Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Nahuma, wa Habakuka ne wa Sefanya

Malu manene a mu mukanda wa Nahuma, wa Habakuka ne wa Sefanya

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Nahuma, wa Habakuka ne wa Sefanya

BENA Ashû bavua bakokesha pa buloba mu tshikondo atshi bakavua babutule Samalea, tshimenga tshinene tshia bukalenge bua bisa dikumi bia Isalele. Bavua kabidi bakanyina bena Yuda bua kubabutula. Muprofete Nahuma wa mu Yuda uvua ne mukenji wa kuambila bena mu Ninewe, tshimenga tshinene tshia mu Ashû. Mukenji eu udi mu mukanda wa Nahuma uvuaye mufunde mu 632 kumpala kua Yezu.

Bukokeshi buakalonda buvua bua bena Babulona bavuabu bakokesha imue misangu kudi bakalenge bena Kasada. Mukanda wa Habakuka, mufunde pamuapa mu 628 kumpala kua Yezu, udi uleja muvua Yehowa ne bua kuenza mudimu ne Babulona bua kunyoka bimue bisamba ne tshivua mua kumufikila yeye muine.

Muprofete Sefanya yeye wakenza mudimu wende wa buprofete kumpala kua Nahuma ne Habakuka. Bidimu bipite pa 40 kumpala kua dibutuka dia Yelushalema mu 607 kumpala kua Yezu, uvua umanyisha bua kabutu ka Yuda ne bua ditekemena diende kabidi. Mukanda wa Sefanya udi wakula kabidi bua muvua Yehowa ne bua kunyoka bisamba bikuabu.

‘MULAWU WIKALE KUDI MUSOKO UDI UMATSHISHA MASHI A BANTU PANSHI’

(Nahuma 1:1–3:19)

‘Dîyi bualu bua Ninewe’ didi difumina kudi Yehowa Nzambi udi ‘kayi ukuata tshiji lukasa ne udi ne bukole bua bungi.’ Nansha mudi Yehowa muikale ‘tshinyemenu mu dituku dia ntatu’ kudi bantu badi banyemena kudiye, bena Ninewe badi ne bua kubutuka.​—Nahuma 1:1, 3, 7.

‘Yehowa neajadike [anyi neapingaje] butumbi bua Yakoba.’ Kadi bena Ashû bavua bakengesha bena Isalele anu bu mutu ‘nyama wa ntambue usunsulula munyinyi.’ Yehowa ‘neashidishe makalu a bena Ninewe mu kapia, muele wa mvita neumane bana bende ba ntambue.’ (Nahuma 2:2, 12, 13) ‘Malawu wikale kudi musoko’ wa Ninewe ‘udi umatshisha mashi a bantu panshi.’ ‘Bonso badi bumvua lumu luebe nebakubingile bibingu,’ nebasanke.​—Nahuma 3:1, 19.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:9—‘Kubutula Ninewe kabutu’ kuvua kumvuija tshinyi bua bena Yuda? Kuvua kumvuija ne: bena Ashû kabavua kabidi ne bua kubakengesha to; kavua ne bua ‘kudisombuela kudibu musangu muibidi’ to. Nahuma udi wakula bua Ninewe bienza bu ne: katshienaku. Udi wamba ne: ‘Monayi, pa mikuna padi makasa a messager udi ulua ne lumu luimpe, udi wela lubila lua ditalala! Uvuluka masanka ebe a biakudia Yuda.’​—Nahuma 1:15.

2:6—‘Bibi bia ku nkila ya misulu’ bivua biunzulule mbibi kayi? Bibi ebi bivua bileja disoso divua mâyi a musulu wa Tigre matubule mu bimanu bia tshimenga tshia Ninewe. Pakalua bena Babulona ne bena Madai mu 632 kumpala kua Yezu bua kuluisha bena Ninewe, bena Ninewe kabakatshina to. Bavua bela meji ne: bu muvua tshimenga tshiabu tshikale ne bimanu binene bile, kakuvua muntu uvua mua kubuela mu tshimenga tshiabu to. Kadi mvula yakaloka bikole ne kuuja musulu wa Tigre. Bilondeshile mufundi wa malu a kale Diodore, mâyi au “akapasalala mu tshitupa kampanda tshia tshimenga ne kupula tshitupa tshia tshimanu.” Nunku anu bu muvuabu bamanyishe, bibi bia musulu biakakanguka ne bakakuata tshimenga tshia Ninewe ne lukasa luonso anu bu mutu kapia kuosha bikolakola bia matala biume.​—Nahuma 1:8-10.

