Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Efã Anɔkwa Jamɔ He

Efã Anɔkwa Jamɔ He

Kasemɔ Amɛhemɔkɛyeli Lɛ

Efã Anɔkwa Jamɔ He

ELIA kwɛ gbɔmɛi babaoo lɛ be mli ni amɛkwɔɔ Karmel Gɔŋ lɛ blɛoo lɛ. Leebi maŋkpa po lɛ, anaa ohia shihilɛ mli ni gbɔmɛi nɛɛ yɔɔ lɛ kɛ hɔmɔ ni yeɔ amɛ lɛ faŋŋ. Nugbɔ ni enɛɛɛ afii etɛ kɛ fã sɔŋŋ lɛ sa amɛhe waa diɛŋtsɛ.

Mɛi ni fata mɛi nɛɛ ahe ji Baal gbalɔi 450 ni kɛ henɔwomɔ nyiɛɔ, ni amɛbuuu nɔ ko nɔ ko ni nyɛ̃ɔ Yehowa gbalɔ Elia waa lɛ. No beaŋ lɛ, Maŋnyɛ Izebel egbe Yehowa tsuji babaoo, shi nuu nɛɛ fĩ shi shiŋŋ, ni ete shi eshi Baal jamɔ. Ei, shi bei enyiɛ ebaafĩ shi kɛyashi? Ekolɛ nakai osɔfoi lɛ yasusu akɛ mɔ kome pɛ nyɛŋ ete shi ewo amɛ kɔkɔɔkɔ. (1 Maŋtsɛmɛi 18:3, 19, 20) No mli lɛ, Maŋtsɛ Ahab hu ebashɛ shi, ni etá odehei ashwiili lɛ mli kɛba. Lɛ hu esumɔɔɔ Elia sane kwraa.

Nɔ ni kã gbalɔ nɛɛ ni ekome pɛ efãa anɔkwa jamɔ he lɛ hiɛ ji nifeemɔ ko ni enako eko pɛŋ. Beni Elia kwɛɔ nɔ ni yaa nɔ lɛ, ena akɛ enɛ kɛ naataamɔ ko ni sa kadimɔ waa ni je lɛ enako enɔ̃ dã ni akɛbaatao saji anaa yɛ nɔ ni ji ekpakpa kɛ efɔŋ teŋ lɛ baaba. Te enu he eha tɛŋŋ beni nakai be lɛ shɛ lɛ? Eyɛ mli akɛ ‘eji gbɔmɔ adesa tamɔ wɔ nɔŋŋ’ moŋ, shi enɛ wooo ehe gbeyei kwraa. (Yakobo 5:17) Kɛ́ hooo kwraa lɛ, wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa yɛ nɔ kome he, ni no ji: Ákɛ mɔ ni tamɔɔɔ gbɔmɛi ni bɛ hemɔkɛyeli kɛ amɛmaŋtsɛ hemɔkɛyeli kwalɔ, kɛ nakai osɔfoi gbɔmɔgbelɔi ni ebɔle ehe kɛkpe lɛ, Elia nu he waa akɛ eshwɛ ekome too.—1 Maŋtsɛmɛi 18:22.

Belɛ, mɛni ha Israel baje amanehulu nɛɛ mli? Ni mɛni obaanyɛ okase kɛjɛ sane nɛɛ mli ŋmɛnɛ? Biblia lɛ woɔ wɔ hewalɛ ni wɔkwɛ Nyɔŋmɔ tsuji ni etuu amɛhe amɛha lɛ lɛ ajeŋba jogbaŋŋ koni ‘wɔkase amɛhemɔkɛyeli lɛ.’ (Hebribii 13:7) Amrɔ nɛɛ susumɔ Elia nɔkwɛmɔnɔ lɛ he okwɛ.

