emi adade eti mbụk edi, emi ọkwọrọde emem, ẹdu ke ikpọ obot! O Judah, nịm [“mme usọrọ,” NW] fo.”—Nahum 1:15.
2:6—“Mme usụn̄ akpa ẹna in̄wan̄” didie? Mme usụn̄ emi ẹdi ndudu emi mmọn̄ Akpa Tigris ẹketịbide ke ibibene Nineveh. Ke isua 632 M.E.N., ke ini mbuaha udịmekọn̄ Babylon ye Media ẹkedide ndin̄wana ye Nineveh, emi iketiehe enye nte n̄kpọ. Sia mmọ ẹkenyenede ifụre ke esịt ibibene mmọ, mmọ ẹkekere ke owo ikemeke ndibe ndụk ndinam mmimọ n̄kpọ. Edi ọkpọsọn̄ edịm ama anam Akpa Tigris ọtọ ebe adan̄a. Nte Diodorus, ewet mbụkeset ọdọhọde, akwa ọtọ mmọn̄ emi “ama ada n̄kan̄ kiet obio onyụn̄ owụri akwa ikpehe ibibene oro.” Ntem ke mme usụn̄ akpa ẹkena in̄wan̄, ndien nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, ẹma ẹsọsọp ẹkan Nineveh nte ikan̄ ata etak nnyanyan̄a eke asatde.—Nahum 1:8-10.
3:4—Didie ke Nineveh ekebiet akpara? Nineveh ama abian̄a mme idụt ke ndin̄wọn̄ọ ke iyanam ufan ye mmọ inyụn̄ in̄wam mmọ, edi enye akakam efefịk mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Assyria ama ọnọ Edidem Ahaz eke Judah un̄wam man abiat odu Syria ye Israel. Nte ededi, ke akpatre, “edidem Assyria edi ke ebiet [Ahaz], onyụn̄ efịk enye, edi in̄wamke enye.”—2 Chronicles 28:20.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:2-6. Jehovah ndikosio usiene ye mme asua esie, emi mîkamaha ndinọ enye san̄asan̄a utuakibuot owụt ke enye oyom san̄asan̄a utuakibuot oto mme andituak ibuot nnọ enye.—Exodus 20:5.
1:10. Ikpọ ibibene ye ediwak tọwa ikakpanke se Jehovah eketịn̄de aban̄a Nineveh ndisu. Mme asua ikọt Jehovah mfịn idikemeke ndibọhọ ikpe emi Abasi obiomde mmọ.—Mme N̄ke 2:22; Daniel 2:44.
“EDINEN OWO OYODU UWEM”
Akpa ye udiana ibuot ke n̄wed Habakkuk ẹdi nneme ke ufọt prọfet emi ye Jehovah Abasi. Sia Habakkuk okopde editịmede esịt aban̄a se itịbede ke Judah, enye obụp Abasi ete: “Nsinam afo owụtde mi idiọk ido, onyụn̄ esede ukụt?” Jehovah ọbọrọ ete: “Ami mmọn̄ ndemede mme Chaldean, ndot-ndot ye owowo idụt.” Idem akpa prọfet oro ndikop ke Abasi edida “mbon abian̄a” ọnọ Judah ufen. (Habakkuk 1:3, 6, 13) Ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ Habakkuk ke edinen owo ayaka iso odu uwem, edi asua idibọhọke ufen. Akan oro, Habakkuk ewet ufen ition oro ẹdimiade mme Chaldean sia mmọ ẹdide mme asua.—Habakkuk 2:4.
Ke ini Habakkuk ekpede ubọk oyom mbọm, enye etịn̄ nte Jehovah okowụtde ọkpọsọn̄ odudu esie ke eset, utọ nte ke Ididuot Inyan̄, ke wilderness, ye ke Jericho. Prọfet emi etịn̄ n̄ko aban̄a nte Jehovah asan̄ade aka iso iso ndida iyatesịt nsobo ndiọi owo ke Armageddon. Ẹda akam emi ẹkeberi ntem: “Jehovah Ọbọn̄ edi odudu mi, enye ayanam ukot mi ebiet eke edop, onyụn̄ anam mi nsan̄a ke edikon̄ ebiet mi.”—Habakkuk 3:1, 19.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:5, 6—Ntak emi ndidemede mme Chaldea ẹdin̄wana ye Jerusalem eketiede mme Jew nte se mîdịghe akpanikọ? Etisịm ini emi Habakkuk eketịn̄de ntịn̄nnịm ikọ esie, Judah ekesịne ke idak okopodudu ukara Egypt. (2 Ndidem 23:29, 30, 34) Okposụkedi mbon Babylon ẹketọn̄ọde ndikop odudu, udịmekọn̄ mmọ ikakanke kan̄a Pharaoh Necho. (Jeremiah 46:2) Akan oro, temple Jehovah okosụk ododu ke Jerusalem, ndien ndidem ubon David ẹma ẹkara do ye unana mfịna. Mme Jew emi ẹkedude ini oro ẹkekere ke “edinam” Abasi, emi ekedide ndiyak mme Chaldea ẹsobo Jerusalem ikpekemeke-keme nditịbe. Inamke n̄kpọ m̀mê ikọ Habakkuk eketie mmọ didie nte se mîkemeke nditịbe, n̄kukụt oro akaban̄ade mbon Babylon ndisobo Jerusalem ‘iketreke ndisu’ ke isua 607 M.E.N.—Habakkuk 2:3.