3:4Mmunyi muvua Ninewe muenze bu mukaji wa ndumba? Ninewe (anyi Ashû) uvua ulaya bisamba bikuabu bua kudia nabi bulunda ne kubiambuluisha, kadi pende uvua ubikengesha bikole. Tshilejilu, uvua muambuluishe Ahaza mukalenge wa bena Yuda mu mvita ivuabu bamuele kudi bena Sulia ne bena Isalele. Kadi panyima pa matuku, ‘mukalenge wa Ashû wakalua kudi Ahaza, wakamutatshisha.’​—2 Kulondolola 28:20.

Malongesha adi atutangila:

1:2-6. Mushindu uvua Yehowa mudisombuele kudi baluishi bende bavua babenga bua kumutendelela anu yeye nkayende udi uleja ne: mmusue bua bantu bende bamutendelele anu yeye.​—Ekesode 20:5.

1:10. Nansha muvua Ninewe ne bimanu binene bile ne bikale ne miaba ya bungi ya batentekedi, kabiakapangisha Yehowa bua kubanyoka to. Bantu badi baluisha bena Kristo lelu kabakupanduka ku dinyoka dia Yehowa to.​—Nsumuinu 2:22; Danyele 2:44.

“MUNTU MUAKANE NEIKALE NE MUOYO”

(Habakuka 1:1–3:19)

Mu nshapita wa kumpala ne muibidi wa Habakuka, mudi muyiki wa muprofete eu ne Yehowa Nzambi. Malu adi enzeka mu Yuda adi amutonda, ke bualu kayi udi webeja Yehowa ne: ‘Bualu kayi udi ummueneshisha bienzedi bibi ne utangijija mêsu anyi ku dikengeshangana dia bantu?’ Yehowa udi umuandamuna wamba ne: ‘Ndi mbisha bena Kasada, tshisamba atshi tshia bantu badi ne luonji ne benji ba malu lukasa lukasa.’ Muprofete udi ukema bua muvua Nzambi mua kutuma “bantu badi benza malu mabi” bua kunyoka bena Yuda. (Habakuka 1:3, 6, 13) Nzambi udi umushindikila ne: muntu muakane neashale ne muoyo, kadi muluishi neapete dinyoka. Habakuka udi kabidi wakula bua malu mabi atanu afikila baluishi bena Kasada.​—Habakuka 2:4.

Muprofete Habakuka udi usambila Yehowa bua kumulomba luse ne udi wakula bua malu avua Yehowa muenze ku kale adi aleja bukole buende bu mudi ku Mbuu Mukunze, mu tshipela ne ku Yeleko. Udi kabidi umanyisha muikala Yehowa ne bua kuikala ne tshiji tshikole bua kubutula ku Armagedone. Udi ujikija disambila wamba ne: ‘Yehowa, Mukalenge mene, udi bukole buanyi; udi uvuija makasa anyi bu mikono ya ngulungu, udi ungendesha pa mutu pa mikuna yanyi mile.’​—Habakuka 3:1, 19.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:5, 6—Bua tshinyi bena Yuda kabavua bitaba ne: bena Kasada bavua mua kulua kubutula Yelushalema? Tshikondo tshivua Habakuka mutuadije mudimu wende wa buprofete, bena Ejipitu bavua ne bukokeshi bua bungi pa bena Yuda. (2 Bakelenge 23:29, 30, 34) Nansha muvua bena Babulona benda bapeta bukole bua bungi, tshiluilu tshiabu katshivua tshianji kutshimuna Palô Neko. (Yelemiya 46:2) Ntempelo wa Yehowa uvua kabidi mu Yelushalema ne bakalenge ba mu dîku dia Davidi bavua batungunuka ne kukokeshamu. Bena Yuda ba tshikondo atshi bavua bela meji ne: Yehowa kavua mua kulekela bena Kasada babutule Yelushalema to. Nansha muvuabu kabayi bitabe mêyi a Habakuka, tshikena kumona tshia muvua bena Babulona ne bua kubutula Yelushalema ‘tshiakamueneka tshilelela’ mu 607 kumpala kua Yezu.​—Habakuka 2:3.

