Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Luka
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Luka
EVANJILE ya Mateo yāsonekelwe pangala pa mutangi Muyuda, ino Evanjile ya Mako ayo yāsonekelwe mutangi ke Muyudapo. Evanjile ya Luka yāsonekēlwe bantu ba mu mizo yonso. Mukanda wa Luka wālembelwe mu mwaka wa 56-58 K.K., udi na nsekununi mituntulu ya būmi bwa Yesu ne mwingilo wandi.
Luka, muñanga wa malango ne wa katentekeji wāsonekele “byonso ne kungalwilo kwine” monka mobyālongekele mu bula bwa myaka 35—tamba mu mwaka wa 3 K.K.K. kutūla ne mu wa 33 K.K. (Luka 1:3) Kintu kya myanda 60 pa katwa idi mu Evanjile ya Luka keidipo mu Maevanjile makwabo.
MWINGILO UMBAJINJI WA YESU
Luka pa kupwa kusekununa myanda ya kubutulwa kwa Yoano Umbatyiji ne kwa Yesu, witulombola amba Yoano wāshilwile mwingilo wandi mu mwaka wa 15 wa kubikikwa kwa Tyibilusa Kesala, ko kunena’mba ku muketeko wa mwaka wa 29 K.K. (Luka 3:1, 2) Yesu wabatyijibwa na Yoano ku dikumbi dya mwine mwaka’o. (Luka 3:21, 22) Mu 30 K.K., ‘Yesu waālukile ku Ngadilea ne kushilula kufundija mu shinakoka yabo.’—Luka 4:14, 15.
Yesu waanza lwendo lwandi lubajinji lwa busapudi mu Ngadilea. Walombola bibumbo bya bantu amba: “I kiñendelemo nsapwile myanda-miyampe ya bulopwe bwa Leza mu bibundi bikwabo namo.” (Luka 4:43) Waenda pamo na Shimona, kiluwe kya lui, pamo ne bakwabo pa kupwa kumunena’mba: “Kushilwila pano ukēkalanga kuloba bantu.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Batumibwa 12 abaenda na Yesu mu lwendo lwandi lwa bubidi lwa busapudi mu Ngadilea. (Luka 8:1) Mu lwendo lwa busatu, watume ba 12 “kusapwila bantu bya bulopwe bwa Leza ne kupwija ba mbá.”—Luka 9:1, 2.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:35—Lelo diī dya ndá ya Madia dyāingidijibwe pa kwimita wandi mwana? Eyo, mwanda pa kusaka mwanā Madia ekale wa ku lutundu lwa nkambo wandi Abalahama, Yuda, ne Davida na mwaālaile’kyo Leza, diī dyandi dyādi difwaninwe kwingidijibwa pa kwimita wandi mwana. (Ngal. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Inoko, mushipiditu sandu wa Yehova wāingidijibwe pa kutundulula būmi bubwaninine bwa Mwanā Leza ne kutūla’bo mu ndá amba kwikale dīmi. (Mat. 1:18) Nanshi bimweka amba mushipiditu wāfundwile kubulwa kubwaninina konso kwadi mu diī dya Madia ne kukinga tamba’tu ku ñanjilo kabale ka mwana kutyina amba kakoneka.
1:62—Lelo Zakadiasa wāikele bine kamama ne mujike matwi? Mhm, ke amopo. Bāmukankeje enka kunena. Bantu bāmwipangwile “mu bukamama” dijina dyasaka benike mwana, kino kekilombolapo amba wādi mujike matwi. Bimweka’mba wāivwene byādi binena mukaji pangala pa dijina dya kwinika mwana. Bantu bāsakile kuyuka mulangila’po Zakadiasa, o mwanda bāingidije biyukeno nansha madingidijo. Kadi i enka kyakanwa ne ludimi lwandi byālamukile, kintu kilombola amba matwi andi keajikilepo.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Kutela kutelelwe “kusonka kwa musonko kwabadikile” kwitukwasha namani tuyuke kitatyi kyābutwilwe Yesu? Mu bwendeji bwa Kesala Akutusa, kwāikele misonko mivule —wābadikile i wa mu mwaka wa 2 K.K.K. mungya kufikidila kwa Danyele 11:20 ne wālondele’po i wa mu mwaka wa 6 nansha wa 7 K.K. (Bil. 5:37) Kilenyusa wādi mbikavu wa Shidea mu ino misonko yonso ibidi imbajinji, padi wāpelwe kino kitenta misunsa ibidi. Luka utela kusonka musonko kwabadikile amba kyo kitatyi kyābutwilwe Yesu, mu mwaka wa 2 K.K.K.