Mpleshii ni He Bei Saŋŋ lɛ Shɛ Enaagbee

Yɛ Elia wala shihilɛ afii babaoo mli lɛ, ena akɛ akpoo Yehowa jamɔ ni ji nifeemɔ ko ni he hiaa fe fɛɛ kɛha lɛ kɛ emaŋbii lɛ ni anaanaa nɔ, shi enyɛɛɛ he nɔ ko efee. Sane lɛ ji akɛ, Israel kɛ be kakadaŋŋ eshi mple yɛ jamɔ krɔŋŋ kɛ apasa jamɔ he, yɛ Yehowa Nyɔŋmɔ jamɔ kɛ maji ni ebɔle amɛhe kɛkpe lɛ amaga jamɔ lɛ he. Nakai mpleshii lɛ mli wo wu waa yɛ Elia beaŋ.

Maŋtsɛ Ahab kɛ Izebel ni ji Zidon maŋtsɛ lɛ biyoo lɛ bote gbalashihilɛ mli. Izebel tswa efai shi akɛ ebaaha Baal jamɔ ahé shi yɛ Israel shikpɔŋ lɛ nɔ fɛɛ, ni eha akpa Yehowa jamɔ. Izebel nifeemɔ lɛ ná Ahab nɔ hewalɛ amrɔ nɔŋŋ. Ahab ma sɔlemɔwe kɛ afɔleshaa latɛ eha Baal ni enyiɛ maŋbii lɛ ahiɛ kɛjá wɔŋjalɔi anyɔŋmɔ nɛɛ. Etɔ̃ Yehowa nɔ waa.—1 Maŋtsɛmɛi 16:30-33. *

Mɛni ha Baal jamɔ bafee nɔ ni anyaŋeɔ waa lɛ? Jamɔ nɛɛ laka Israel, ni egbala mɛi babaoo kɛjɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ he. Eji jamɔ hu ni ekpɔtɔ ní ehiii kwraa. Nifeemɔi ni yaa nɔ yɛ jamɔ nɛɛ mli lɛ ekomɛi ji hii kɛ yei ni kɛ amɛhe woɔ ajwamaŋbɔɔ mli yɛ sɔlemɔwe, bɔlɛnamɔ mli yakayaka nifeemɔi, kɛ gbekɛbii po ni akɛshãa afɔle. Yehowa tsu shihilɛ nɛɛ he nɔ ko kɛtsɔ Elia ni etsu kɛtee Ahab ŋɔɔ koni eyaha ele akɛ ebaaha nuhɔmɔ aba kɛyashi Nyɔŋmɔ gbalɔ lɛ baatsɔɔ beni esɛɛ baafo lɛ nɔ. (1 Maŋtsɛmɛi 17:1) Afii babaoo sɛɛ dani Elia ha Ahab na ehiɛ ekoŋŋ, ni ekɛɛ Ahab koni ebua gbɔmɛi lɛ kɛ Baal gbalɔi lɛ fɛɛ anaa kɛya Karmel Gɔŋ lɛ nɔ.

