Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Luka

MUKANDA wa Matayo uvua mufundila nangananga bena Yuda, ne mukanda wa Mâko uvua mufundila bantu bavua kabayi bena Yuda. Kadi mukanda wa Luka wowu uvua mufundila bantu ba bisamba bionso. Mukanda eu mbaufunde bu mu 56-58 kunyima kua Yezu. Udi ulonda malu a bungi a nsombelu wa Yezu ne a mudimu wende kupita bakuabu.

Luka mmufunde ‘malu malondolola biakane’ avua menzeke munkatshi mua bidimu 35, kubangila mu tshidimu 3 too ne mu tshia 33 ne ngikadilu wa munganga udi uditeka pa muaba wa bakuabu ne mumanye mudimu wende bimpe. (Luka 1:3) Tshitupa tshinene tshia malu (malu 60 pa 100) adi mu Mukanda wa Luka kaena mu Matayo ne mu Mâko anyi mu Yone.

MUDIMU WA NTUADIJILU

(Luka 1:1–9:62)

Kunyima kua Luka mumane kufunda malu adi atangila diledibua dia Yone Mubatiji ne dia Yezu, udi utuambila ne: Yone uvua mutuadije mudimu wende mu tshidimu tshia 15 tshia bukokeshi bua Tibelio Kaisa, mmumue ne: ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 29. (Luka 3:1, 2) Yone udi utambuisha Yezu pabuipi ne ku ndekelu kua tshidimu atshi. (Luka 3:21, 22) Bu mu 30, ‘Yezu wakapingana mu Galela ne wakabayisha mu bitendelelu biabu.’​—Luka 4:14, 15.

Yezu udi uyisha mu Galela musangu wa kumpala. Udi wambila bisumbu bia bantu ne: ‘Bundi nabu mbua kuambila misoko mikuabu lumu luimpe lua bukalenge bua Nzambi.’ (Luka 4:43) Udi ubikila Simona ne balobi nende bakuabu. Udi ubambila ne: ‘Luayi kunyima kuanyi, nennuvuije bilembi bia bantu.’ (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Bapostolo 12 badi ne Yezu padiye uyisha mu Galela musangu muibidi. (Luka 8:1) Musangu muisatu, udi utuma bapostolo 12 ‘bua kuambilabu bantu bualu bua bukalenge bua Nzambi ne bua kukoleshabu bena mabedi.’​—Luka 9:1, 2.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:35​—Diyi anyi lutete lua munda mua Mariya luvuaku luambuluishe mu dimitshibua dia Yezu anyi? Bua muana wa Mariya kuikalaye ndelanganyi wa bushuwa wa Abalahama, ne wa Yuda ne wa Davidi bu muvua Nzambi mulaye, lutete lua Mariya luvua ne bua kuambuluisha bua kupetaye difu. (Gen. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Kadi ku diambuluisha dia nyuma muimpe, Yehowa wakatentemuna muoyo mupuangane wa Muanende ne kuenzaye bua Mariya imite. (Mat. 1:18) Bidi bimueneka ne: bualu ebu buakumusha bubi buonso buvua mu lutete lua Mariya ne buakakuba mukuji ku tshintu tshionso tshibi anu ku mbangilu.

1:62​—Zekâya uvuaku mulue kamama ne mpudi-matshi anyi? Tòo. Uvua mulue anu kamama tshianana. Bantu bakuabu bakamuebeja ne “bianza” dîna divuaye musue bapeshe muana, kadi ki mbualu uvua mpudi-matshi to. Bidi bimueneka ne: uvua mumvue tshivua mukajende muambe bua dîna dia muana. Pamuapa bantu bakuabu bavua bebeje Zekâya bualu bua dîna ne bianza. Bu muvuabi ne: Zekâya wakapetulula anu muakulu, bidi bileja ne: matshi ende kaavua mapate to.​—Luka 1:13, 18-20, 60-64.

2:1, 2​—Mmunyi mudi “kufundisha kua kumudilu” kudibu bambe mu mvese eyi kutuambuluisha bua kumanya tshikondo tshivuabu balele Yezu? Pavua Kaisa Augusto ukokesha, bakafunda mêna a bantu misangu ya bungi: musangu wa kumpala mu tshidimu tshibidi kumpala kua Yezu bua kukumbaja mulayi wa Danyele 11:20, ne musangu muibidi mu tshidimu 6 anyi tshia 7 kunyima kua Yezu. (Bien. 5:37) Kulenio uvua ngovena mu Sulia misangu ibidi ivuabu bafunde mêna a bantu, ne bidi bimueneka ne: uvua mulue ngovena misangu ibidi. Bu mudi Luka wakula bua kufundisha kua ku mudilu, bidi bileja ne: Yezu uvua muledibue mu tshidimu tshibidi.