2:5 (NW)—Anie edi “okopidem owo,” ndien ntak emi enye mîdikemeke “ndinam uduak esie”? Mbon Babylon emi ẹkedade odudu ekọn̄ mmọ ẹkan mme idụt en̄wen, ẹkediana kiet ẹnam “okopidem owo” emi. Inem edikan akanam enye etie nte owo emi wine anamde. Nte ededi, enye ikekemeke nditan̄ kpukpru mme idụt mbon ọtọkiet, koro Jehovah ama anam mbon Media ye Persia ẹkan enye. Mme ukara ukaraidem ẹdiana kiet ẹnam “owo” emi ke eyomfịn. N̄kohodeidem ye iseri ẹnam enye n̄ko, enye onyụn̄ enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ nditat obio ukara esie. Edi enye ikemeke ndinam uduak esie emi edide ‘nditan̄ kpukpru mme idụt mbon ọtọkiet.’ Obio Ubọn̄ Abasi kpọt edidian ubonowo ọtọkiet.—Matthew 6:9, 10.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:1-4; 1:12 esịm 2:1. Habakkuk ama obụp mme mbụme ke ofụri esịt, ndien Jehovah ama ọbọrọ enye. Ata Abasi esikpan̄ utọn̄ ọnọ akam mme anam-akpanikọ asan̄autom esie.
2:1. Nnyịn ikpenyene ndidu ke edidemede nnyụn̄ nsịn ifịk nnam mme n̄kpọ eke spirit ukem nte Habakkuk. Ikpenyene ndiben̄e idem ndikpụhọ ekikere nnyịn ekekem ye “nduari,” m̀mê edinen̄ede ekededi, oro ẹnọde nnyịn.
2:3; 3:16. Nte nnyịn itiede ke mbuọtidem ibet edidi usen Jehovah, ẹyak iti kpukpru ini ke usen oro enen̄ede ekpere.
2:4. Man ibọhọ ubiomikpe usen Jehovah oro edide, ana isọn̄ọ ida iyọ.—Mme Hebrew 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Osụk ọdọdiọk ọnọ owo eke adiade idiọk udori, amade afai, esịnde idem anam oburobụt ido, m̀mê okponode ndem. Ana ikpeme idem man ifep mme edu ye mme edinam emi.
2:11. Edieke nnyịn itrede ndiyarade idiọkido ererimbot emi, “itiat [eyetie] ke ibibene eseme.” Nnyịn ndika iso n̄kwọrọ etop Obio Ubọn̄ uko uko edi ata akpan n̄kpọ!
3:6. Baba n̄kpọ kiet, ọkpọkọm mme esop owo oro ẹtiede nte ẹnyene iwụk nte ikpọ ye n̄kpri obot, idibiọn̄ọke Jehovah ke ini enye anamde se enye ekebierede.
3:13. Ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ nnyịn ke owo idisoboke owo ntịme ntịme ke Armageddon. Jehovah ayanyan̄a mme anam-akpanikọ asan̄autom esie.
3:17-19. Idem okposụkedi n̄kpọ ekemede ndisọn̄ ye nnyịn mbemiso ye ke ini Armageddon an̄wanade, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke Jehovah ọyọnọ nnyịn “odudu” nte nnyịn ikade iso inam n̄kpọ esie ke idatesịt.
“USEN JEHOVAH EMEKPERE”
Ẹtuak ibuot ẹnọ Baal ke kpukpru ebiet ke Judah. Jehovah ada prọfet Zephaniah etịn̄ ete: “Nyonyụn̄ nyan ubọk mi ndori Judah ke idem, ye kpukpru mme andidụn̄ Jerusalem.” Zephaniah ọtọt ete: “Usen Jehovah emekpere.” (Zephaniah 1:4, 7, 14) Mbon oro ẹnamde se Abasi oyomde kpọt ke ‘ẹdidịp’ ke usen oro.—Zephaniah 2:3.
“Ọdiọk ọnọ . . . obio utụk”—kpa Jerusalem! “Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹbet mi ndien, tutu esịm ke usen eke ndidahade ke enyọn̄ nda mbụme. Koro mmaduak ndisop mme idụt . . . man n̄n̄wan̄a mmọ ifụtesịt mi ke idem.” Edi Abasi ọn̄wọn̄ọ ete: “Nyenịm fi ke etop ye ke itoro ke otu kpukpru mme idụt ke ererimbot, ke ini emi ndidade mbufo emi ẹdide mbuot-ekọn̄ mfiak ndi, ke enyịn mbufo.”—Zephaniah 3:1, 8, 20.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
2:13, 14—‘Uyo mmanie ẹdikwọ’ ke ini ẹsobode Nineveh fapfap? Sia akanade Nineveh akabade ebietidụn̄ mme unamikọt ye mme inuen, uyo oro ẹdikwọde edi uyo inuen, onyụn̄ ekeme n̄ko ndidi uyom ofụm ke mme window ufọk oro owo mîdụn̄ke.