Shi, mɛni mpleshii nɛɛ tsɔɔ kɛha wɔ ŋmɛnɛ? Ekolɛ mɛi komɛi baasusu akɛ Baal jamɔ he sane he ehiaaa amrɔ nɛɛ, ejaakɛ wɔnaaa sɔlemɔwei kɛ afɔleshaa latɛi ni amamɔ aha Baal. Shi sane nɛɛ hiɛ shishinumɔ ni yaa shɔŋŋ fe yinɔsane he sane kɛkɛ ni ekɛhaa. (Romabii 15:4) Wiemɔ ni ji “Baal” lɛ shishi ji “nɔtsɛ” loo “nuŋtsɔ.” Yehowa kɛɛ ewebii lɛ ni amɛhala lɛ akɛ ‘amɛ nɔtsɛ’ loo amɛwu. (Yesaia 54:5) Ani okpɛlɛŋ nɔ akɛ yɛ nɔ̃ najiaŋ ni gbɔmɛi baasɔmɔ Nyɔŋmɔ Ofe lɛ moŋ lɛ, amɛkã he amɛmiisɔmɔ nuŋtsɔmɛi srɔtoi babaoo? Yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛ́ yɛ jamɔ ni mɛi kɛaaha Yehowa lɛ najiaŋ lɛ amɛkɛ amɛshihilɛ gbɛ fɛɛ tiu shika, heloonaa nitsumɔ, hiɛtserɛjiemɔ, bɔlɛnamɔ mli miishɛɛ sɛɛ, loo amɛhala akɛ amɛaajá nyɔŋmɔi babaoo ni yɔɔ lɛ ateŋ eko lɛ, no tsɔɔ akɛ amɛhala mɔ ni ji amɛ nuŋtsɔ. (Mateo 6:24; Romabii 6:16) Belɛ, yɛ shishinumɔ ko naa lɛ, Baal jamɔ mli nifeemɔi komɛi ni náa mɔ nɔ hewalɛ lɛ yɛ ŋmɛnɛ ni amɛmiishwere. Nakai blema mpleshii ni bakã Yehowa kɛ Baal teŋ lɛ baanyɛ aye abua wɔ koni wɔjɛ nilee mli wɔhala mɔ ni wɔbaasɔmɔ.

‘Amɛmiididãa’—Yɛ Mɛɛ Gbɛ Nɔ?

Kɔɔyɔɔ ni naa wa waa tswaa yɛ Karmel Gɔŋ lɛ nɔ, ni heni eyɔɔ lɛ haa onyɛɔ onaa Israel shikãmɔ kɛyaa shɔŋŋ—kɛjɛ Kishon nujɔɔ lɛ jɔɔ mli gbɛ kɛyashi Ŋshɔ Kpeteŋkpele lɛ (Mediteranea Ŋshɔ) ni bɛŋkɛ lɛ naa, kɛ agbɛnɛ kɛyashi Lebanon gɔji lɛ ni yɔɔ kooyigbɛ shɔŋŋ lɛ nɔ. * Shi beni hulu lɛ tsoɔ yɛ gbi ni sa kadimɔ nɛɛ nɔ lɛ, no mli lɛ shikpɔŋ lɛ shikãmɔ ehiii kwraa. Shikpɔŋ ni baa nii ni Yehowa kɛha Abraham seshibii lɛ baaa nii dɔŋŋ amrɔ nɛɛ. Amrɔ nɛɛ, hulu ni enaaa mɔbɔ lɛ eha shikpɔŋ lɛ egbĩ, ni Nyɔŋmɔ webii lɛ diɛŋtsɛ kɛ amɛ buuluufeemɔ lɛ efite lɛ! Beni mɛi babaoo nɛɛ buaa amɛhe naa lɛ, Elia bɛŋkɛ amɛ ni ewie akɛ: “Mɛɛ beyinɔ nɔŋŋ nyɛdidãa yɛ saji enyɔ teŋ kɛyashi? Kɛji Yehowa ji Nyɔŋmɔ lɛ, nyɛnyiɛa esɛɛ; shi kɛji Baal ni lɛ, no lɛ nyɛnyiɛa esɛɛ!”—1 Maŋtsɛmɛi 18:21.

