Ze Zwile Mubano mwa Libuka za Nahumi, Habakuki, ni Zefania
Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila
Ze Zwile Mubano mwa Libuka za Nahumi, Habakuki, ni Zefania
MUBUSO wa Asirya o m’ata ka ku fitisisa se u shandauzi kale muleneñi wa Samaria, yona pita ya mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi. Mubuso wa Asirya hape se u bembile Majuda ka nako ye telele. Mupolofita Nahumi wa Mujuda u polofita za Ninive, muleneñi o mutuna wa Asirya. Buka ya Bibele ya Nahumi ne i felizwe pili silimo sa 632 B.C.E., si si ka fita kale, mi mwateñi ku polofitilwe za Ninive.
Mubuso wa Asirya ha se u wile, Mubuso wa Mababilona u ba ona mubuso o m’ata ka ku fitisisa mi fokuñwi u busiwa ki malena ba Makalade. Buka ya Habakuki ili yeo mwendi ne i felizwe ku ñolwa ka 628 B.C.E., i polofita za nako yeo Jehova a ka fitisa katulo ya hae ka ku itusisa Mababilona ni ze ka ezahala ku bona.
Mupolofita Zefania wa Mujuda na kalisize ku polofita pili Nahumi ni Habakuki ba si ka kalisa kale ku eza cwalo. Na polofitile kuli Juda ne i ka sinyiwa ni ku yahiwa sinca lilimo ze fitelela 40 pili Jerusalema i si ka shandaulwa kale ka 607 B.C.E. Buka ya Bibele ya Zefania hape i polofita ze ka ezahala kwa linaha ze ñwi.
“BUMAI KI BWA MUNZI WA MALI!”
Jehova Mulimu ki yena ya polofitile “fahalimu a Ninive,” mi ha “halifi kapili, ki yo mutuna ka mata a hae.” Ku si na taba kuli Jehova ki “sisabelo se si tiile ka nako ya ziyezi” ku ba ba mu sepile, Ninive i ka sinyiwa.—Nahumi 1:1, 3, 7.
“[Muñ’a] Bupilo [u ka] zusa [kamba ku kutisa sinca] bulena bwa Jakobo.” Kono Maasirya ba nyandisize batu ba Mulimu sina ‘tau ye tafuna lico.’ Jehova u “ka cisa makoloi a [Ninive], a fetule musi fela; lilumo li ka feza bana [ba hae] ba litau.” (Nahumi 2:2, 12, 13) “Bumai ki bwa munzi wa mali,” yona Ninive. “Batu kaufela ba ba ka utwa ze tahezi [Ninive] ba ka kandelela” mi ba ka taba.—Nahumi 3:1, 19.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
1:9—Ku ‘bulaelelwa’ kwa Ninive ku ka tusa cwañi Majuda? Seo si ka talusa kuli Majuda ha ba sa na ku nyandiswa ki Maasirya hape; ‘ñalelwa ha i na ku ba swala habeli.’ Nahumi u bonisa inge kuli Ninive i wile kale, u li: “A mu bone fa malundu mautu a ya tisa litaba ze nde, ya t’o shaela kozo! Wena Juda u eze mikiti ya hao.”—Nahumi 1:15.
2:6—Ki “likwalo za nuka” lifi ze ne tibuluzwi? Likwalo ze taluswa fa ki ku tibuha kwa mamota a Ninive bakeñisa mezi a Nuka ya Tigris. Batu ba mwa Ninive ne ba si ka saba se siñwi munzi wo ha ne u tilo tasezwa ki Mababilona ni Mamede ka 632 B.C.E. Ne ba ikutwa ku silelezwa kabakala kuli munzi wa bona ne u na ni mamota a matelele. Kono nuka ya Tigris ya bayula bakeñisa pula ye ne nela hahulu. Caaziba wa litaba za kale ya bizwa Diodorus u talusa kuli mezi “na tibisize kalulo ye ñwi ya muleneñi ni ku wisa mamota.” Kacwalo likwalo za nuka ne li tibuluzwi sina mo ne ku polofitezwi, mi Ninive ne i wile kapili-pili sina fela mo bu celanga kapili bucwañi bo bu omile ño.—Nahumi 1:8-10.