3:9—Nso idi “edisana n̄kpọk-inua,” m̀mê edisana usem, ndien ẹsem enye didie? Enye edi akpanikọ Abasi oro ikụtde ke Ikọ esie, kpa Bible. Enye esịne kpukpru ukpepn̄kpọ Bible. Nnyịn isem enye ke ndinyịme akpanikọ, ke ndikpep mbon en̄wen akpanikọ emi nnennen nnennen, ye ke ndidu uwem nte ekemde ye uduak Abasi.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:8. Etie nte ndusụk owo ke eyo Zephaniah ẹkeyom mme idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk ẹma mmọ ebe ke “[ndisịne] esen n̄kpọ ke idem.” Okpowụt unana ibuot didie ntem mme andituak ibuot nnọ Jehovah ndikpodomo ndidu uwem nte ererimbot ke ndinam kpasụk ntre!
1:12; 3:5, 16. Jehovah ama aka iso ọdọn̄ mme prọfet ẹketọt ikọt esie ẹban̄a ubiereikpe esie. Enye ama anam ntre idem okposụkedi emi ediwak mme Jew ẹkesọn̄ọde ẹyịre ke usụn̄ uwem mmọ mîkonyụn̄ inyeneke udọn̄ ke etop oro—ukem nte ntak mmịn eden̄ide ọdiọhọ ke aban̄. Nte akwa usen Jehovah asan̄ade ekpere, utu ke ndiyak edu unana udọn̄ ererimbot emi anam ‘ubọk emem nnyịn,’ nnyịn ikpenyene ndika iso ntan̄a etop Obio Ubọn̄, ikpaha mba.
2:3. Jehovah ikpọn̄ ekeme ndinyan̄a nnyịn ke usen iyatesịt esie. Man ika iso inyene mfọn esie, ana ‘iyom Jehovah’ ke nditịn̄ enyịn n̄kpep Ikọ esie, kpa Bible; ke ndibọn̄ akam mben̄e ndausụn̄ esie; ye ke ndisan̄a n̄kpere enye. Ana ‘iyom edinen ido’ ke ndidu edisana uwem. Onyụn̄ ana ‘iyom sụn̄-sụn̄ ido’ ebe ke ndinyene edu nsụhọdeidem.
2:4-15; 3:1-5. Kpa nte ẹkesobode Jerusalem eset ye mme idụt mbọhọ esie, ẹyesobo Christendom ye kpukpru mme idụt emi ẹkesifịkde ikọt Abasi ke usen emi Jehovah edinamde se enye ekebierede. (Ediyarade 16:14, 16; 18:4-8) Nnyịn ikpenyene ndika iso uko uko ntan̄a ikpe oro Abasi obiomde mme idụt.
3:8, 9 (NW). Nte nnyịn itiede ibet usen Jehovah, nnyịn itịm idem inọ ubọhọ ebe ke ndikpep nnyụn̄ nsem “edisana usem” ye ke ‘ndikot enyịn̄ Abasi’ ebe ke ndiyak idem nnyịn nnọ enye san̄asan̄a. Nnyịn inam n̄kpọ Jehovah n̄ko ke “esịt kiet” ye ikọt esie, inyụn̄ “iwa uwa ekọm inọ” enye nte enọ.—Mme Hebrew 13:15.
“Oyonyụn̄ Ọsọp Eti-Eti”
Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Osụk esisịt idiọk owo ididụhe: ndien ke afo etịn̄de enyịn ke ebiet esie, enye ididụhe.” (Psalm 37:10) Ke ini itiede ikere se ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a Nineveh ke n̄wed Nahum ye se ẹketịn̄de ẹban̄a Babylon ye Judah ama mfiakedem ke n̄wed Habakkuk, nnyịn imenen̄ede inịm ke ikọ andiwet psalm oyosu. Edi adan̄a didie ke nnyịn idibet?
Zephaniah 1:14 ọdọhọ ete: “Akwa usen Jehovah emekpere, emekpere, oyonyụn̄ ọsọp eti-eti.” N̄wed Zephaniah owụt nnyịn n̄ko nte ẹkemede ndidịp nnyịn ke usen oro ye se anade inam idahaemi man itịm idem inọ ubọhọ. Ke akpanikọ, “Ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.”—Mme Hebrew 4:12.
[Mme ndise ke page 8]
Ikpọ ibibene Nineveh ikakpanke ntịn̄nnịm ikọ Nahum ndisu
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Randy Olson/National Geographic Image Collection