2:35—Le “kipete” kyādi kya kupita mu mutyima wa Madia namani? Kino kifunkila pa njia yādi ya kwivwana Madia pa kumona bavule umbukata mwa bantu babo bapela Yesu amba ke Meshiasapo ne bushiyena bwaādi wa kwivwana pa kumumona ufwa lufu lusansa.—Yoa. 19:25.
9:27, 28—Mwanda waka Luka unena amba Yesu wālamukile mpala “mafuku mwanda” pa kupwa kulaya bana bandi ba bwanga amba bamobamo umbukata mwabo “kebakamone lufu,” poso babadikile kumumona wiya mu Bulopwe bwandi, abo papo ba Mateo ne Mako batela amba papityile “mafuku asamba”? (Mat. 17:1; Mako 9:2) Bimweka amba Luka ubadila’mo ne mafuku abidi makwabo—dine dyālaile Yesu ne dyodya dyāfikidile mwanda.
9:49, 50—Mwanda waka Yesu kāpelejepo mwana-mulume umo kupanga bademona, aye muntu wādi kamulondapo? Yesu kāpelejepo mwana-mulume’wa mwanda kipwilo kya Bwine Kidishitu kyādi kekyashimikilwe. O mwanda kebyādipo bilomba enka muntu ende pamo na Yesu penepa kamweka amba udi na lwitabijo mu dijina dyandi ne ubwanya kupanga bademona.—Mako 9:38-40.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:32, 33; 2:19, 51. Madia wālamine mu mutyima wandi binkumenkume ne myanda yonso ya bupolofeto bwāfikidile. Lelo netu tulamine mu mutyima byālaile Yesu pa bitala “pamfulo ya panopantanda,” na kwibidingakanya na myanda yotumona dyalelo?—Mat. 24:3.
2:37. Kimfwa kya Ana kitufundija amba tufwaninwe kutōta Yehova kitatyi kyonso, ‘kushikilwa mu milombelo,’ kadi ketwakilekai’byo kwenda ku “kubungakana” kwa Bwine Kidishitu.—Loma 12:12; Bah. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefa wādi utangidije tumweno twa ku mushipiditu mu būmi bwandi ne kulela biyampe kisaka kyandi ku ngitu ne ku mushipiditu. Mu bino byonso, i mushile mitwe ya bisaka kimfwa kilumbuluke.
4:4. Ketufwaninwepo kupityija difuku pambulwa kubandaula myanda ya ku mushipiditu.
6:40. Mufundiji wa Kinenwa kya Leza ufwaninwe kushila baefunda nabo kimfwa kiyampe. Unenwe kulonga bintu byafundija.
8:15. Tufwaninwe kuteleka Kinenwa kya Leza, kwikisangela ne kwielelela monka shi tusaka ‘kulama mwanda ne kupa bipa ne kutūkija mutyima ponka.’ Tufwaninwe kulomba bukwashi bwa kulangulukila pa byotutanga mu Bible ne mu mabuku esambila pa Bible.
MWINGILO WA MFULO WA YESU
Yesu watume ba makumi asamba-abidi kumeso kwandi mu bibundi ne bifuko bikwabo bya mu Yudea. (Luka 10:1) Kupwa wapite “umbibundi bikata ne bityetye kufundija.”—Luka 13:22.
