Diambu dia Yave Diamoyo Mambu Mamfunu ma Nkand’a Luka
Diambu dia Yave Diamoyo Mambu Mamfunu ma Nkand’a Luka
E NSANGU Zambote zasoneka Matai nanga mu kuma kia Ayuda zasonamena, vo i zina za Maku mu kuma ki’awana bena vo ke Ayuda ko. Kansi, e Nsangu Zambote zasoneka Luka mu kuma kia wantu a zula yawonso zasonamena. O nkand’a Luka nanga mu kolo kia tuka mvu wa 56 yakuna mvu wa 58 wa tandu kieto wasonama. Lusansu ye salu kia Yesu usonganga.
Wau vo dotolo kakala, Luka ‘watoma kunka yovo fimpa mawonso tuka kuna lubantiku.’ Nkand’a Luka uzayisanga mambu mavangama mu mvu 35, tuka muna mvu wa 3 vitila tandu kieto yakuna mvu wa 33 wa tandu kieto. (Luka 1:3) Mayingi kasoneka Luka ke masonama ko muna nkand’a Matai, Maku ye Yoane.
LUBANTIKU LWA SALU KIA YESU
Una kayika oma ma luwutuku lwa Yoane wa Mvubi ye lwa Yesu, Luka okutuzayisanga vo Yoane wayantika e salu kiandi muna mvu una wekumi ye tanu wa luyalu lwa Tiberio Kaisa, i sia vo, kuna nsuk’a mvu a 29 wa tandu kieto. (Luka 3:1, 2) Wauna i mvu kavubwa o Yesu kwa Yoane. (Luka 3:21, 22) Muna mvu a 30 wa tandu kieto, ‘Yesu wavutuka kuna Ngalili yo yantika longa muna masambilu mau.’—Luka 4:14, 15.
Yesu oyantikidi nkangalu andi antete wa salu kuna Ngalili. Wavovesa e ndonga vo: “Muna mavata makaka mpe nkwend’asamwin’e nsangu zambote za kintinu kia Nzambi.” (Luka 4:43) Wayenda yo Simone wa mbaki a mbizi ye akaka. Wabavovesa vo: ‘Tuk’omu unu wantu nubaka.’ (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Muna nkangalu andi wezole kuna Ngalili, Yesu wakala ye ntumwa zandi 12. (Luka 8:1) Muna nkangalu wetatu, watuma alongoki 12 mu kwenda ‘longi e kintinu kia Nzambi yo sasula mbevo.’—Luka 9:1, 2.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:35—Nga e wutilu [óvulo] mfunu kiakala muna vumu kia Maria mu yimita Yesu? Muna wuta mwana otuka muna luvila lw’akulu andi Abarayama, Yuda yo Davidi, nze una Nzambi kasikidisa, e wutilu muna vumu kia Maria mfunu kiakala mu yimita Yesu. (Etu. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Kansi, Yave wasadila mwand’avelela mu sia o moyo alunga wa Mwan’andi muna vumu kia Maria. (Mat. 1:18) Ediadi diasadisa kimana usumuki wa Maria walembi sambukila o mwana yo kuntanina ekolo kakala muna vumu.
1:62—Nga Zakariya ebaba ye fwa matu kakituka? Ve. Ebaba kaka kakituka. Akaka mu sinsu banyuvulwila kana nkia nkumbu kazolele vo kayikilwa o mwana, kansi ke sia ko vo Zakariya fwa matu kakala. Watoma wá vava nkaz’andi kavova e nkumbu bevana mwan’au. Nanga akaka basadila sinsu mu zaya kana vo Zakariya otondele e ngindu za nkaz’andi. Wau vo nua andi kaka wabatunwa, disongele vo Zakariya kafwa matu ko.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—E “nsonam’antete” aweyi ilenda sadisila mu zaya e mvu kawutuka Yesu? Muna luyalu lwa Kaisa Auguseto, tezo kia nsonama zole zavangama. Eyantete muna mvu wa 2 vitila tandu kieto, mu lungisa ungunza wasonama muna Daniele 11:20, ina yezole mu mvu wa 6 yovo wa 7 wa tandu kieto. (Mav. 5:37) Quirino wayalanga e zunga kia Suria vava kiavangw’e nsonama zazi zau zole. E nsonam’antete kayika Luka mu mvu wa 2 vitila tandu kieto yavangwa o mvu una kawutuka o Yesu.
