Lucas libron aski yatichäwinakapa
Jehová Diosan Arupax jakkiriwa
Lucas libron aski yatichäwinakapa
MATEON qillqatapax judionakatakïnwa ukat Marcosan qillqatapasti jan judiüpkis ukanakatakirakïnwa. Ukat Lucasan qillqatapax taqi markankirinakatakirakiwa. Aka qillqatax 56-58 maranakanwa qillqasïna, Jesusan jakäwipatsa ukhamaraki yatiyir sarnaqatapatsa phuqatpach qillqtʼatawa.
Wali amuytʼir doctorjamaxa, Lucasax “wali amuyumpi [...] qalltatpacha suma yatxat[asawa]” qillqatayna, ukat kunanakas 3 nayrïr marat 33 marakamax pasäna ukanak tuqitwa qillqatayna, chiqpachansa 35 maranakatwa parli (Luc. 1:3). Kunanaktï Lucasax qhanañchkänxa, uka tuqinakatxa janiw Mateo, Marcos ukat Juan qillqatanakanxa phuqatpach yatiyaskiti, Lucas libronxa uka libronakat sipansa chikat jilaw jukʼampi sum qhanañchasi.
JESUSAX YATIYAÑ QALLTI
Bautisir Juanan ukhamarak Jesusan yurïwipat parlkasaxa, kunapachas Bautisir Juanax yatiyañ qalltäna uka tuqitwa Lucasax qhanañchäna, ukapachanakanxa Tiberio sat emperadoraw niya 15 maranak apnaqaskäna siwa, mä arunxa, 29 maranwa, primavera (hemisferio norte) satäkis ukapachanakaw Bautisir Juanax Diosan arupat yatiyañ qalltäna (Luc. 3:1, 2). Ukat suxta phaxsi pasatatwa Jesusar bautisarakïna (Luc. 3:21, 22). 30 maranxa, Jesusax Galilearuw kuttanïna ukat sinagoganakan yatichañ qalltäna (Luc. 4:14, 15).
Jesusax nayraqatxa Galilea chiqanakanwa yatiyañ qalltäna ukatsti jaqinakarux sarakïnwa: “Wakisirakiw nayanxa Diosan reinopat yaqha markanakaru yatiyir sarañaxaxa” sasa (Luc. 4:43). Chawlla katur Simón sat jaqiru ukat yaqha arkirinakapar jupamp chika irpxaruwayasinsti jupanakarux sarakïnwa: ‘Jichhat uksarux jaq katupxäta’ sasa (Luc. 5:1-11). Pä kuti uksa tuqinakar sarkän ukhaxa, 12 apostolanakapaw jupamp chik sarapxäna (Luc. 8:1). Ukatsti kimsa kutinxa, 12 apostolanakaparux “Diosan reinopat parlapxañapatakiw khitäna, ukhamarak usutanak waliptayapxañapataki” (Luc. 9:1, 2).
Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:
1:35. ¿Jehová Diosax Marian purakapankir óvulo satäkis ukaruti Wawapar uskpachäna? Chiqpachansa, Abraham, Judá ukat David sat chachanakat jutañapänwa Jesusaxa, ukatwa Marian purakapankir ovulorux uka wawan uskusiñapax wakisïnxa, ukhamatakwa Diosan arsutapax phuqasisapänxa (Gén. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16). Ukampisa, Jehová Diosaw qullan ajayupampi jan juchani Wawaparux alaxpachat aka Uraqin yuriñapatakix yanaptʼatayna, Marian purakapar uskusa (Mat. 1:18). Ukhamatwa Marian ovulopankkasaxa, Diosan Wawapax jan kuna juchani jilsuñ qalltäna, ukat uka qullan ajayurakiw kuna jan walinakatsa jilaskïr Wawarux purakan jarkʼaqpachäna.
1:62. Zacariasax amutuptänwa, ¿ukat uqaraptarakpachänti? Janiwa. Jaqinakax Zacariasan wawapax kuna sutinïnis uk yatiñatakixa ‘señanakampis’ parlapkchïnxa, jupax janiw uqarakänti. Jupax warmiparux istʼaskpachänwa kamsatänis wawapax uka tuqit parlirxa. Inasa jaqinakax uk yatisina, wawapan sutipax ukhamapunïniti janich uk señampik jisktʼapxchïna. Qillqatanakanxa janiw wasitatwa istxäna sasax siskiti, jan ukasti wasitat parlxäna sasakiw qhanañchi (Luc. 1:13, 18-20, 60-64).
2:1, 2. ‘Nayraqat jakthapïwi’ siski uka arunakaxa, ¿kunjamsa Jesusan yurïwipat yatxatañatakix yanaptʼistaspa? César Augusto sat emperadoran urunakapanxa pä jakthapïwiw apasitayna: nayrïr jakthapïwisti 2 nayrïr pacha maranwa apasïna (Daniel 11:20 qillqatarjam phuqhasisa), ukatsti payïr jakthapïwisti 6 jan ukax 7 maranwa apasirakitayna (Hech. 5:37). Cireneox (Quirinio) Siria marka apnaqkäna ukhaw paypach jakthapïwix apasitayna, ukatpï sissnaxa Cireneox pä kutiw Siria markar apnaqäna sasinxa. Nayrïr jakthapïwit yatiykasawa Lucasax kunapachas Jesusax yurïna uk qhanañchistu, ukhamax 2 nayrïr pacha maranwa yurïna.
