Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Luke
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Luke
ẸDỌHỌ ke ẹkewet Gospel Matthew akpan akpan ẹnọ mme Jew, ẹnyụn̄ ẹwet Gospel Mark ẹnọ mbon oro mîdịghe mme Jew. Edi ẹkewet Gospel Luke ẹnọ mme owo oro ẹtode kpukpru idụt. Ẹkewet Luke ke n̄kpọ nte isua 56 esịm 58 E.N., ndien enye ọnọ ọyọhọ mbụk aban̄a uwem ye utom ukwọrọikọ Jesus.
Luke ama etịm ‘etiene kpukpru n̄kpọ nnennen nnennen’ onyụn̄ ewet se iketịbede ke ufan̄ isua 35—ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua 3 M.E.N. esịm isua 33 E.N., kpa nte emi eti abiausọbọ akpanamde. (Luke 1:3) Ekpere ndidi mbahade itiokiet ke itie duop ke otu mbụk Luke idụhe ke mme Gospel eken.
NTỌN̄Ọ UTOM UKWỌRỌIKỌ JESUS
Ke ama ọkọnọ ọyọhọ mbụk aban̄a emana John Andinịm Owo Baptism ye emana Jesus, Luke asian nnyịn ke John ọkọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie ke ọyọhọ isua 15 tọn̄ọ Tiberius Caesar akada ubọn̄, oro edi, ke ini utọ eke isua 29 E.N. (Luke 3:1, 2) John ekenịm Jesus baptism ke ini idọk ke isua oro. (Luke 3:21, 22) ‘Jesus afiak edi Galilee onyụn̄ ọtọn̄ọ ndikpep mme owo n̄kpọ ke mme synagogue mmọ’ ke isua 30 E.N.—Luke 4:14, 15.
Jesus ọtọn̄ọ akpa isan̄ utom ukwọrọikọ esie ke Galilee. Enye asian otuowo ete: “Ana ntan̄a eti mbụk obio ubọn̄ Abasi nnọ mme obio en̄wen n̄ko.” (Luke 4:43) Enye ada Simon ọkọiyak ye mbon eken adian idem. Enye ọdọhọ ete: ‘Ọtọn̄ọde ke emi mbufo ẹdimụm owo ye uwem.’ (Luke 5:1-11; Matt. 4:18, 19) Mme apostle 12 ẹsan̄a ye Jesus ke ini enye akade ndikwọrọ ikọ ke Galilee ọyọhọ ikaba. (Luke 8:1) Ke ini enye akade do ọyọhọ ikata, enye osio mbet 12 ọdọn̄ “ẹkekwọrọ obio ubọn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹkọk udọn̄ọ.”—Luke 9:1, 2.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:35—Ndi nsen eyen Mary ama enyene n̄kpọ ndomokiet ndinam ye uyomo idịbi esie? Man eyen Mary enen̄ede edi ata andito ubon Abraham, Judah, ye David, nte Abasi ọkọn̄wọn̄ọde, akana nsen eyen esie etiene etịp n̄kpọ esịn ke uyomo idịbi esie. (Gen. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Nte ededi, se ikanamde Mary oyomo edi emi ẹkedade edisana spirit Jehovah ẹsio mfọnmma uwem Eyen Abasi ẹsịn enye ke idịbi. (Matt. 1:18) Etie nte emi ama abiat unana mfọnmma ekededi oro okodude ke nsen eyen Mary, ndien toto ke ntọn̄ọ ekpeme nsekeyen oro mbak n̄kpọ ndomokiet edinam enye.
1:62—Ndi Zechariah ama akabade imụm ye inan? Baba-o. Enye akakabade imụm kpọt. Ikedịghe ntak emi Zechariah ekedide inan akanam mme owo ‘ẹda idiọn̄ọ’ ẹbụp enye enyịn̄ oro enye oyomde ẹsio eyen esie. Anaedi enye ama okop enyịn̄ oro n̄wan esie ọkọdọhọde ẹsio eyen mmọ. Eyedi mbon en̄wen ẹkeda idiọn̄ọ ẹbụp Zechariah n̄kpọ emi. Sia n̄kukụre se ẹkenamde ekedide ndinam Zechariah afiak etịn̄ ikọ, emi owụt ke enye ikakabakede inan.—Luke 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Didie ke editịn̄ mban̄a “akpa usịnenyịn̄ emi” ke n̄wed an̄wam nnyịn ifiọk ini emi Jesus akamanade? Ẹma ẹsịn owo enyịn̄ ke n̄wed ẹbe ini kiet ke ini ukara Caesar Augustus—ẹkesịn akpa enyịn̄ ke ọyọhọ isua 2 M.E.N. man se ẹkewetde ke Daniel 11:20 okposu, ẹnyụn̄ ẹsịn ọyọhọ ikaba ke isua 6 m̀mê 7 E.N. (Utom 5:37) Quirinius ekedi andikara Syria ke ini usịnenyịn̄ mbiba emi; etie nte enye akada ukara ikaba. Luke nditịn̄ mban̄a akpa usịnenyịn̄ emi ọwọrọ ke Jesus akamana ke isua 2 M.E.N.