Mɛni Elia tsɔɔ beni ekɛɛ “nyɛdidãa yɛ saji enyɔ teŋ” lɛ? Ojogbaŋŋ, nakai mɛi lɛ yɔseee akɛ esa akɛ amɛhala mɔ ni amɛbaajá, Yehowa loo Baal. Amɛsusumɔ ji akɛ, amɛbaanyɛ amɛjá mɛi enyɔ lɛ fɛɛ—amɛsusu akɛ amɛbaanyɛ amɛkɛ amɛ kusumii gbohii lɛ asa Baal hiɛ, ni nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ amɛbi Yehowa Nyɔŋmɔ kɛha ehiɛ duromɔ. Ekolɛ amɛyasusu akɛ Baal baajɔɔ amɛ ŋmɔshi nibii kɛ kooloi lɛ anɔ, ni nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ “Yehowa Zebaot” baabu amɛhe yɛ ta mli. (1 Samuel 17:45) Amɛhiɛ ekpa anɔkwa sane nɛɛ nɔ—sane ni mɛi kã he amɛyɔseee ŋmɛnɛ lɛ—ákɛ Yehowa ekpɛlɛɛɛ jamɔ ni akɛ nyɔŋmɔi krokomɛi ajamɔ efutu mli lɛ nɔ. Ebiɔ ni wɔtuu wɔhe wɔha lɛ pɛ, ni esa hetuu-kɛhamɔ ni tamɔ nakai hu. Jeee jamɔ ni akɛ jamɔ henɔ ko efutu mli lɛ nɔ kɛkɛ ekpɛlɛɛɛ, shi eji nihii nii hu kɛha lɛ!—2 Mose 20:5.

No hewɔ lɛ, nakai Israelbii lɛ ‘miididãa’ tamɔ nuu ko ni miitao enyiɛ gbɛ̀i enyɔ anɔ yɛ be kome too mli. Mɛi babaoo tɔ̃ɔ tɔmɔi ni tamɔ nakai nɔŋŋ ŋmɛnɛ, ni amɛŋmɛɔ gbɛ ni “baal” krokomɛi batsɔmɔɔ amɛshihilɛ lɛ fã, ni no haa amɛkɛ Nyɔŋmɔ jamɔ ŋmɛɔ afã! Elia nibimɔ ni he hiaa waa ni yɔɔ faŋŋ akɛ amɛkpa didãamɔ lɛ baanyɛ aye abua wɔ koni wɔpɛi nibii ni wɔkɛyeɔ klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ shihilɛ mli kɛ jamɔ ni wɔkɛhaa Nyɔŋmɔ lɛ mli ekoŋŋ wɔkwɛ.

Kaa ko ni Baamu Nibii Fɛɛ Naa

Nibii nɛɛ asɛɛ lɛ, Elia bi koni aka nɔ ko akwɛ. Kaa lɛ yɛ mlɛo. Ebaabi ni Baal osɔfoi lɛ ama afɔleshaa latɛ koni amɛkɛ afɔleshaa nɔ̃ afɔ̃ nɔ; ni no sɛɛ lɛ amɛsɔle amɛha amɛnyɔŋmɔ lɛ koni ekɛ la ashã afɔle lɛ. Elia hu baafee nakai nɔŋŋ. Ekɛɛ akɛ: “Nyɔŋmɔ mɔ ni kɛ la aaahere nɔ lɛ, lɛ ji [anɔkwa] Nyɔŋmɔ!” Ekã shi faŋŋ akɛ Elia le mɔ ni ji anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ. Hemɔkɛyeli ni eyɔɔ lɛ mli wa aahu akɛ eshashaooo shi akɛ ebaaha nakai Baal gbalɔi lɛ klɛŋklɛŋ ashã amɛfɔle lɛ. Ekɛ hegbɛi fɛɛ ni yɔɔ lɛ ha mɛi ni teɔ shi amɛwoɔ lɛ lɛ, ni eha amɛ klɛŋklɛŋ amɛhala tsina ni amɛkɛbaashã afɔle amɛha Baal lɛ. *1 Maŋtsɛmɛi 18:24, 25.