2:35, MT. “Mä espadarakiwa juma [María] kikpana almama junsuni” siski uka arunakaxa, ¿kuns sañs munpacha? Jaqinakaxa janiw Jesusarux Mesiasjam uñtʼañ munapkänti ukaw juparux llakisiyäna, ukatxa wawapar khuyañ jiwayapxatap uñjasinsti wali llakita chuymas kawkstʼataw Mariax jikxatasïna uk sañ muni uka arunakaxa (Juan 19:25).
9:27, 28. Jesusax yaqhip arkirinakaparuxa ‘janiw jiwapkätati janïr Diosan reinop uñjkasaxa’ sasaw satayna, ukat “kimsaqallq” uru pasatatxa Jesusan uñnaqapax muspharkañaw tukuwayäna sasaw Lucasax qillqäna. Ukampisa Mateo ukat Marcos qillqatanakanxa “suxta” uru pasatatwa ukax pasäna sasin saraki. ¿Kunatsa jan kikpäkpacha? (Mateo 17:1; Marcos 9:2.) Amuyataxa, Lucasax pä urunakampit parli: Jesusax arskäna uka urumpi ukat uka arux phuqaskatayna uka urumpwa jakhurakpachäna.
9:49, 50. Janisay Jesusan arkiripäkchinxa mä jaqix ñanqha ajayunak jaqinakat jaqsurïna, ¿kunatsa Jesusax ukham luratapatxa jan jarkʼkanxa? Uka tiemponxa janiw cristian tamax uttʼayatäkänti. Ukhamasti, iyawsäwip uñachtʼayañatakisa ukhamarak ñanqha ajayunakar jaqsuñatakis janiw Jesusamp chika sarnaqañapapunix wakiskänti (Mar. 9:38-40).
Yatichäwinaka:
1:32, 33; 2:19, 51. Mariax profecía arunakarjam phuqasiski uka arsutanaksa ukat luratanaksa chuymaparuw imxasïna. Jesusax aka tukusiñ urunakan kunanakaw pasani siskäntix uka tuqinakatxa, ¿jiwasax María warmjamarakit amuytʼtanxa? (Mat. 24:3.)
2:37. Jehová Diosarux sapüruw yupaychañasa ukat ‘oracionan mayisiñsa’ cristiano “tantachasïwinakasar” sarañsa janiw armañasäkiti ukwa Ana warmin sarnaqäwipat yatiqtanxa (Rom. 12:12; Heb. 10:24, 25).
2:41-50. Diosar yupaychañäki uka luräwinakxa Joseyax jakäwipan nayraqatarupuniw uchirïna ukat jan kuna chijir puripxañapatakisa sum familiapar uñjirïna ukat Diosamp familiapax sumankaskañapatakisa llakisirakirïnwa. Ukhamatwa familia pʼiqtʼirinakarux sarnaqäwipamp yatichawayi.
4:4. Sapüruw Diosan arunakap tuqit uñxattʼañasa, janiw mä urus armtʼasiñasäkiti.
6:40. Diosan Arupat yatichirixa yatiqirinakaparux sarnaqäwipampiw yatichañapa ukat parlataparjamaw sarnaqañaparaki.
8:15. “Diosan arupx [...] katuqapxi, ukatsti taqi chuyma sarapxi, sum achupxaraki” ukham jaqinakjam tukuñatakixa, Diosan Arupxa sum amuytʼañasa ukat chuymasaruw katuqañasa ukat kunatsa wali askixa uksa amuyañasarakiwa. Kunapachatix Biblia jan ukax Bibliat apstʼat qillqatanak liyktan ukhaxa, wakisiwa Diosat maytʼasiña ukhamarak lupʼiña.
JESUSAN QHIPA YATIYÄWIPA
Judea tuqinkir markanakarusa ukat uksa tuqinkir lugaranakarusa Jesusax jupat nayra 70 arkirinakaparuw khitäna (Luc. 10:1). Ukatxa “jachʼa markanakana, ukhamaraki jiskʼa markanakan yatichawayäna” (Luc. 13:22).
Khä 33 maran Pascua uru puriniñapatakixa phisqa uruw faltaskäna, ukhaw Jesusax mä asno qallxat Jerusalenar mantäna. Arkirinakapar siskäna uka arunak phuqasiñap uruw purinxäna, jupax akham sänwa: “Jaqin Yuqapax wali tʼaqhisiñapapuniwa; jilïri jaqinakans jiskʼachatarakïniwa, sacerdotenakan jilïrinakapampisa, ukhamarak ley yatichirinakampisa. Jiwayapxaniwa, ukampis kimsür jiwatatxa jaktaniniwa” sasa (Luc. 9:22, 44).
Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:
10:18. Jesusax 70 arkirinakaparux akham sänwa: “Nayax uñjaraktwa alaxpachata mä llijullijur uñtata Supayar jalaqtanirxa” sasa, ¿ukampix kamsañs munpachäna? Janiw Supayax ukapachansa alaxpachat jaquqanitäkaspa ukham sañ munkänti. Kunattix Cristox alaxpachan Apnaqirit 1914 maran uttʼayatäxäna ukhaw Supayax alaxpachat jaquqatäskäna (Apo. 12:1-10). Jesusaxa, pasxaspasa ukham jutïr tuqit parlasaxa, Supayan jalaqtañapax phuqasiskapuniniwa uk uñachtʼayañ munpachäna, ukampis janiw ukhamapuniw sasax sisksnati.
14:26, MT. Criston arkirinakapax familianakapar ‘uñisipxañapawa’ uka aruxa, ¿kamsañsa muni? Biblianxa “jiskʼachaña [jan ukax ‘uñisiña’, NM]” uka arunakax maynir jan ukax kunar jukʼak munasxaña sañ munaspa (Gén. 29:30, 31). Cristianonakax familiapar munasiñat sipansa Jesusaruw jukʼampi munasipxañapa ukwa ‘uñisipxañapaw’ siski uka arux sañ muni (Mat. 10:37).
17:34-37. ¿“Siwiqʼaranaka [jan ukax ‘pakanaka’, NM]” siski ukanakax khitinakäspasa, ukat kawkjarutix tantachasipkani uka “jiwatax” khitisa? Khitinakatix ‘aptatäpki’ —mä arunxa, qhispiyatäpki— ukanakax jayar sum uñjir pakanakäkaspa ukham uñjatäpxiwa. Kawkjarutix tantachasisipki uka “jiwatax” chiqpach Cristowa, alaxpachan jan uñjkañaw apnaqirjam ukankxi, ukatxa, Jehová Diosax yatichäwinak manqʼañjam churki ukarakiwa (Mat. 24:28).
22:44. ¿Kunatsa Jesusax wal tʼaqhisïna? May may llakinïnwa. Mä tuqitxa, jan wali jaqjam jiwasinxa, kunjamak Jehová Diosarusa ukhamaraki Sutiparusa uñjapxani ukaw llakisiyäna. Ukatsti, wiñay jakañanïñatakisa ukhamaraki jaqinakan qhispiyasipxañapatakisa Jehová Diosat janipuniw jithiqtañapäkänti uka tuqit lupʼiskarakpachäna.
23:44. Kimsa horanak Intix chʼamaktʼkäna ukhaxa, ¿Phaxsiti Intir chʼamaktʼayaskpachäna? Janiwa, kunattix urtʼanxa, mä arunxa, Pascua urunakanxa janiw Intix Phaxsimp chʼamaktʼayatäkaspati, wawa phaxsix jalsunki ukhakiw Intix Phaxsin chʼamaktʼayatäspaxa. Ukhamaxa, Jesusax jiwkäna uka urun chʼamaktʼäna ukax Diosan milagropänwa.
Yatichäwinaka:
11:1-4, NM. Aka jiskʼa tʼaqanakan qillqatäki uka mayisïwimpi ukat Jesusax Wali Uñtʼat Arstʼäwipan —mara chikatan nayrax— yatichkäna uka mayisïwimpixa janiw kikpäkiti, ukhamasti qhanäskiwa, janiw wakiskiti sapa kuti pachpa arunakampi Diosar mayisiñaxa (Mat. 6:9-13, NM).
11:5, 13. Jehová Diosax mayisitanakasarux istʼistaniwa, ukampis mayiskakiñasawa (1 Juan 5:14).
11:27, 28. Kusisiñax janiw familia tuqitsa ni yänak tuqitsa jutkiti, jan ukasti Diosan munañap sum phuqañatwa juti.
12:47, 48. Khititix jukʼamp luräwinak katuqasa jan phuqki ukaxa, jan yatisa jan amuyasa luräwinakap jan phuqki ukat sipansa jukʼamp juchañchatawa.
14:28, 29. Utjkistu ukat sipansa jukʼampi yänakanïksnas ukham jakañaxa janiw askïkiti, jan amuytʼasirikiw ukhamar purispa.
22:36-38. Jesusaxa, ¿jarkʼaqasiñataki jaqi jiwayañanak apnaqapxäta sasati arkirinakaparux mayïna? Janiwa. Ukat Jesusar katuntapkäna uka arumax espadanak apapkäna ukanakampixa, mä wali wakiskir yatichäwi churäna, akham sasa: “Espadampi nuwasirixa, espadampi jiwayatarakïniwa” sasa (Mat. 26:52).
[9 janan fotopa]
¿Kunatsa Jesusax wal tʼaqhispachänxa?
[10 janan fotopa]
Chiqpachansa Lucasax Jesusan jakäwipatsa yatiyir sarnaqäwipatsa phuqatpachwa qillqtʼatayna