2:35—Didie ke ẹkeda “anyan akan̄kan̄” ẹkịm Mary? Emi akaban̄a mfụhọ oro Mary edikopde ke ini enye edikụtde nte ediwak owo ẹsịnde Jesus nte Messiah ye mfụhọ oro enye edikopde ke ini Jesus edikpade ubiak ubiak n̄kpa.—John 19:25.
9:27, 28—Ntak emi Luke ọdọhọde ke edikpụhọde mbiet oro akada itie ke “usen itiaita” tọn̄ọ Jesus ọkọdọhọ mbet esie ke ndusụk mmọ ‘iditabike n̄kpa tutu mmọ ẹbem iso ẹkụt obio ubọn̄ Abasi,’ ke adan̄aemi Matthew ye Mark ẹdọhọde ke emi akada itie ke “usen itiokiet ke ukperedem”? (Matt. 17:1; Mark 9:2) Anaedi Luke ama adian usen iba, oro edi, usen oro ẹketịn̄de ikọ emi ye usen oro enye okosude.
9:49, 50—Ntak emi Jesus mîkakpanke owo oro ekebịnde mme demon ọduọn̄ọ, okposụkedi emi owo oro mîkasan̄ake ye enye? Jesus ikakpanke owo oro koro owo ikasiakke kan̄a esop Christian. Mmọdo, ikedịghe tutu owo oro asasan̄a ye Jesus mbemiso enye owụt ke imọbuọt idem ke enyịn̄ Jesus onyụn̄ ebịn mme demon ọduọn̄ọ.—Mark 9:38-40.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:32, 33; 2:19, 51. Mary ama omụm kpukpru se iketịbede ye kpukpru se ẹketịn̄de emi ẹkesude mme ntịn̄nnịm ikọ akama ke esịt esie. Ndi nnyịn imomụm se Jesus eketịn̄de aban̄a “utịt editịm n̄kpọ emi” ikama ke esịt, inyụn̄ imen se enye eketịn̄de idomo ye se itịbede mfịn?—Matt. 24:3.
2:37. Uwụtn̄kpọ Anna ekpep nnyịn ke ikpenyene ndituak ibuot nnọ Jehovah kpukpru ini, ‘ikọbọ ke akam,’ inyụn̄ ‘isịnke ndisop idem ọtọkiet’ ke mme mbono esop Christian.—Rome 12:12; Heb. 10:24, 25.
2:41-50. Joseph ama enịm mme n̄kpọ eke spirit akpa onyụn̄ ese aban̄a se ubon esie ẹkeyomde ke n̄kan̄ eke spirit ye ke n̄kan̄ eke obụk. Ntem, enye enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme ibuot ufọk.
4:4. Ikpanaha iyak usen ebe emi nnyịn mînamke mme n̄kpọ eke spirit.
6:40. Andikpep Ikọ Abasi enyene ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnọ mbon oro enye ekpepde n̄kpọ. Ana enye anam se enye ọkwọrọde.
8:15. Man ‘imụm ikọ oro ikama inyụn̄ in̄wụm mfri ke ime,’ ana ifiọk, ima, inyụn̄ ida Ikọ Abasi isịn ke edinam. Ana isibọn̄ akam inyụn̄ itie ikere se ikotde ke Bible ye mme n̄wed oro ẹkọn̄ọde ke Bible.
AKPATRE UTOM UKWỌRỌIKỌ JESUS
Jesus ọdọn̄ owo 70 en̄wen ẹbem enye iso ẹka ẹkedụk mme obio ye nsio nsio ebiet ke Judea. (Luke 10:1) Enye asan̄a “ke kpukpru obio ye obio-in̄wan̄, ekpep owo n̄kpọ.”—Luke 13:22.