Amrɔ nɛɛ, wɔbɛ naakpɛɛ nifeemɔ beaŋ. Shi kɛlɛ, Yehowa tsakeko. Ekolɛ wɔyɛ hekɛnɔfɔɔ yɛ emli taakɛ Elia ná hekɛnɔfɔɔ yɛ emli lɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ mɛi kɛ nɔ ni Biblia lɛ tsɔɔ lɛ kpãaa gbee lɛ, esaaa akɛ wɔsheɔ gbeyei akɛ wɔɔha amɛtsɔɔ amɛsusumɔi. Taakɛ Elia fee lɛ, wɔbaanyɛ wɔkɛ wɔhiɛ afɔ̃ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ nɔ koni etsu sane lɛ he nii eha wɔ. Wɔfeɔ nakai kɛtsɔ wɔhe ni wɔkɛfɔɔɔ wɔ diɛŋtsɛ wɔnɔ lɛ nɔ, shi moŋ wɔkɛ wɔhe fɔɔ Biblia lɛ ni aŋma koni ‘akɛsaa mɔ’ lɛ nɔ.—2 Timoteo 3:16.

Baal gbalɔi lɛ to amɛfɔleshaa lɛ he gbɛjianɔ ni amɛtsɛ amɛnyɔŋmɔ lɛ. Amɛbolɔ shii abɔ akɛ: “Baal, heremɔ wɔ nɔ!” Amɛtee nɔ amɛbolɔ ŋmɛlɛtswai abɔ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Shi gbee ko bɛ ni nɔherelɔ ko hũ bɛ.” Shwane mli lɛ Elia ye amɛhe fɛo, ekɛ hefɛoyeli kɛɛ amɛ akɛ ekolɛ Baal bɛ dekã kwraa ni ekɛbaaha amɛsɔlemɔ lɛ hetoo, ekolɛ benɛ eesusu eyiŋ, aloo ekolɛ benɛ eewɔ ni ebaabi ni mɔ ko ayatsiɛ lɛ. Elia wo shishiulɔi nɛɛ hewalɛ akɛ, “Nyɛbolɔa ní awaa.” Eyɛ faŋŋ akɛ ena Baal jamɔ nɛɛ akɛ eji shishiumɔ nɔ̃, ni eesumɔ ni Nyɔŋmɔ webii lɛ ana akɛ eji nɔ ni akɛlakaa mɛi.—1 Maŋtsɛmɛi 18:26, 27.

Yɛ Elia wiemɔ lɛ naa lɛ, Baal osɔfoi lɛ bɔi bolɔmɔ waa fe tsutsu lɛ, “amɛbolɔ kɛ gbee waa, ni amɛflɔflɔɔ amɛhe kakalai kɛ akplɔi, tamɔ bɔ ni ji amɛgbɛnaa lɛ, kɛyashi lá bɔi hoo yɛ amɛhe.” Shi amɛyeee omanye! “Gbee ko bɛ, ni nɔ herelɔ ko bɛ, ni toiboo hũ bɛ.” (1 Maŋtsɛmɛi 18:28, 29) Yɛ anɔkwale mli lɛ, Baal ko bɛ. Eji nyɔŋmɔ ko ni Satan eto he gbɛjianɔ koni ekɛlaka mɛi kɛjɛ Yehowa he. Taakɛ eji yɛ nakai beaŋ lɛ, ŋmɛnɛ hu lɛ kɛ́ mɔ ko hala akɛ ebaasɔmɔ nuŋtsɔ kroko fe akɛ eeesɔmɔ Yehowa lɛ, enine nyɛɔ shi, ni bei komɛi po lɛ ehiɛaŋ shwieɔ shi.—Lala 25:3; 115:4-8.

