Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waNahumi, Habakuki, niZefwaniya

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waNahumi, Habakuki, niZefwaniya

Izu daYehova daDumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waNahumi, Habakuki, niZefwaniya

ITUÑA dasweja ñovu mukaayi daAsiriya dinakisañani dehi Samariya, musumba weneni wawanta waIsarela wanyitaña ikumi. Cheñi hadi mpinji yayilehi aYuda anayitiyishi woma kudi Asiriya. Dichi kaprofwetu Nahumi wudi nansañu yakuleja musumba weneni waAsiriya, Nineve. Mukanda waNahumi awusonekeli henohu chaaka cha 632 B.C.E., kanda chishiki nawa dimwekala iyi nsañu.

Wanta waBabiloni diwahiñiluhu nakwikala ituña dañovu, mpinji yikwawu awuyulileña kudi anyanta akuKaladeya. Mukanda waHabakuki, hadaha awumanishili mu 628 B.C.E., washimwinañahu dehi Yehova chamba kazatishayi idi ituña dasweja ñovu mukaayi neyi chitwa chakujilumuna nachu nawa washimwinañahu dehi chuma chikamumwekena Babiloni.

Kaprofwetu Zefwaniya wamuYuda waprofweteleñahu dehi hadi Nahumi niHabakuki. Washimwini nsañu yakujilumuka nikupuluka kwaYuda kubadika hadi yaaka 40 henohu Yerusalema kanda amujilumuni mu 607 B.C.E. Mukanda waZefwaniya cheñi wukweti nsañu yakujilumuna nyuza yikwawu.

“YAYO, MUKALA WAMASHI!”

(Nahumi 1:1–3:19)

“Wuprofwetu wakutena Nineve” wakufuma kudi Yehova Nzambi, ‘wabulaña kuzuwa swayi, wasweja ñovu.’ Hela chakwila Yehova “himpwembu yakudikañila muntu mwifuku dayihuñu,” kudi antu abatamaña mudi yena, ilaña Nineve chidiku chiña kumukisañana.—Nahumi 1:1, 3, 7.

‘Yehova wukaleta [kufuntisha] cheñi wukeleñi waYakoba.’ Kufwana ‘mutupa wunakutabola,’ Asiriya nazalishi nyuza yawantu jaNzambi. Yehova ‘wakamwochela [Nineve] makalu indi kwawishi hohu fwi-fwi-fwi, nyenzi yeyi yanyitupa akayivwota kudi mpoku yakabali.’ (Nahumi 2:2, 12, 13) “Yayo, mukala wamashi!”—Nineve. “Antu ejima akatiya nsañu yeyi aketa mumakasa hansañu yeyi” nawa akazañalala.—Nahumi 3:1, 19.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

1:9—Indi ‘kukumisha chikupu’ Nineve kukalumbulukadi kudi Yuda? Kukalumbuluka nawu aYuda hiyakayikabisha cheñi kudi Ashuriku; “kukaba hikwakanyamuka cheñi kamuchiyeduku.” Nahumi hakusoneka neyi kwiji Nineve kwosi nindi: “Tiyenu, hamapidi hadi lushindu lwanyendu yanowu wudi nakuleta nsañu yayiwahi, wudi nakubidika jakumona kuwunda! Eyi Yuda dyaña yawija yeyi.”—Nahumi 1:15.

2:6—‘Yenzelwinyi yatuloña’ yenzulwiluwu? Iyi yenzelu yinakulumbulula hampinji yelili menji amukaloña kaTigris enzununi mpwembu yaNineve. Hampinji yamulukukiluwu Nineve mu 632 B.C.E. kudi amashidika aweniBabiloni niMediya, hatiyili woma nihantiku. Nineve hakwikala mukachi kampwembu jajilehi, watoñojokeli neyi himusumba wakadi kuhanuka. Hela chochu, nvula yeneni yenzesheli kaloña Tigris. Kwesekeja nachahosheli mukwansañu yanyaka Diodorus, ichi “chaleñeleli mbadi yimu yamusumba kwinzala nakuhumuna jimbañu hadi iluña deneni.” Dichi yenzelu yakaloña yenzulukili, nawa kwesekeja nachiyashimwineñahu dehi, Nineve amunoñesheli mumpinji yantesha neyi kesi chikanoñeshaña ntotu.—Nahumi 1:8-10.