2:5, NW​—Nganyi udibu bakula bualu buende mu mvese eu? Bua tshinyi ‘kakukumbaja tshidiye musue kuenza’? Badi bakula bua bena Babulona bavua batuma basalayi babu bua kukuata matunga makuabu. Pavuabu bakuata matunga makuabu, bavua balua anu bu muntu mukuatshike maluvu. Nunku kabavua mua kukuata matunga onso bualu Yehowa uvua ne bua kutuma bena Madai ne bena Pelasa bua kubatshimuna pabu. Bua lelu, muntu au ke mbulamatadi ya bantu. Mmienze payi bu mikuatshike ne dikamakama ne didieyemena, ne idi ikeba anu kukuata matunga makuabu. Kadi kayena ikumbana mua ‘kusangisha ba mu bisamba bionso.’ Anu Bukalenge bua Nzambi ke buasangisha bantu.​—Matayo 6:9, 10.

Malongesha adi atutangila:

1:1-4; 1:12–2:1. Habakuka uvua muela Yehowa nkonko ne muoyo umue, ne Yehowa wakamuandamuna. Nzambi mulelela utu uteleja masambila a bantu bende badi ne lulamatu.

2:1. Anu bu Habakuka, tudi ne bua kuikala ne tshisumi mu mudimu wa Yehowa. Tudi kabidi ne bua kudilongolola bua kuitaba dinyoka dionso ditudi mua kupeta.

2:3; 3:16. Patudi tuindila ne ditabuja dituku dia Yehowa, katupu muoyo ne: tudi mu tshikondo tshibi.

2:4. Bua tuetu kupanduka mu dituku dia dilumbuluisha dia Yehowa, tudi ne bua kunanukila ne kushala ne lulamatu.​—Ebelu 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Diakabi nedikuate muntu yonso udi ne lukuka lua biuma bipeta mu njila mubi, udi munange tshikisu, udi muena tshiendenda ne udi utendelela mpingu. Tuenze muetu muonso bua katuenji malu aa.

2:11. Tuetu katuyi tuambila bantu babi malu abu, ‘dibue dia mu tshimanu tshia nzubu nediele dîyi.’ Mbimpe tutungunuke ne kuyisha ne dikima dia bungi.

3:6. Kakuena tshintu tshidi mua kuimanyika Yehowa palumbuluishaye bantu, nansha bisumbu bidi bantu benze bidi bimueneka bu kabiyi mua kunyunga bu mikuna.

3:13. Tudi bajadike ne: kabutu kenzeka ku Armagedone nekasunguluje bantu. Yehowa neapandishe bantu bende ba lulamatu.

3:17-19. Nansha mutudi mua kupeta ntatu kumpala anyi palua Armagedone, tuikale bajadike ne: Yehowa neatupeshe “bukole” tuetu tutungunuka ne kumukuatshila mudimu ne disanka.

‘DITUKU DIA YEHOWA DIDI PABUIPI’

(Sefanya 1:1–3:20)

Bena Yuda ba bungi badi batendelela Bâla. Yehowa udi wamba mukana mua muprofete Sefanya ne: ‘Nengolole tshianza tshianyi bua kukuma bena Yuda ne bonso badi bashikame mu Yelushalema.’ Sefanya udi udimuija bantu ne: ‘Dituku dia Yehowa didi pabuipi.’ (Sefanya 1:4, 7, 14) Anu bantu badi benza tshidi Nzambi ubalomba bua kuenza ke ‘basokokabu’ dituku adi.​—Sefanya 2:3.

Bible udi wamba ne: ‘Mulawu wikale kudi musoko udi ukengesha bantu’ anyi Yelushalema! ‘Yehowa udi wamba ne: Nungindile, too ne ku dituku dindi mbika bua kunyenga bintu; bualu bua ngakupangadija bua kusangisha bisamba bia bantu bua meme kupumuna tshiji tshianyi pambidi pabu.’ Kadi Nzambi udi ulaya ne: ‘Nennuvuijile dîna dinene ne butumbi munkatshi mua bantu bonso ba pa buloba, pangapingaja dialalengele dienu ku mêsu kuenu mu muaba wa bupika buenu.’​—Sefanya 3:1, 8, 20.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

3:9—‘Muakulu wa ku mishiku milengejibue’ ntshinyi? Mmushindu kayi udibu bawakula? Muakulu eu mbulelela bua Nzambi butudi tupeta mu Dîyi diende. Malongesha onso a mu Bible adi mu muakulu eu. Tudi tuwakula patudi tuitaba bulelela, tubulongesha bantu bakuabu bimpe, ne tuenza malu adi umvuangana ne disua dia Nzambi.