Ana Sane lɛ Naa

Agbɛnɛ, yɛ shwane blɛoo mli lɛ, ebashɛ Elia hu nɔ. Esaa Yehowa afɔleshaa latɛ ko ni akumɔ ashwie shi lɛ, ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ mɛi ni kumɔ latɛ nɛɛ ji mɛi ni teɔ shi woɔ jamɔ krɔŋŋ lɛ. Ekɛ tɛi 12 tsu nii kɛsaa afɔleshaa latɛ lɛ, ekolɛ ekɛ enɛ kai Israel akutsei 10 lɛ ateŋ mɛi babaoo akɛ, gbɛnaa nii kã amɛnɔ lolo akɛ amɛye Mla ni akɛha akutsei 12 lɛ fɛɛ lɛ nɔ. Kɛkɛ ni ekɛ efɔleshaa nɔ̃ lɛ shwie latɛ lɛ nɔ, ni eha akɛ nu ni ekolɛ ayɛ kɛjɛ Mediteranea Ŋshɔ ni bɛŋkɛ jɛmɛ lɛ mli lɛ shwie latɛ lɛ kɛ efɔleshaa nɔ̃ lɛ fɛɛ nɔ. Eha atsa bu po abɔle afɔleshaa latɛ lɛ, ni akɛ nu wo bu lɛ hu mli obɔ. Eha nibii fɛɛ fee mlɛo kɛha Baal gbalɔi lɛ, shi efeee nakai ehaaa Yehowa—ni no tsɔɔ bɔ ni eyɔɔ hekɛnɔfɔɔ diɛŋtsɛ yɛ e-Nyɔŋmɔ lɛ mli.—1 Maŋtsɛmɛi 18:30-35.

Beni Elia eto nɔ fɛɛ nɔ he gbɛjianɔ egbe naa lɛ, esɔle. Sɔlemɔ lɛ yɛ mlɛo, ni asaŋ ehaa anaa nibii ni Elia kɛyeɔ klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ eshihilɛ mli lɛ faŋŋ. Klɛŋklɛŋ kwraa lɛ, eesumɔ ni ale akɛ Yehowa ji “Nyɔŋmɔ yɛ Israel” shi jeee Baal nɛɛ. Nɔ ni ji enyɔ lɛ, eesumɔ ni mɔ fɛɛ mɔ ale akɛ eetsu gbɛfaŋnɔ ni akɛwo edɛŋ ákɛ Yehowa tsulɔ lɛ he nii; no hewɔ lɛ, esa ákɛ akɛ anunyam kɛ yijiemɔ fɛɛ aha Nyɔŋmɔ. Naagbee kwraa lɛ, eha ana akɛ esusuɔ emaŋbii lɛ ahe lolo, ejaakɛ eesumɔ ni Yehowa aha ‘amɛtsui akpale kɛba ekoŋŋ!’ (1 Maŋtsɛmɛi 18:36, 37) Yɛ haomɔi ni hemɔkɛyeli ni amɛbɛ lɛ kɛba lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, Elia tee nɔ esumɔ amɛ. No hewɔ lɛ, yɛ wɔsɔlemɔi ni wɔsɔleɔ wɔhaa Nyɔŋmɔ lɛ amli lɛ, ani wɔ hu wɔbaanyɛ wɔsusu Nyɔŋmɔ gbɛi lɛ he yɛ gbɛ ni tamɔ nakai nɔŋŋ nɔ, ni wɔjie heshibaa kɛ mlihilɛ kpo wɔtsɔɔ mɛi krokomɛi ni yelikɛbuamɔ he ehia amɛ lɛ?

Ekolɛ dani Elia baasɔle lɛ, asafo babaoo ni yɔɔ jɛmɛ lɛ susu akɛ Yehowa nyɛŋ nɔ ko nɔ ko afee taakɛ Baal hu fee lɛ. Shi kɛlɛ, yɛ sɔlemɔ lɛ sɛɛ lɛ, be eshwieee mli po ni baaha mɛi ayiŋ afee amɛ kɔshikɔshi yɛ sane lɛ he. Sane ni aŋma lɛ tsɔɔ mli akɛ: “Kɛkɛ ni Yehowa la lɛ bayi shi, ni ebasha shãa-afɔle lɛ kɛ lai lɛ kɛ tɛi lɛ kɛ sũ lɛ, ni nu lɛ ní yɔɔ bu lɛ mli lɛ tete elɛmɔ.” (1 Maŋtsɛmɛi 18:38) Mɛɛ sane hetoo ni yɔɔ naakpɛɛ po eji nɛkɛ! Ni te gbɔmɛi lɛ fee amɛnii amɛha tɛŋŋ?