3:4—Ninive ne i swana cwañi sina lihule? Ninive ne i sepisize linaha ze ñwi kuli ne i ka itama bulikani ni zona ni ku li tusa, kono ne i nyandisa fela linaha zeo. Ka mutala, Maasirya ne ba tusize Mulena Akazi wa Juda ha na lwaniswa ki mpi ya Syria ni Isilaele. Kono hamulaho wa nako, “mulena wa Asirya, h’a taha ku [Akazi], a mu ziyeza.”—2 Makolonika 28:20.
Ze Lu Ituta:
1:2-6. Jehova na otile lila za hae ze ne hanile ku sebeleza fela yena, ili ku bonisa kuli u bata kuli balapeli ba hae ba lapele fela yena a nosi.—Exoda 20:5.
1:10. Bupolofita bwa Jehova ne bu talelelizwe ku si na taba kuli Ninive ne li muleneñi wa mamota a matelele, wa litawala. Ba ba lwanisa batanga ba Jehova kacenu ha ba na ku banduka katulo ya Mulimu.—Liproverbia 2:22; Daniele 2:44.
“YA LUKILE U KA PILA”
Kauhanyo ya pili ni ya bubeli ya buka ya Habakuki ki puhisano ye mwahal’a Habakuki ni Jehova Mulimu. Mupolofita Habakuki u bilaezwa hahulu ki ze sweli ku ezahala mwa Juda, mi u buza Mulimu kuli: “U ni bonisezañi ze maswe, mi u ni talimisezañi za ku nyandisa?” Jehova u mu alaba u li: “Ni biza Makalade, sona sicaba se si buhali, se si kanyanyu.” Mupolofita u komoka kuli Mulimu u lelile ku ota Juda ka ku itusisa “ba ba maswe.” (Habakuki 1:3, 6, 13) Habakuki u sepiswa kuli ba ba lukile ba ka zwelapili ku pila, kono lila li ka otiwa. Hape Habakuki u bonisa lika ze ketalizoho ze ka wela Makalade, zona lila za hae.—Habakuki 2:4.
Habakuki u lapela kuli a boniswe sishemo ka “mukwa wa lipina za malilo,” mi u talusa kuli Jehova na bonisize m’ata a hae a matuna kwa Liwate Le Li Fubelu, mwa lihalaupa, ni kwa Jeriko. Habakuki hape u polofita za buhali bwa Jehova Armagedoni ha i ka taha. U feza tapelo ya hae ka manzwi a li: “Mata a ka, ki Yena Mulena [Muñ’a] Bupilo, u fa mautu a ka ku swana sina a lipala, u ni zamaisa mwa mabaka a ka a’ lumbile.”—Habakuki 3:1, 19.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
1:5, 6—Ki kabakalañi Majuda ha ne ba sa libeleli kuli Makalade ne ba ka taseza Jerusalema? Ka nako ya kalisa ku polofita Habakuki, Juda ne i busiwa ki Egepita. (2 Malena 23:29, 30, 34) Nihaike mubuso wa Mababilona ne se u ba o m’ata, ne ba si ka tula kale Faro Neko. (Jeremia 46:2) Hape tempele ya Jehova ne i li mwa Jerusalema, mi lusika lwa Davida ne lu busize ka nako ye telele ku si na mifilifili. Kacwalo Majuda ba mwa miteñi yeo ne ba sa libeleli kuli Mulimu na ka itusisa Makalade kwa ku sinya Jerusalema. Kono ku si na taba kuli ne ba si ka kolwa manzwi a Habakuki, bupolofita bwa hae bwa ku sinyiwa kwa Jerusalema ki Mababilona ne bu talelelizwe luli ka 607 B.C.E.—Habakuki 2:3.