 2:35​—Mmushindu kayi uvua ‘muele wa mvita’ ne bua kutubula muoyo wa Mariya? Bualu ebu budi buleja dibungama divua Mariya ne bua kupeta pavuaye ne bua kumona bantu ba bungi kabayi bitaba ne: Yezu uvua Masiya ne kanyinganyinga kavuaye ne bua kupeta pavuabu ne bua kumushipa.​—Yone 19:25.

9:27, 28​—Bua tshinyi Luka udi wamba ne: dikudimuka dia mpala dia Yezu diakenzeka “matuku bu muanda mukulu” panyima pa Yezu mumane kulaya bayidi bende ne: bamue ba kudibu kabavua ne bua ‘kufua’ too ne pavuabu bamumona ulua mu Bukalenge buende, kadi Matayo ne Mâko bamba bobu ne: diakenzeka ‘pakapita matuku asambombo’? (Mat. 17:1; Mâko 9:2) Bidi bimueneka ne: Luka mmusakidile matuku abidi, dituku divua Yezu mulaye bualu abu ne dituku diakakumbanabu.

9:49, 50​—Bua tshinyi Yezu kavua mukandike muntu au bua kuipata bademon, nansha muvuaye kayi umulonda? Yezu kavua mumukandike bualu kabavua banji kuenza tshisumbu tshia bena Kristo. Nunku, muntu au kavua mulombibue bua kulonda Yezu bua kushishaye kumuitabuja ne kuipata bademon nansha.​—Mâko 9:38-40.

Malongesha adi atutangila:

1:32, 33; 2:19, 51. Mariya wakalama malu ne mêyi avua akumbaja milayi mu mutshima wende. Tutuku tulama malu avua Yezu muambe bua ‘ku nshikidilu kua tshikondo etshi’ mu mutshima wetu, tufuanyikija bivuaye muambe ne bidi bienzeka lelu anyi?​—Mat. 24:3.

2:37. Tshilejilu tshia Ana tshidi tshitulongesha ne: tudi ne bua kutendelela Yehowa ne tshisumi, ‘kunanukila mu masambila,’ ne kubenga kulekela ‘didisangisha dietu pamue’ mu bisangilu bia bena Kristo.​—Lomo 12:12; Eb. 10:24, 25.

2:41-50. Yosefe uvua uteka malu a ntendelelu pa muaba wa kumpala mu nsombelu wende ne uvua ukumbajila bena mu dîku diende majinga a ku mubidi ne a mu nyuma. Mmushile bamfumu ba mêku tshilejilu tshimpe.

4:4. Katuena mua kupitshisha dituku nansha dimue katuyi tuela meji bua Dîyi dia Nzambi.

6:40. Mulongeshi wa Dîyi dia Nzambi udi ne bua kuikala tshilejilu tshimpe kudi balongi bende. Udi ne bua kuikala wenza malu adiye ulongesha.

8:15. Bua ‘kulama dîyi bikole ne kuvudija maminu ne dinanukila’ tudi ne bua kumvua Dîyi dia Nzambi, kudianyisha ne kudibala. Tudi ne bua kuelangana meji ne kusambila patudi tubala Bible ne mikanda ya kumulonga nayi.

MUDIMU WA NDEKELU WA YEZU

(Luka 10:1–24:53)

Yezu udi utuma bantu bakuabu 70 kumpala kuende mu misoko ne mu miaba ya mu Yudaya. (Luka 10:1) Udi upitshila “mu bimenga ne mu misoko mikese, wenda uyisha bantu.”​—Luka 13:22.