Amɛ fɛɛ amɛbolɔ amɛkɛɛ: “Yehowa lɛ, lɛ ji Nyɔŋmɔ! Yehowa lɛ, lɛ ji Nyɔŋmɔ!” (1 Maŋtsɛmɛi 18:39) Yɛ naagbee mli lɛ, amɛ fɛɛ amɛna anɔkwale lɛ. Kɛlɛ, amɛjieko hemɔkɛyeli ko kpo lolo. Yɛ anɔkwale mli lɛ, kpɛlɛmɔ ni amɛkpɛlɛ nɔ akɛ Yehowa ji anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ beni amɛna akɛ la ejɛ ŋwɛi kɛba, ni akɛha sɔlemɔ ko hetoo sɛɛ lɛ etsɔɔɔ akɛ amɛmiijie hemɔkɛyeli ni sa kadimɔ kpo yɛ Yehowa mli. No hewɔ lɛ, Elia bi koni amɛfee babaoo kɛjie hemɔkɛyeli ni amɛyɔɔ lɛ kpo faŋŋ. Ebi amɛ koni amɛfee nɔ ni kulɛ esa akɛ amɛfee yɛ afii babaoo ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ—ni no ji akɛ, amɛbo Yehowa Mla lɛ toi. Nyɔŋmɔ Mla lɛ kɛɔ akɛ esa akɛ agbe apasa gbalɔi kɛ wɔŋjalɔi. (5 Mose 13:6-10) Nɛkɛ Baal osɔfoi nɛɛ ji mɛi komɛi ni etuu amɛhe amɛha akɛ Yehowa Nyɔŋmɔ henyɛlɔi, mɛi ni jeɔ gbɛ amɛfeɔ nii amɛshiɔ eyiŋtoi. Ani esa akɛ ana amɛ mɔbɔ? Ojogbaŋŋ, mɛɛ mɔbɔnalɛ kpo amɛjie amɛtsɔɔ gbekɛbii fɛɛ ni efeko nɔ ko ni amɛshã amɛ hiɛkalɔi akɛ afɔlei aha Baal lɛ? (Abɛi 21:13; Yeremia 19:5) Dabi, nakai hii lɛ esaaa mɔbɔnalɛ. No hewɔ lɛ, Elia fã koni agbe amɛ, ni agbe amɛ hu lɛɛlɛŋ.—1 Maŋtsɛmɛi 18:40.

Wɔŋmɛnɛŋmɛnɛ bei nɛɛ amli bii lɛ ateŋ mɛi komɛi ewie amɛshi bɔ ni kaa nɛɛ naa yakpa yɛ Karmel Gɔŋ lɛ nɔ lɛ. Ekolɛ enɛ eha mɛi komɛi ehao akɛ, mɛi ni hiɛ dɔɔ yɛ jamɔ he lɛ kɛ nɔ ni ba lɛ baatsu nii kɛfĩ yiwalɛ nifeemɔi ni jɛɔ hetsɛ̃ ni anáa ahaa jamɔi krokomɛi lɛ mli kɛbaa lɛ sɛɛ. Ni dɔlɛ sane ji akɛ, mɛi babaoo ji mɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ ni jamɔ eye amɛ sɛkɛ. Shi Elia jeee mɔ ko ni jamɔ eye lɛ sɛkɛ. No mli lɛ, edamɔ Yehowa najiaŋ eetsu jalɛ kojomɔ he nii. Kɛfata he lɛ, anɔkwa Kristofoi le akɛ amɛnyɛŋ amɛfee amɛnii tamɔ Elia fee lɛ, ni amɛkɛ klante agbe mɛi fɔji lɛ. Kɛjɛ beni Mesia lɛ ba sɛɛ nɛɛ lɛ, anaa shishitoo mla kɛha Yesu kaselɔi lɛ fɛɛ yɛ wiemɔi ni Kristo kɛ Petro wie lɛ mli, akɛ: “Ŋɔɔ oklante lɛ oto etoohe; ejaakɛ mɛi fɛɛ ni kɔlɔɔ klante lɛ, klante nɔŋŋ akɛaakpata amɛhiɛ.” (Mateo 26:52) Yehowa baatsɔ e-Bi lɛ nɔ etsu Ejalɛsaneyeli lɛ he nii yɛ wɔsɛɛ be mli.

