Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waLuka

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waLuka

Izu daYehova daDumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waLuka

NSAÑU Yayiwahi yaMatewu ayiluka nawu ayisonekeleli antañi awaYudeya hohu, nawa Nsañu Yayiwahi yaMaku ayisonekeleli antu abulili kwikala aYudeya. Ilaña, Nsañu Yayiwahi yaLuka ayisonekeleli antu akunyuza yejima. Mukanda waLuka awisonekeli kwakwihi na 56-58 C.E., nawa wukweti nsañu yawanina chikupu yashimunaña hachihandilu chaYesu nimudimu windi.

Hakwikala ndotolu wakamenaña nawa washinshika, Luka washinshikili “mwaya nsañu yejima hachuma hachuma” nawa wasonekeli yuma yamwekeni muyaaka 35—kutachika mu 3 B.C.E. nakushika mu 33 C.E. (Luka 1:3) Kwakwihi namapasenti 60 ansañu yekala muNsañu Yayiwahi yaLuka hiyayisoneka munyikanda yikwawu yaNsañu Yayiwahiku.

MUDIMU WAYESU WAKUSAMBILA

(Luka 1:1–9:62)

Chamanishiliyi kushimuna nsañu yakuvwalika kwaYowanu Mpapatishu nikwaYesu, Luka hakutwileja nindi Yowanu watachikili mudimu windi muchaaka chanaambala 15 chakuyula kwaKesari Tiberusi, mwadiñi munoña mu 29 C.E. (Luka 3:1, 2) Yesu hiyakumupapatisha kudi Yowanu kukumana kwanoña yachaaka cha 29 C.E. (Luka 3:21, 22) Mu 30 C.E., ‘Yesu hakufunta kuÑaliliya nawa hakuleja antu mumasinagogi.’—Luka 4:14, 15.

Kufumahu Yesu hakuya halwendu lwindi lwatachi lwakushimwina muÑaliliya. Hakuleja izaza nindi: “Chiña nishimwina nsañu yawanta waNzambi yayiwahi nikunyikala yikwawu yinashali nawa.” (Luka 4:43) Hakuya hamu naShimona chibinda wanshi niakwawu. Hakuhosha nindi: “Kufumisha hanu wukwikala chibinda chawantu.” (Luka 5:1-11; Matewu 4:18, 19) Hanjila yamuchiyedi yakushimwina muÑaliliya apostolu 12 adiñi hamu naYesu. (Luka 8:1) Hanjila yamuchisatu, hakutemesha ikumi nayedi “nakushimuna wanta waNzambi, nikuuka akata.”—Luka 9:1, 2.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

1:35—Komana mbutu yaMaliya yalusemu, yazatikili hakwimita? Hakwila mwana kaMariya yekali wamuchikota chawankakulula jindi Abarahama, Yuda, niDavidi, neyi chakaniniyi Nzambi, mbutu yindi yalusemu yazatikili hakwimita. (Kutachika 22:15, 18; 49:10; 2 Samweli 7:8, 16) Hela chochu, spiritu yaYehova yajila ayizatishili hakutuntulula wumi wawanina waMwana kaNzambi nihakwimita. (Matewu 1:18) Chidi neyi spiritu yajila yafumishili kubula kuwanina kwejima kwadiñi mumbutu yaMaliya yalusemu nawa hayoyina mpinji yatachikili kukiña kukula kwankemba mwivumu kukutama kudi kwejima.

1:62—Komana Zekariya wekalili kamama nawa njika matu? Inehi. Izu dindi hohu didajikili. Amakwawu ‘amukobwili’ kulonda yayileji ijina dakeñeleñayi kutumba mwana bayi neyi Zekariya wadiña njika matuku. Watela watiyili chahosheli ñodindi kutalisha hakutumba mwanawu ijina. Hadaha amakwawu amwihwili Zekariya kuhitila muchinjikijilu. Chineli izu dindi hohu didakeñekeleña kusubuka, chinakumwekesha nawu Zekariya hajikili matuku.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.