2:35—“O nsosolo” aweyi watompolwela ntim’a Maria? E mvovo miami, ntantu miasonganga zina kemona o Maria vava wantu bebembola Yesu nze Masia ye nkenda kemona mu kuma kia lufwa lwampasi lwa Yesu.—Yoa. 19:25.
9:27, 28—Ekuma Luka kasonekena vo e nkituk’a Yesu vioka “lumbu nana” yavangama vava Yesu kavovesa alongoki andi vo akaka muna yau “ke beyeleka nkutu fwa ko” yavana bekumona muna Kintinu kiandi, kansi Matai ye Maku basoneka vo vava “kiavioka lumbu sambanu”? (Mat. 17:1; Maku 9:2) Luka nanga lumbu yole kakudikila, lumbu kina Yesu kabasila e nsilu ye lumbu kina kakituka.
9:49, 50—Ekuma Yesu kalembi simina o muntu wavaikisang’e nkwiya, wau vo kakala nlandi andi ko? O Yesu kasima muntu ndioyo ko, kadi muna ntangwa yayina e nkutakani y’Akristu ke yasikidiswa ko. Muna kuma kiaki, ke diavavanga ko vo o muntu kalanda Yesu muna songa lukwikilu muna nkumbu a Yesu yo vaikisa e nkwiya.—Maku 9:38-40.
Elongi kwa Yeto:
1:32, 33; 2:19, 51. Maria walunda mambu muna ntima ye mvovo mialunganisa ungunza. Nga tulundanga muna ntima mieto oma kavova o Yesu mu kuma kia “mbaninu a tandu,” yo tezanesa mo ye mana mevangamanga mu lumbu yeto?—Mat. 24:3.
2:37. E mbandu ya Ana ikutulonganga vo, muna sambila Yave tufwete ‘kwaminina muna sambu,’ yo lembi ‘yambula o lungana’ muna tukutakanu twa Akristu.—Roma 12:12; Ayib. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefe mambu ma mwanda kasianga va fulu kiantete muna zingu kiandi yo lungisa nsatu za nitu ye za mwanda za esi nzo andi. Muna mpila yayi, Yosefe wasisa mbandu ambote kwa mase.
4:4. Katufwete lutisanga lumbu ko lembi longoka Diambu dia Nzambi.
6:40. O nlongi a Diambu dia Nzambi kafwete songanga mbandu ambote kw’alongoki. Kafwete sadilanga mpe mana kelonganga.
8:15. Muna ‘tatidila e diambu yo yima mbongo muna luzindalalu,’ tufwete bakulanga, yangalela yo vwa o zayi wa Diambu dia Nzambi. Tufwete sambanga yo badika vava tutanganga Nkand’a Nzambi kumosi ye nkanda mibakulwisanga Nkand’a Nzambi.
MFOKO A SALU KIA YESU
Yesu watuma 70 lu’akaka muna mbanza ye mavata ma Yuda. (Luka 10:1) Wakangalanga “muna mavata ye mpata-vata, wele alonginge.”—Luka 13:22.