Mafuku atano kumeso kwa Pashika wa mu 33 K.K., Yesu watwela mu Yelusalema ukandile pa kyana kya kimbulu. Pano ke kitatyi kya kufikidija binenwa byaānene bandi bana ba bwanga amba: “Mwanā muntu usaka kumona bingi byamalwa, ne kukafutululwa ku bakulumpe, ne ku bapidishitu bakatampe, ne ku basonekeji, ebiya ukepaibwako, nanshi ukasangulwa mu difuku dya busatu e mo kyendele.”—Luka 9:22, 44.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
10:18—Yesu wādi usaka kunena bika pa kulombola bana ba bwanga 70 amba: “Nadi ntala namona Satana wapona kūlu na mapeni a mvula”? Yesu kādipo ulombola amba Satana ke mupwe kala kupangwa mūlu, ehe. Kino kyādi kya kulongeka kinondanonda na kubikikwa kwa Kidishitu bu Mulopwe momwa mūlu mu 1914. (Kus. 12:1-10) Shako ketukokejapo kunena na kusumininwa, inoko Yesu pa kunena bintu bikāya kumeso pamo bwa ke bipwe kulongeka, unena’tu ukoma amba uno mwanda ukalongeka bya bine.
14:26—Balondi ba Kidishitu bādi bafwaninwe ‘kushikwa’ namani babutule babo? Mu Bible, “kushikwa” kulombola ne kuswa muntu nansha kintu bityetye, kupita moswedile kikwabo. Bene Kidishitu badi ba “kushikwa” babutule babo na kuswa Yesu bikata, balongo babo bityetye.—Mat. 10:37.
17:34-37—Lelo “makubi” i bāni, ne “kifwe” koakabungakena i kika? Boba ‘bakatekunwa,’ nansha kupandijibwa i belekejibwe na makubi adi na meso amona kulampe. “Kifwe” kyobabungakena’ko i Kidishitu wa bine ukekala’ko pambulwa kumonwa na bantu ne bidibwa bya ku mushipiditu bibaleela Yehova.—Mat. 24:28.
22:44—I kika kyāivwanine Yesu misongo mine mikata? Yesu wāivwene misongo mine mikata pangala pa buluji buvule. Byaāmwene amba usa kufwa lufu lubi pamo bwa kipolapola, wādi kalangila musa kumwenwa Yehova Leza ne dijina dyandi. Kadi Yesu wādi uyukile amba būmi bwandi bwa nyeke ne bwa muzo wa muntu onsololo bukamonwa enka shi walama kikōkeji.
23:44—Lelo bufuku bwa ngalakeno bo bwālengeje nsaa isatu ya mfindi? Mhm, ke abopo. Bufuku bwa ngalakeno bulongekanga shi kweji ukidi katenta, shi ke kweji lubenji na mu kitatyi kya Pashika kebikokejikapo. Mfindi yādi’ko mu difuku dyāfwile Yesu i kingelengele kyālongele Leza.
Ñeni Yotuboila’ko:
11:1-4. Pa kudingakanya ino misoñanya na lulombelo lwa kimfwa ludi na bishima bishileshile lwātelelwe kintu kya myeji 18 kunyuma mu Busapudi bwa ku Lūlu, tukamona amba milombelo yetu keifwaninwepo kwikala ya kujokelajokela mu bishima bimo byonka.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Yehova udi na mutyima wa kulondolola milombelo yetu, ino netu tufwaninwe kuninga na kulombela.—1 Yoa. 5:14.
11:27, 28. Dyese dya bine ditambanga ku kulonga kiswa-mutyima kya Leza na kikōkeji, ke ditambangapo ku kipwano kya mu kisaka nansha ku bya bupeta byotudi nabyo.
11:41. Byabuntu byetu bifwaninwe kulupuka ku mutyima wa buswe ne utōka.
12:47, 48. Yewa udi na kiselwa kikatampe ino ukomenwa kusela’kyo, ufwaninwe kutopekwa kupita’ko muntu wakubulwa kuyuka nansha kwivwanija biselwa byandi.
14:28, 29. I kipite buya kwikala na būmi bukwatañene na musokwe wetu.
22:36-38. Yesu kānenepo bandi bana ba bwanga kusela byabulwi bya kwikinga nabyo. Ino byobādi na bipete bibidi mu bufuku bobāmwabile, Yesu wāboile mukenga wa kwibafundija mwanda wa kamweno amba: “Bonso bakusomona kipete bakafwila konka ku kipete.”—Mat. 26:52.
[Kifwatulo pa paje 31]
Yosefa i mushile mitwe ya bisaka kimfwa kilumbuluke
[Kifwatulo pa paje 32]
Luka wāsonekele nsekununi mituntulu ya būmi bwa Yesu ne mwingilo wandi