2:5—“Mutu” ya taluswa fa u swaniseza mañi, mi ki kabakalañi “h’a [si na] buiketo”? Mababilona ba ne ba tuzi macaba a mañata ka mpi ya bona ye m’ata ki bona ba ba taluswa fa sina “mutu.” Babilona na eza inge ya kozwi “veine” bakeñisa litulo za hae. Kono na si ke a kona ku ikubukanyeza macaba kaufela bakeñisa kuli Jehova na ka mu yundisa ka Mamede ni Maperesia. “Mutu” yo kacenu u swanisezwa ki likopano za lipolitiki. Ni yena u ikuhumusa hahulu mi u tabela hahulu ku busa. Kono ha na ku kona ku “ikubukanyeza macaba kaufela.” Ki Mubuso wa Mulimu fela o ka kona ku swalisanisa batu.—Mateu 6:9, 10.
Ze Lu Ituta:
1:1-4; 1:12–2:1. Habakuki na buzize lipuzo ze ne mu bilaeza luli, mi Jehova na mu alabile. Mulimu wa niti wa alabanga litapelo za batanga ba hae ba ba sepahala.
2:1. Sina Habakuki, lu swanela ku zwelapili ku tona ni ku tiya kwa moya. Mi lu swanela ku eza licinceho haiba lu fiwa kelezo.
2:3; 3:16. Ha lu nze lu libelela lizazi la Jehova, lu swanela ku zwelapili ku tona kwa moya.
2:4. Lu tokwa ku zwelapili ku itiisa kuli lu kone ku punyuha fa lizazi la Jehova la katulo.—Maheberu 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Ba ba ikubukanyeza lika ze si za bona, ba ba lata mifilifili, ba ba eza buhule, ni ba ba lapela milimu ba ka telwa ki kozi. Lu swanela ku ambuka lika ze cwalo.
2:11. Haiba lu palelwa ku nyaza bumaswe bwa lifasi le, ‘licwe li ka huwa.’ Lu swanela ku zwelapili ku kutaza Mubuso ka bundume.
3:6. Ha ku na nto ye ka palelwisa Jehova ku fitisa katulo ya hae, nihaiba mibuso ya butu ye bonahala ku tiya inge malundu.
3:13. Lu sepisizwe kuli hasi batu kaufela ba ba ka sinyiwa fa Armagedoni. Jehova u ka sileleza batanga ba hae ba ba sepahala.
3:17-19. Nihaike kuli lu kana lwa talimana ni butata Armagedoni ha i ka taha kamba pili i si ka fita kale, lu na ni buikolwiso bwa kuli Jehova u ka lu fa “mata” ha lu nze lu zwelapili ku mu sebeleza ka tabo.
‘LIZAZI LA JEHOVA LI SUTELEZI’
Bulapeli bwa Baale bu atile mwa Juda. Jehova u bulela ka mupolofita wa hae Zefania kuli: “Ni ka namululela lizoho la ka fahalimu a Juda ni fa batu kamukana ba ba yahile mwa Jerusalema.” Zefania u lemusa kuli: “Lizazi la [Muñ’a] Bupilo li sutelezi.” (Zefania 1:4, 7, 14) Ba ba eza tato ya Mulimu ki bona fela ba ba ka “silelezwa” fa lizazi leo.—Zefania 2:3.
“Bumai ki bwa munzi . . . wa banyandisi,” ona Jerusalema! “[Muñ’a] Bupilo u li: A mu ni libelele he, ku fitela lizazi le ni ka nanuha ku t’o hapa; kakuli ni lelile ku puta macaba . . . ni ba sululele buhali bwa ka.” Kono Mulimu u sepisa kuli: “Ni ka mi bubanisa ni ku mi kuteka ka libizo le lituna mwahal’a macaba kamukana a lifasi, ha ni se ni kutisa ba ba hapilwe ba mina, mu nze mu iponela.”—Zefania 3:1, 8, 20.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
3:9—“Milomo [kamba puo] ye Kenile” ye taluswa fa ki nto mañi, mi puo yeo i bulelwa cwañi? Puo ye taluswa fa ki niti ye mwa Linzwi la Mulimu, yona Bibele. I kopanyeleza lituto kaufela ze mwa Bibele. Lu i bulela ka ku lumela niti, ku luta batu ba bañwi niti, ni ku pila ka tato ya Mulimu.