3:4—Indi Nineve wadiña ñahi neyi chivumbi? Nineve wadimbileña nyuza kuhitila mukukwata wubwambu nikuyikwasha ilaña wayiyandishileña. Chakutalilahu, Ashuri wakwashili Mwanta wawaYuda Ahazi kutalisha hakafuta kawaSiriya niIsarela. Mukuhita kwamafuku, “mwanta wakuAshuri hakwinza kudi yena [Ahazi] hakumukabishaña.”——2 Kushindulula 28:20.

Yuma Yitukudizilaku:

1:2-6. Yehova chatendañayi ayilumbu jindi, abulaña kumwakama, chamwekeshaña nawu wakeñaña akwakudifukula indi amwakameña chikupu.—Kwidika 20:5.

1:10. Mpwembu yakola yadiña natuposhi twatuvulu hiyakañesheli kushikijewa kwezu daYehova dakusompesha Nineveku. Ayilumbu awantu jaYehova makonu hiyakatwesha kupuluka wunsompeshi weneni waNzambuku.—Yishimu 2:22; Danyeli 2:44.

‘MUKWAKULOÑA WUKATWALEKAHU KUHANDA’

(Habakuki 1:1–3:19)

Tupetulu twakusambila tuyedi twamukanda waHabakuki mudi nsañu yakuhanjeka kwakaprofwetu naYehova Nzambi. Muloña wakutiya kutama nayuma yamwekeneña muYuda, Habakuki hakumwihula Nzambi nindi: ‘Wanmwekeshelañadi kuluwa? Watalishilañadi kuyuma yakala?’ Yehova wakwili nindi: “Ami nakanyamuna aKaladeya, muza wukweti ndulu, wanyakala kuzuwa.” Kaprofwetu hakuhayama hakutiya Nzambi hakuhosha nindi wukuzatisha “antu akwatilaña akwawu makasu” kulonda ababeshi Yuda. (Habakuki 1:3, 6, 13) Habakuki anamukani nawu mukwakuloña wukatwalekahu kuhanda, ilaña watama hakamona kuhandaku. Cheñi nawa, Habakuki nasoneki yihuñu yitanu yikwinza hadi ayilumbu jawu aKaladeya.—Habakuki 2:4.

Hakulomba nindi ayitiyili luwi, Habakuki hakuhosha “nawushona, NW” hañovu yakuhayamisha yamwekesheli Yehova kunyima neyi yahaKaluñalwiji Kachinana, muchinkalampata, nimuYeriku. Cheñi kaprofwetu washimwineñahu dehi kwinza kwaYehova nakuzuwa kwakukisañana haAmagedoni. Wakumishili kulomba nanawa mazu akwila nawu: “Mwanta Yehova diyi ñovu jami, wabalumunaña nyendu yami hiyikwikala neyi nyendu yankayi, wukuñendesha hayinañanaña yami.”—Habakuki 3:1, 19.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

1:5, 6—Muloñadi kunyamuna aKaladeya kulonda kubabesha Yerusalema chikwayihayamishili aYudeya? Hampinji yatachikiliyi Habakuki kuprofweta, Yuda amuyulileña kudi Ejipitu. (2 Anyanta 23:29, 30, 34) Hela chakwila eniBabiloni atachikili kwikala nañovu, mashidika awu adiña kanda amushindeñahu dehi Fwaro Neko. (Yeremiya 46:2) Cheñi nawa, tembeli yaYehova yadiña muYerusalema, nawa antu amuchisaka chaDavidi ayulili muYerusalema chakadi wakuyiluwañesha. Kudi aYudeya amuniyi mpinji, “mudimu” waNzambi wakwiteja aKaladeya kukisañana Yerusalema chamwekeni neyi chikuzatika wanyi. Hela chakwila mazu aHabakuki ayihayamishili, ilaña, chimwenu chakujilumuna Yerusalema kudi eniBabiloni ‘chalala chamwekeni’ mu 607 B.C.E.—Habakuki 2:3.