Gbɛnaa nii ni kã anɔkwa Kristofonyo nɔ ji ni ehi shi akɛ mɔ ni yɔɔ hemɔkɛyeli. (Yohane 3:16) Gbɛ kome ni obaanyɛ otsɔ nɔ ofee nakai ji ni okase hii anɔkwafoi lɛ, tamɔ Elia nɛkɛ. Yehowa pɛ ji mɔ ni ejá, ni ewo mɛi krokomɛi hewalɛ ni amɛ hu amɛfee nakai nɔŋŋ. Ekɛ ekãa kpa bɔ ni jamɔ ni Satan kɛtsu nii koni ekɛlaka mɛi kɛjɛ Yehowa he lɛ ji shishiumɔ nɔ̃ lɛ he mama. Ni yɛ nɔ̃ najiaŋ ni ekɛ ehe baafɔ̃ lɛ diɛŋtsɛ enyɛmɔi kɛ esuɔmɔnaa nii anɔ lɛ, ekɛ ehe fɔ̃ Yehowa nɔ koni etsu sane lɛ he nii. Lɛɛlɛŋ akɛ Elia fã jamɔ krɔŋŋ lɛ he. Eba akɛ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ baakase ehemɔkɛyeli lɛ!

[Shishigbɛ niŋmai]

^ kk. 9 Kɛ́ ootao bɔ ni Elia kɛ Ahab ye ha yɛ mra mli lɛ, kwɛmɔ sane ni ji “Ani Oyɛ Hemɔkɛyeli Tamɔ Elia nɔ Lɛ?” ni je kpo yɛ April 1, afi 1992, Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.

^ kk. 13 Karmel yɛ frɔ̃frɔ̃ be fɛɛ be, ejaakɛ kɔɔyɔɔ lɛ tswaa bɔ́ ni jɛɔ ŋshɔ lɛ mli lɛ eshwieɔ nɔ, ni ehaa nugbɔ kɛ bɔ́ babaoo nɛɔ yɛ nɔ. Akɛni akɛ yijiemɔ haa Baal akɛ lɛ ji mɔ ni haa nugbɔ lɛ nɛɔ hewɔ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ gɔŋ nɛɛ bafeɔ he ni sa kɛha Baal jamɔ. No hewɔ lɛ, Karmel ni baaa nii, ni enɔ egbĩ lɛ baafee heni sa ni akɛbaakpa Baal jamɔ lɛ he mama ákɛ eji nɔ ni akɛlakaa mɛi.

^ kk. 17 Elia kɛɛ amɛ nɔ ko ni sa kadimɔ, akɛ: ‘Nyɛkawoa afɔleshaa nɔ́ lɛ shishi la.’ Woloŋlelɔi komɛi kɛɔ akɛ bei komɛi lɛ nɛkɛ amagajalɔi nɛɛ kɛ latɛi ni fɔji kãmɔ shishi tsuɔ nii bɔni afee ni la ni baahere lɛ afee tamɔ nɔ ni hewalɛ ko ni anaaa ni shɛre.

[Wiemɔ ni akɔ ni akɛmiitsu nii ni yɔɔ baafa 20]

Kɛ́ mɔ ko hala akɛ ebaasɔmɔ nuŋtsɔ kroko fe akɛ eeesɔmɔ Yehowa lɛ, enine nyɛɔ shi

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 21]

‘Yehowa ji anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ!’