Ze Lu Ituta:
1:8. Batu ba bañwi mwa miteñi ya Zefania ne ba bata ku tabelwa ki macaba a mañwi ka ku “apala liapalo za ku sili.” Balapeli ba Jehova kacenu ha ba swaneli ku eza butoto bo bu swana ka ku likanyisa lifasi!
1:12; 3:5, 16. Jehova na zwezipili ku luma bapolofita kuli ba yo lemusa batu ba hae za likatulo za hae. Na ezize cwalo ku si na taba kuli Majuda ba bañata ne ba swana sina lisifa le li shekezi mwa silubelo sa veine kakuli ne se ba cinezi mwa lika ze maswe mi ne ba sa isezi pilu kwa lushango. Lizazi la Jehova le lituna ha li nze li sutelela, ha lu swaneli ku tuhelela ‘mazoho a luna ku fokola’ bakeñisa kuli batu ha ba lu isi pilu ha lu nze lu kutaza taba ya Mubuso.
2:3. Ki Jehova fela ya kona ku lu sileleza fa lizazi la buhali bwa hae. Kuli lu shemubiwe, lu tokwa ku ‘bata Jehova’ ka ku ituta Linzwi la hae, yona Bibele, ka tokomelo; ku kupa ketelelo ya hae ka tapelo ni ku sutelela ku yena. Lu swanela ku ‘bata ze lukile’ ka ku ba ni mizamao ye minde. Mi lu swanela ku ‘bata buikokobezo’ ka ku ba batu ba ba ishuwa ni ba ba utwa.
2:4-15; 3:1-5. Jehova ha ka tisa katulo ya hae, Krestendomu ni macaba kaufela a nyandisize batu ba Mulimu, ba ka kena mwa kozi ye ne tezi Jerusalema wa ikale ni macaba a na i potolohile. (Sinulo 16:14, 16; 18:4-8) Lu swanela ku zwelapili ku kutaza likatulo za Mulimu ka bundume.
3:8, 9. Ha lu nze lu libelela lizazi la Jehova, lu swanela ku itukiseza ku puluswa ka ku ituta puo ye kenile ni ku ‘biza Libizo la Mulimu’ ka ku ineela ku yena. Hape lu swanela ku sebeleza Jehova “ka pilu i li ñwi” ni batu ba hae ni ku mu fa “sitabelo sa milumbeko.”—Maheberu 13:15.
“Li Akufa ka Lubilo”
Walisamu na opezi kuli: “Ku sa na ni nakonyana ye nyinyani, mi ya maswe h’a sa na ku ba teñi; e, u ka bata sibaka sa hae, kono si se si ka ba siyo.” (Samu 37:10) Ze ne polofitilwe ka za Ninive ni za Babilona mwa buka ya Nahumi ni za Juda mwa buka ya Habakuki, li lu tusa ku ba ni buikolwiso bwa kuli manzwi a walisamu a ka talelezwa luli. Kono lu swanela ku libelela ka nako ye kuma kai?
Zefania 1:14 i bulela kuli: “Lizazi la [Muñ’a] Bupilo le lituna li sutelezi, e, li sutelezi, mane li akufa ka lubilo.” Buka ya Zefania hape i bonisa ze lu swanela ku eza kuli lu silelezwe ka nako yeo ni ze lu tokwa ku eza cwale ha lu nze lu itukiseza puluso. Ka niti luli, “Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni mata.”—Maheberu 4:12.
[Maswaniso a fa likepe 8]
Bupolofita bwa Nahumi ne bu talelelizwe ku si na taba ni mamota a matelele a Ninive
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Randy Olson/National Geographic Image Collection