Usen ition mbemiso Passover eke isua 33 E.N., Jesus odoro ke edem abak ass odụk Jerusalem. Ekem ini oro ikọ emi enye eketịn̄de ọnọ mbet esie edisude: “Ana Eyen owo okụt ediwak ndutụhọ, ndien mbiowo ye mbọn̄ oku ye mme ewetn̄wed ẹyesịn enye, ẹnyụn̄ ẹwot enye, ndien enye eyeset ke ọyọhọ usen ita.”—Luke 9:22, 44.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
10:18—Nso ke ikọ Jesus ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde mbet 70 oro ete: “Mma n̄kụt Satan otode ke heaven ọduọ nte emịnen̄mịnen̄”? Jesus ikọdọhọke ke ẹma ẹsosio Satan ke heaven ẹduọk. Oro iketịbeke kan̄a, edi eketịbe esisịt ini ke ẹma ẹkedori enye ke ebekpo nte Edidem eke heaven ke 1914. (Edi. 12:1-10) Okposụkedi emi nnyịn mîkemeke nditịn̄ nnennen nnennen, anaedi Jesus nditịn̄ mban̄a se iditịbede ke ini iso nte n̄kpọ oro ama eketetịbe, okowụt ke se enye etịn̄de iditreke nditịbe.
14:26—Didie ke oyom mme anditiene Christ ‘ẹsua’ iman mmọ? Ke Bible, ‘ndisua’ ekeme ndiwọrọ ndima owo m̀mê n̄kpọ ukeuke. (Gen. 29:30, 31) Mme Christian ‘ẹsua’ iman mmọ ke ndima Jesus n̄kan iman.—Matt. 10:37.
17:34-37—Mmanie ẹdi “mme ntrukpom,” nso inyụn̄ idi “okpo” oro mmọ ẹdisopde idem? Ẹda mbon oro ‘ẹdidade,’ m̀mê oro ẹdinyan̄ade ẹdomo ye mme ntrukpom oro ẹsidade ẹkụt n̄kpọ ke ata anyan usụn̄. “Okpo” oro mmọ ẹsopde idem edi ata Christ ke ini edidu esie oro enyịn mîkwe ye udia eke spirit oro Jehovah ọnọde mmọ.—Matt. 24:28.
22:44—Ntak emi Jesus okokopde ọkpọsọn̄ ubiak ntre? Ediwak ntak ẹkenam enye okop utọ ubiak oro. Jesus ama ekere aban̄a nte imọ ndikpa nte abiatibet editụkde Jehovah Abasi ye enyịn̄ Esie. Ke adianade do, Jesus ama enen̄ede ọfiọk ke imọ ndisọn̄ọ nda edinam imọ ye ofụri ubonowo ẹnyene uwem nsinsi.
23:44—Ndi ntak emi ọfiọn̄ okofụkde utịn akanam ekịm odu ke hour ita? Baba-o. Ọfiọn̄ esifụk utịn ke ini obufa ọfiọn̄, idịghe ke ini emi ọfiọn̄ ọyọhọde idịbi, nte esidide ke ini Passover. Ekịm oro okodude ke usen n̄kpa Jesus ekedi utịben̄kpọ Abasi.
Se Nnyịn Ikpepde:
11:1-4. Ndimen item emi ndomo ye esisịt ukpụhọde oro odude ke ikọ akam uwụtn̄kpọ, emi ẹkenọde ke isua kiet ye ubak mbemiso ini emi, owụt in̄wan̄-in̄wan̄ ke akam nnyịn ikpedịghe ikpîkpu ikọ oro ẹtịn̄de ẹfiak ẹtịn̄.—Matt. 6:9-13.
11:5, 13. Nnyịn ikpenyene ndikọbọ ke akam okposụkedi emi Jehovah esimade ndikop akam nnyịn.—1 John 5:14.
11:27, 28. Idịghe ubon m̀mê uwak inyene oro owo enyenede anam enye okop inemesịt, edi ata inemesịt oto edisọn̄ọ nda nnam uduak Abasi.
11:41. Ima ye edu unyịmesịt ẹkpenam nnyịn isinọ mme enọ mbọm.
12:47, 48. Owo oro enyenede akwa ifetutom edi esịn ndise mban̄a enye enen̄ede enyene nduduọhọ akan owo oro mîfiọkke mme n̄kpọ oro enye akpanamde.
14:28, 29. Edi eti ibuot nnyịn ndiyụhọ ye se inyenede.
22:36-38. Jesus ikọdọhọke mbet esie ẹkama n̄kpọ en̄wan nte n̄kpọ n̄kpemeidem. Utu ke oro, mmọ ndikama akan̄kan̄ ke okoneyo oro ẹkedade enye ẹnọ ama anam enye ada oro ọnọ mmọ akpan ukpep emi: “Kpukpru owo eke ẹmende akan̄kan̄ ẹdikpa ke akan̄kan̄.”—Matt. 26:52.
[Ndise ke page 31]
Joseph ama enịm eti uwụtn̄kpọ nte ibuot ufọk
[Ndise ke page 32]
Luke ekewet ata ọyọhọ mbụk oro aban̄ade uwem ye utom Jesus