Lumbu tanu vitila Nduta ya mvu a 33 wa tandu kieto, Yesu wakota muna Yerusaleme vana ntandu ebuluku. E ntangwa yafwana mu lungisa dina kavova kw’alongoki andi: “O Mwan’a muntu ofwete mona mpasi zayingi yo kalwa kw’akuluntu ye mbuta za nganga y’asoneki, yo vondwa, yo fuluk’e lumbu kina kietatu.”—Luka 9:22, 44.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
10:18—Yesu adieyi kazola vova vava kavovesa alongoki 70 vo: “Yamona Satana wasangumukini kun’ezulu nga nsemo”? O Yesu kazola vova ko vo Satana wayingwa kun’ezulu muna lumbu kiakina. Ediadi mu mvu wa 1914 diavangama, vava Kristu kayadikwa se Ntinu kun’ezulu. (Lus. 12:1-10) Kana una vo ke tuzeye ko ekuma Yesu kavovela e mvovo miami nze vika sia vo e diambu diavangama kala, e mvovo miandi miasonga vo ediadi vangama kikilu divangama.
14:26—Alongoki a Kristu aweyi ‘besaulwila’ e yitu yau? Muna Nkand’a Nzambi, o mvovo “saula” ulenda songa lembi toma zola muntu yovo lekwa. (Etu. 29:30, 31) Akristu ‘besaula’ yitu yau mu nsas’a sia vo beluta zola Yesu ke mu yitu yau ko.—Mat. 10:37.
17:34-37—Aki nani i “mbemba” ye nani i ‘nitu’ kuna belungalakena? Awana ‘bebongwa’ yovo vuluzwa, betezaniswanga ye mbemba. E ‘nitu’ i Kristu muna nkal’andi a mwanda ye madia ma mwanda mana Yave kekubavananga.—Mat. 24:28.
22:44—Ekuma Yesu kamwena nkenda zayingi? Vena ye kuma yayingi. Yesu watokana mu kuma kia luvezo lutwasa lufwa lwandi nze kimpumbulu, muna Yave wa Nzambi ye nkumbu Andi. Vana ntandu, Yesu watoma dio zaya vo kafwete sikila ye kwikizi kimana wantu awonso bavwa moyo a mvu ya mvu.
23:44—Nga ngwanan’a ntangwa ye ngonde yatwasa e tombe kia ola tatu? Ve. E ngwanan’a ntangwa ye ngonde ikalanga kaka vava ngonde izangamanga, kansi ke vava idimukanga ko nze muna lumbu kikembelwanga e nkinzi a Nduta. E tombe kiabukama muna lumbu kia lufwa lwa Yesu, esivi dia Nzambi diakala.
Elongi kwa Yeto:
11:1-4. E nswaswani ya mvovo miami ye mina kasadila Yesu muna sambu kia S’eto, mun’Elongi vana Mongo vioka ngonde 18, isonganga vo katufwete vutukilanga mvovo mimosi ko muna sambu yeto.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Kana una vo Yave owanga e sambu yeto, tufwete zindalalang’o samba.—1 Yoa. 5:14.
11:27, 28. E nsambu yovo kiese kiasikila ke kitukanga mu kala ye ngwizani ambote ye yitu ko yovo kala ye mavwa, kansi mu vanga luzolo lwa Nzambi.
11:41. E tukau tweto twankenda tufwete vaninwanga mu zola kwa nsi a ntima.
12:47, 48. Ndiona una ye kiyekwa kiampwena, kansi ke lungisanga kio ko, nkwa kuma kiampwena, vioka nkutu ona kazeye e kiyekwa kiandi ko.
14:28, 29. Tufwete yangalelanga ina tuvwidi.
22:36-38. O Yesu kavovesa alongi andi ko mu natanga e nkele muna kuyitanina. Kansi, e nsosolo bakala miau muna fuku una kayekolwa o Yesu, diafila Yesu mu kubavana elongi diamfunu: “Awonso bebonga nsosolo, muna nsosolo befwila.”—Mat. 26:52.
[Foto ina muna lukaya lwa 31]
Yosefe wasisa mbandu ambote kwa mase
[Foto ina muna lukaya lwa 32]
Luka mambu mayingi kasoneka mu kuma kia zingu ye salu kia Yesu