2:1, 2—Indi kutena “kusoneka kwatachi” kwatukwashaña ñahi kwiluka mpinji yavwalikiliyi Yesu? Muchiyuulu chaKesari Agusitusi, mwadiña kusonekesha kwakuvulu—kwatachi kwadiñaku mu 2 B.C.E. hakushikijewa kwaDanyeli 11:20 nawa kwamuchiyedi kwadiñaku mu 6 hela 7 C.E. (Yililu 5:37) Kerini wadiña nguvulu yaSiriya hampinji yaniku kusonekesha kuyedi, chakadi nikujina wekalili hanichi chifulu mapampa kayedi. Luka hakutena kusonekesha kwatachi chinayi mukwila nawu Yesu wavwalikili mu 2 B.C.E.

2:35—Indi “mpoku yakabali” yadi kupwika ñahi mumuchima waMariya? Ichi chinatalishi hakutama kwatiyiliyi Mariya hakumona antu amavulu hiyakumukaana Yesu nawu hidiyi Mesiyaku nichineñi chatiyiliyi hakufwa kwaYesu kwatama.—Yowanu 19:25.

9:27, 28—Muloñadi Luka chahoshelayi nindi kubalumuka kwamwekeni hanyima ‘yamafuku atanu nasatu’ kufuma hayikaniniyi Yesu atumbanji twindi nindi amakwawu ‘hiyakamona kufwaku’ sampu chakamumonawu hakwinza muWanta windi, ilaña Matewu niMaku ashimuna nawu kwamwekeni “chimwahitili mafuku atanu nadimu”? (Matewu 17:1; Maku 9:2) Hadaha Luka wabombelaku mafuku ayedi—ifuku dachikaninu niifuku dakubalumuka.

9:49, 50—Muloñadi Yesu chabuliliyi kumulekesha muntu wafumishileña andemoni, hela chakwila ona muntu hadiña nakumulondaku? Yesu hamukañesheli ona muntuku, muloña chipompelu chawiniKristu chadiña kanda achituñi. Dichi, hichakeñekeleña nawu ona iyala yamulondeleña Yesu kulonda yakuhweleli mwijina Yesu nikufumisha andemonuku.—Maku 9:38-40.

Yuma Yitukudizilaku:

1:32, 33; 2:19, 51. Mariya wahembeli mumuchima windi yuma yamwekeni nimazu ashikijili wuprofwetu. Komana twalemesha yuma yashimwiniyi dehi Yesu kutalisha “hamba kakuma nyaka yamakonu,” nakwesekeja yuma yateneniyi nayuma yinakumwekana makonu?—Matewu 24:3.

2:37. Chakutalilahu chaAna chatudizishaña nawu twatela kudifukulaña kudi Yehova chakadi kufunta hanyima, ‘kukakela mukulomba chakadi kuzeya,’ nikubula kuleka ‘kupompa hamu’ hakupompa kwawiniKristu.—Aroma 12:12; Aheberu 10:24, 25.

2:41-50. Yosefu watwamijiluku yuma yakuspiritu muchihandilu chindi nawa wakwasheleña chisaka chindi lwakumujimba nilwakuspiritu. Muniyi njila, wemikila nyitu yayisaka chakutalilahu chachiwahi.

4:4. Twatela kutoñojokaña hayuma yakuspiritu ifuku niifuku.

6:40. Ntañishi Wezu daNzambi watela kwimika chakutalilahu chachiwahi kudi atudizi twindi. Chiña yazatishaña yuma yatañishañayi mukuhanda kwindi.

8:15. Hakwila nawu ‘tukwati [izu] nañovu, nakusoña nikutatakenamu chikupu,’ chiña tutiyishisha, tulemesha, nikudiza Izu daNzambi. Chiña tulombaña nikutoñojoka hakutaña Bayibolu ninyikanda yashindamena haBayibolu.

MUDIMU WAYESU WAKUMBIDI

(Luka 10:1–24:53)

Yesu hakutemeshañahu dehi amakwawu 70 munyikala yamaneni nimumaluña amuYudeya. (Luka 10:1) Hakuhitahita ‘munyikala yamaneni, nimunyikala yanyanya, nakutañisha.’—Luka 13:22.