Matuku atanu kumpala kua Pasaka wa mu 33, Yezu udi ubuela mu Yelushalema mubande pa muana wa mpunda. Dîba diafiki bua mêyi aa avuaye muambile bayidi bende kukumbanawu: ‘Budi Muana wa muntu nabu mbua kukengeshibua makenga a bungi, ne bua kupidibua kudi bakulu ne kudi bakuidi banene ba Nzambi ne kudi bafundi, ne bua kushipibua ne bua kubishibua papita matuku asatu.’​—Luka 9:22, 44.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

10:18​—Ntshinyi tshivua Yezu musue kuamba pakambilaye bayidi 70 ne: ‘Ngakadi mmona Satana mukuluke mu diulu mupone bu muele wa mvula’? Yezu kavua musue kuleja  ne: bakavua bipate Satana mu diulu to. Muanda eu wakenzeka matuku makese panyima pa bamane kuteka Kristo Mukalenge mu diulu mu 1914. (Buak. 12:1-10) Bidi mua kuikala ne: Yezu uvua wakula bua bualu butshivua bulua bu bumane kuenzeka bua kushindika ne: buvua ne bua kuenzeka.

14:26​—Mu ngumvuilu kayi mudi bayidi ba Kristo ne bua ‘kuikala ne lukuna’ ne balela babu? Mu Bible, ‘kuikala lukuna’ ne muntu anyi ne tshintu kudi mua kumvuija kunanga muntu au anyi tshintu atshi kakese. (Gen. 29:30, 31) Bena Kristo badi ne bua ‘kuikala lukuna’ ne balele babu mu ngumvuilu wa kunanga Yezu bikole kupita mudibu babanange bobu.​—Mat. 10:37.

17:34-37​—“Bikololo” mbanganyi? “Tshintu tshibole” anyi tshitalu padibi bidisangisha ntshinganyi? Badi bafuanyikija bantu badibu ‘bangata’ anyi bapandisha ne bikololo anyi mikanku bualu itu imona kule. Kristo mulelela padiye mu nkuasa mu diulu ne malongesha a mu Bible adi bu biakudia bidi Yehowa ubapesha ke “tshintu tshibole” anyi tshitalu kudiyi idisangisha.​—Mat. 24:28.

22:44​—Bua tshinyi Yezu wakakenga ne kanyinganyinga bikole? Biakenzeka nanku bua malu a bungi. Yezu uvua uditatshisha bua mushindu uvua lufu luende bu muena tshibawu ne bua kutonda Yehowa Nzambi ne kunyanga lumu lua dîna diende. Yezu uvua mumanye kabidi ne: muoyo wende wa tshiendelele ne wa bantu bonso uvua musuikila ku dishala diende ne lulamatu.

23:44​—Disambakena dia dîba ne ngondo ke divua dikebeshe mîdima ivua mienze mêba asatu anyi? Tòo. Dîba ditu disambakena ne ngondo utshidi ufuma ku dibala, ki ngondo ukadi tshitonga bu mutuyi mu tshikondo tshia Pasaka to. Mîdima ivua mienzeke dituku dia lufu lua Yezu ivua tshishima tshivua Nzambi muenze.

Malongesha adi atutangila:

11:1-4. Patudi tufuanyikija mêyi aa ne makuabu adi mashilangane nawu kakese a mu disambila dia tshilejilu didi mu muyuki wa pa mukuna uvua Yezu muenze ngondo mitue ku 18 kumpala, tudi tumona ne: katuena ne bua kuambulula patupu mêyi amue amue patudi tusambila.​—Mat. 6:9-13.

11:5, 13. Nansha mudi Yehowa musue kuandamuna masambila etu, tudi ne bua kuikala tusambila ne disuminyina.​—1 Yone 5:14.

11:27, 28. Disanka dilelela ditu difumina ku dienza disua dia Nzambi misangu yonso, kadi ki nku malanda atudi nawu ne balela betu anyi ku dipeta dia biuma to.

11:41. Mutshima wa dinanga ke udi ne bua kutusaka bua kupeshangana bintu bia luse.

12:47, 48. Muntu udi ne bujitu bunene kadi udi kayi ubukumbaja udi ne tshilema tshinene kupita muntu udi kayi mumanye anyi kayi mumvue bimpe tshidibu bamulombe.

14:28, 29. Katuena ne bua kutula makuta mapite atudi nawu.

22:36-38. Yezu kavua muambile bayidi bende bua kuangata muele wa mvita bua kudikuba nawu to. Kadi bu muvuabu ne miele butuku buvuabu batungile Yezu abu, biakamuambuluisha bua kubalongesha bualu bua mushinga ebu: ‘Bonso badi bangata muele nebashipibue ku muele.’​—Mat. 26:52.

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Yosefe wakashila baledi tshilejilu tshimpe

[Tshimfuanyi mu dibeji 32]

Luka ke utu mufunde malu a bungi a nsombelu wa Yezu ne a mudimu wende