2:5—Indi ‘muntu wadivuna’ hinyi, nawa muloñadi ‘chabulilañayi kwikuta’? EniBabiloni, azatishili mashidika awu akuluka yitembi hakushinda nyuza, adiña izanvu ‘dawantu adivuna.’ Chashindiliyi chamuleñeleli kwikala neyi muntu wunasheti navinyu. Hela chochu, hakutwesha kupompesha nyuza yejimaku, muloña Yehova wukuzatisha Mediya nawa Peresi kulonda amushindi. Izaza “damuntu” munanu mafuku datuñewa namatuña akweti ñovu. Niyena nasheti nakudikuhwelela yomweni nikudinyamuna nawa wudi nalwisu lwanzala yakukeña kutoha. Ilaña hashikijaña chikonkwanyi chindi ‘chakukuñulula nyuza yejimaku.’ Chiña Wanta waNzambi hohu diwu wukanuñañesha muchidi wamuntu.—Matewu 6:9, 10.

Yuma Yitukudizilaku:

1:1-4; 1:12–2:1. Habakuki wehwili malwihu ashikila, nawa Yehova wamwakwili. Nzambi walala watiyaña kulomba kwawambuñindi achikuhwelelu.

2:1. Kufwana Habakuki, twatela kwikala atona lwakuspiritu nawa akola. Cheñi twatela kwikala adiloñesha kuhimpa yitoñojoka yetu kwesekana “namatopi,” hela kufumba, kutwatela kutambwila.

2:3; 3:16. Chitunakuchiñeja kwinza kwefuku daYehova nachikuhwelelu, bayi tujimbesha yitoñojoka yakunyakalaku.

2:4. Twatela kumika nikwikala nachikuhwelelu, hakwila nawu tukapuluki hefuku dinakwinza daYehova dawunsompeshi.—Aheberu 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Yihuñu yakashikena mukwalwisu lwakuheta munjila yatama, wakeña ndombu, welaña yililu yatama, hela wapeshaña. Twatela kudihemba hakwila nawu tutondolweli iyi yaaku.

2:11. Neyi tukubula kushimuna hatooka kutama kwakanu kaayi, ‘ilola dikukaloka mupañu.’ Komana chidi chalema kutwalekahu kushimwina nsañu yaWanta chakadi woma.

3:6. Kwosi chuma chikamukañesha Yehova hampinji yikaletayi wunsompeshi windi, hela nfulumendi jawantu jamwekanaña kukola neyi mpidi nitupidipidi.

3:13. Anatukani chikupu nawu kujilumuna kwaAmagedoni hikukekala kwamaposuku. Ilaña Yehova wakapulwisha ankoñi jindi achikuhwelelu.

3:17-19. Hela chakwila kukala kukutwishikena henohu Amagedoni kanda nihampinji yaAmagedoni, tunakuhweleli netu Yehova wakutwinka “ñovu” chitunakutwalekahu kumukalakela namuzañalu.

“IFUKU DAYEHOVA DIDI KWAKWIHI”

(Zefwaniya 1:1–3:20)

Antu anasweji kudifukula kudi Bayali muYuda. Yehova kuhitila mudi kaprofwetu Zefwaniya hakuhosha nindi: “Nakolola chikasa chami hadi aYuda, nihadi antu ejima ashakama muYerusalema.” Zefwaniya hakusoñamisha nindi: “Ifuku daYehova didi kwakwihi.” (Zefwaniya 1:4, 7, 14) Chiña hohu antu anakwovwahila nshimbi jaNzambi diwu yamba ‘kabatamisha’ hanidi ifuku.—Zefwaniya 2:3.

“Yayo, . . . mukala wakabishaña akwawu!”—Yerusalema. Yehova wamazaza nindi “Nchiñililenu kushika nikwifuku dinakanyamuka nakukwatana. Muloña natoñola dehi kupompesha nyuza, . . . kulonda niichili kuhila kwami hadi wena.” Ilaña Nzambi hakukana nindi: “Muloña chinakafuntisha cheñi kumesu enu akwenu ayili muwukoli, nakayibalumuna kwikala ijina nichuma chakushimeka mukachi kanyuza yejima yawantu ahanu heseki.”—Zefwaniya 3:1, 8, 20.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

2:13, 14—‘Izu danyi dakembilaña’ mumahembi aNineve? Chineli Nineve dakekala isaña dawatunyama niatujila, izu dakembaña dinakutalisha kutumina twawatujila hadaha nipepela yikahitaña mujinjanina jamuyizumba.