Henohu kunashali dehi mafuku atanu naPaseka mu 33 C.E., Yesu hakwiñila muYerusalema iku wudi hachimbulu. Mpinji yinashiki dehi yakushikijewa kwamazu ahosheliyi kudi atumbanji twindi nindi: “Mwana kamuntu chiña yokaba yuma yayivulu, chiña akamuleka kudi akulumpi, nikudi akulumpi jawatupristu, nikudi ansoneki, akamujaha, akamusañula hetañwa damuchisatu.”—Luka 9:22, 44.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

10:18—Chumanyi chateneneñayi Yesu hampinji yalejeliyi atumbanji twindi 70 nindi “Namweni Satana kuholoka kwiwulu neyi chikwanzaji”? Yesu hahosheli nindi Satana adiña amuhaña dehi kufuma mwiwuluku. Hiyamuhañili hayoyina mpinjiku sampu nichamuswanyikiluwu Kristu kwikala Mwanta wamwiwulu mu 1914. (Chimwekeshu 12:1-10) Hela chakwila hitunateli kushimuna mwamweniku, kuhitila mukutena chuma chikamwekana kumbidi neyi kwiji chamwekana dehi, mwalala Yesu wadiña nakukonkomwena nindi chikazatika chikupu.

14:26—Munjilanyi atumbanji twaKristu muyatela ‘kuhelela’ antaña jawu? MuBayibolu, izu “kuhela” datalisha kukubula kumukeñesha muntu hela chuma kubadika chikwawu. (Kutachika 29:30, 31) EniKristu ‘ahelaña’ antaña jawu munjila yakwila nawu asweja kumukeña Yesu kubadika antaña jawu.—Matewu 10:37.

17:34-37—Indi “makubi” hiyanyi nawa “kunafwili kanyama” kuyapompelaña hichumanyi? Owu ‘akatwalawu,’ hela akapulwishawu, anayesekeji namakubi amwenaña hahalehi. “Kunafwili kanyama” kuyapompelaña diyi Kristu walala hakwinza kwindi kwakadi kumumona niyakudya yakuspiritu yayiloñeshelañayi Yehova.—Matewu 24:28.

22:44—Muloñadi Yesu chalwishililiyi nankashi? Kudi yuma yayivulu yaletesheli. Yesu wadiña nakutoñojoka hakufwa kwindi neyi mbanji chikwadi kutukisha Yehova Nzambi nijina Dindi. Kubombelahu, Yesu welukili chikupu nindi wumi windi wahaya nyaka nimpinji yakumbidi yawantu ejima yashindameneni hadi yena kutwalekahu washinshika.

23:44—Komana ifuku dachoña wulaamba didaletesheli mwidima wamaora asatu? Inehi. Ifuku dachoña wulaamba dekalañaku neyi kakweji namwekani, bayi neyi kakweji nashiki dehi mwiwuluku, neyi chichadiña haPaseka. Mwidima wamwekeni hefuku dakufwa kwaYesu wadiña hichihayamisha chakufuma kudi Nzambi.

Yuma Yitukudizilaku:

11:1-4. Kwesekeja iyi nshimbi nachaambu chantesha chamazu amukulomba kwachitalilu, kwalombeluwu muMpanji yahaMpidi henohu kanda muhiti tukweji 18, kwatwilejaña chikupu nawu kulomba kwetu bayi kwikala kwakuzatisha mazu wowamuku.—Matewu 6:9-13.

11:5, 13. Hela chakwila Yehova wakeñaña kwakula kulomba kwetu, twatela kutatakena mukulomba.—1 Yowanu 5:14.

11:27, 28. Muzañalu walala wafumaña mukwila nkeñelu yaNzambi nakashinshi, bayi muchisaka hela mukudilumbikila mahetaku.

11:41. Yamukunkulu yetu yaluwi twatela kuyihanaña chakufuma kumuchima.

12:47, 48. Muntu wukweti nyidimu yayivulu ilaña wakañanyaña kuyikalakala wukweti muloña kubadika muntu wabula kwiluka hela wabula kwilukisha nyidimu yindi.

14:28, 29. Chachiwahi neyi tukuzatishaña mali akumina muñovu yetu.

22:36-38. Yesu hayilejeli atumbanji twindi kusenda chitwa chakudikiña nachu hela chakudamwina nachuku. Ilaña, chiyasendeli mpoku jatubali hawufuku wamufukejeleluwu kudi Yudasi chamuletesheli Yesu kuyidizisha chuma chalema chakwila nawu: “Ejima akukwata kumpoku yakabali akafwa kumpoku yakabali.”—Matewu 26:52.

[Mwevulu wudi hefu 31]

Yosefu wemikili chakutalilahu chachiwahi hamu neyi mutu wachisaka

[Mwevulu wudi hefu 32]

Luka wasonekeli nsañu yawanina chikupu yachihandilu chaYesu nimudimu windi