Malongesha adi atutangila:

1:8. Mbimueneke ne: bamue bantu mu tshikondo tshia Sefanya bavua “baluata bivualu bia bantu ba bende” bua bisamba bia ku mutumba bibanyishe. Nebikale bibi menemene bua bena Kristo lelu batete bua kufuana bena mu buloba emu pa kuenza malu a muomumue.

1:12; 3:5, 16. Yehowa uvua anu utuma baprofete bende bua kudimuija bantu bende bua dilumbuluisha diende. Uvua wenza nanku nansha muvua bena Yuda ba bungi benza malu abu ne kabayi bateleja. Bu mudi dituku dinene dia Yehowa disemena pabuipi, ‘katutekeshi bianza bietu’ bualu bantu kabena batuteleja to, kadi tutungunuke anu ne kuyisha bikole, katuyi tutshioka.

2:3. Anu Yehowa ke udi mua kutupandisha mu dituku dia tshiji tshiende. Bua tuetu kumusankisha, tudi ne bua kulonga Bible ne ntema bua ‘kukeba Yehowa,’ kumusambila bua atuambuluishe, ne kulengeja malanda etu nende. Tudi ne bua ‘kukeba buakane’ pa kuikala ne bikadilu bimpe. Tudi kabidi ne bua ‘kukeba kalolo’ patudi tudipuekesha ne tutumikila Nzambi.

2:4-15; 3:1-5. Dituku dikala Yehowa ne bua kulumbuluisha bantu, neabutule bukua buena Kristo ne bisamba bionso bidi bikengeshe bantu ba Nzambi anu muvuabi bienzeka bua Yelushalema ne bisambi bivua ku mutumba kuende. (Buakabuluibua 16:14, 16; 18:4-8) Tudi ne bua kutungunuka ne kumanyisha dilumbuluisha dia Nzambi ne muoyo mukole.

3:8, 9. Patudi tuindila dituku dia Yehowa, tudi tudilongolola bua kupanduka pa kulonga mua kuakula ‘muakulu wa ku mishiku milengejibue’ anyi muakulu mukezuke ne pa ‘kubikila dîna dia Yehowa’ patudi tudilambula kudiye. Tudi kabidi tukuatshila Yehowa mudimu ‘ne diapa dionso muinshi mua bujitu’ pamue ne bantemu bende ne tumupesha ‘mulambu wa kumutumbisha nawu.’​—Ebelu 13:15.

“Didi didiendesha lukasa”

Mufundi wa Misambu wakafunda ne: ‘Tshitupa tshipi katshiyi tshianji kulepa, muntu mubi kêna wikalaku kabidi; e, neukebe kumona muaba wende ne disuminyina, kêna wikalaku.’ (Musambu 37:10) Patudi tuela meji ku tshivuabu bamanyishe bua Niniwe mu mukanda wa Nahuma ne bua Babulona ne Yuda uvua mutombokele Nzambi mu mukanda wa Habakuka, tudi tumona muikala mêyi a mufundi wa Misambu aa ne bua kukumbana bushuwa. Kadi netuindile mutantshi bule kayi?

Tudi tubala mu Sefanya 1:14 ne: ‘Dituku dinene dia Yehowa didi pabuipi; didi pabuipi ne didi didiendesha lukasa.’ Mukanda wa Sefanya udi utuleja kabidi mudibu mua kutusokoka dituku adi ne tshitudi mua kuenza bua kudilongolola bua kupanduka. Kakuyi mpata, ‘Dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole.’​—Ebelu 4:12.

[Bimfuanyi mu dibeji 8]

Bimanu binene bile bia Niniwe kabiakapangisha dikumbana dia mêyi a muprofete Nahuma

[Mêyi a dianyisha]

Randy Olson/​National Geographic Image Collection