3:9—Indi “idimi ditooka,” hidimi damuchidinyi nawa adihoshaña ñahi? Hichalala chaNzambi chekala Mwizu dindi, Bayibolu. Dabombelamu ntañishilu yamuBayibolu yejima. Twadihoshaña kuhitila mukukuhwelela chalala, nikutañisha chachiwahi ichi chalala kudi amakwawu, nikulondela nkeñelu yaNzambi.

Yuma Yitukudizilaku:

1:8. Antu amakwawu mumafuku aZefwaniya akeñeleña ayitejeña kudi nyunza yamukamwihi kuhitila ‘mukuvwalavwala yuma yakumatuña acheñi.’ Akwakudifukula aYehova makonu neyi akukeña kulondela yuma yakwituña yamuchidiwu hiwusupi nankashi!

1:12; 3:5, 16. Yehova watwalekeluhu kutemesha atuprofwetu indi kulonda asoñamishi antu jindi hawuñaji windi. Wayisoñamishili hela chakwila—kufwana nshikwa yinatentami heshina danchupa yawukamwinu wavinyu—aYudeya amavulu ashakamini nakudiluñisha nawa adiwili nsañu. Chineli ifuku daYehova deneni didi kwakwihi, chatela twitejeña yililu yatama yawantu ‘yizeyesheña makasa etu’ muwukopi, twatela kutwalekahu kushimwina nsañu yaWanta chakadi kuleka.

2:3. Yehova hohu diwatela kutwipulwisha mwifuku dindi dakuzuwa. Hakwila nawu tutwalekuhu kwikala nankisu yindi, anetu twatela ‘kumukeñakeña Yehova’ kuhitila mukudiza chachiwahi Izu dindi, Bayibolu; kulomba wunlomboli windi; nikukundama kudi yena. Twatela ‘kukeñakeña kuloña,’ kuhitila mukwikala nayililu yayiwahi. Nawa twatela ‘kukeñakeña kudizoza’ kuhitila mukwikala nayililu yakudizoza nikwovwahila.

2:4-15; 3:1-5. Mwifuku dakujilumuna dawunsompeshi waYehova, Kristendomu ninyuza yejima, anayandishi antu jaNzambi, akamona kukala neyi kwamweni Yerusalema wakushankulu ninyuza yamukamwihi. (Chimwekeshu 16:14, 16; 18:4-8) Twatela kutwalekahu kushimwina wunsompeshi waNzambi chakadi woma.

3:8, 9. Chitunakuhembelela ifuku daYehova, tunakudiloñesha kulonda tukapuluki kuhitila mukudiza “idimi ditooka” ‘nikutambika ijina daNzambi’ kuhitila mukudihana etwaweni kudi yena. Cheñi twamukalakelaña Yehova ‘namuchima wetu wumu’ hamu nawantu jindi nikuhana chawaana ‘chamulambu wakumuhameka.’—Aheberu 13:15.

“Didi Nakunyakala Nankashi”

Ñimbi wamasamu wembili nindi: “Hakuleha chanti muntu watama hakekala nawa mwokuku; mwalala, wakakeñakeña hindi hadiñilañayi, hihakamwekanaku.” (Masamu 37:10) Neyi tushinshika hamazu yashimwineñahu dehi akutena Nineve mumukanda waNahumi niakutena Babiloni niaYuda akasekesha mumukanda waHabakuki, chakadi kujinooka mazu añimbi yamasamu akashikijewa. Hanu dinu twatela kuhembelela kushika kumpinjinyi?

Mukanda waZefwaniya 1:14 wahosha nawu, “Ifuku daYehova deneni didi kwakwihi, didi kwakwihi, didi nakunyakala nankashi.” Mukanda waZefwaniya cheñi watwilejaña chiyatela katwibatamisha hanidi ifuku nichitwatela kwila makonu hakudiloñesha kulonda tukapuluki. Mwalala “mazu aNzambi amomi, akweti ñovu.”—Aheberu 4:12.

[Nyevulu yidi hefu 8]

Mbañu jaNineve jakola hijakañesheli wuprofwetu waNahumi kushikijewaku

[Mazu aKusakilila]

Randy Olson/National Geographic Image Collection