Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Lukas

Edepenti fu a buku Lukas

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Lukas

SOLEKI fa a sori, na Evangelietori fu Mateyus skrifi na a fosi presi gi den Dyu, èn na Evangelietori fu Markus skrifi gi sma di no de Dyu. Ma na Evangelietori fu Lukas de gi sma fu ala kondre. A buku Lukas, di skrifi na ini a pisi ten fu a yari 56 te go miti 58, na wan buku di e taki finifini fa Yesus en libi nanga en diniwroko waka.

Lukas na wan datra di e broko en ede nanga sma trutru èn a e skrifi sani finifini. Fu dati ede, a e ondrosuku „ala sani finifini sensi a bigin”, èn a e taki fu wan pisi ten fu 35 yari, namku fu a yari 3 b.G.T. te go miti a yari 33 (Luk. 1:3). Moro leki afu fu den tori na ini na Evangelietori fu Lukas, no skrifi na ini den tra Evangelietori.

A BIGIN FU YESUS EN DINIWROKO

(Lukas 1:1–9:62)

Baka di Lukas skrifi finifini fu a ten di Yohanes a Dopuman gebore èn fu a ten di Yesus gebore, a e fruteri wi taki Yohanes bigin du en diniwroko na ini a di fu 15 yari fu a tiri fu Tiberius Caesar, èn dati de na a bigin fu a yari 29 (Luk. 3:1, 2). Na a kaba fu a yari dati, Yohanes dopu Yesus (Luk. 3:21, 22). Na a ten fu a yari 30, ’Yesus e drai go baka na Galilea èn a e bigin gi sma leri na ini den snoga fu den’.—Luk. 4:14, 15.

Yesus e teki waka fu go preiki fu a fosi leisi na ini Galilea. A e taigi na ipi sma: „Mi musu go fruteri a bun nyunsu fu Gado kownukondre na tra foto tu” (Luk. 4:43). A e tyari a fisiman Simon nanga tra sma makandra nanga en. Yesus e taki: „Now yu o bigin kisi sma libilibi” (Luk. 5:1-11; Mat. 4:18, 19). Den 12 apostel de nanga Yesus te a e teki waka fu go preiki fu a di fu tu leisi na ini Galilea (Luk. 8:1). Di a teki waka fu go preiki fu a di fu dri leisi na ini Galilea, a e seni den 12 apostel fu „go preiki a kownukondre fu Gado èn fu meki sma kon betre”.—Luk. 9:1, 2.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:35—Fa Maria kon de nanga bere? Efu a pikin fu Maria ben o de wan trutru bakapikin fu en afo Abraham, Yuda, èn David, soleki fa Gado ben pramisi, dan Maria ben musu kon de nanga bere (Gen. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16). Ma Yehovah gebroiki en santa yeye fu tyari a volmaakti libi fu en Manpikin go na ini a bere fu Maria, èn na so Maria kon de nanga bere (Mat. 1:18). Soleki fa a sori, dan na so fasi a pikin no ben o teki nowan onvolmaakti fasi abra fu Maria, èn sensi a bigin di Maria hori bere, Gado ben kibri a pikin so taki nowan ogri miti en.

1:62—A de so taki Sakaria ben kon babaw èn dofu? Nôno, Sakaria ben kon babaw nomo. Tra sma ben „meki sani nanga den anu” fu aksi Sakaria fa a ben wani kari a pikin, ma den no ben du dati fu di a ben dofu. Soleki fa a sori, a ben yere san en wefi ben taki fu a nen di a ben o gi a manpikin fu den. Kande tra sma ben aksi Sakaria fu a sani disi fu di den ben meki sani nanga den anu. Fu di na soso Sakaria en tongo ben kon lusu so taki a ben man taki baka, meki disi e sori taki a no ben dofu.—Luk. 1:13, 18-20, 60-64.

2:1, 2—Bijbel e taki fu ’a fosi leisi di sma ben musu skrifi den nen na lantibuku’. Fa a sani disi e yepi wi fu kon sabi o ten Yesus gebore? Na a ten di Caesar Augustus ben e tiri, sma ben musu skrifi den nen moro leki wán leisi na lantibuku. A fosi leisi ben de na ini a yari 2 b.G.T. leki kontru fu a profeititori na ini Danièl 11:20, èn a di fu tu leisi ben de na ini a yari 6 noso 7 (Tori. 5:37). Soleki fa a sori, dan Kwirinius ben de granman fu Siria ala den tu leisi dati di sma ben musu skrifi den nen na lantibuku, fu di a ben abi a posisi dati tu leisi. Soleki fa Lukas e taki, dan Yesus gebore na a ten di sma ben musu skrifi den nen na lantibuku fu a fosi leisi, èn dati ben de na ini a yari 2 b.G.T.

2:35—San a wani taki dati „wan langa feti-owru” ben o boro Maria en sili? Disi e sori taki Maria ben o broko en ede srefisrefi te a ben o si taki furu sma no wani si Yesus leki a Mesias, èn a e sori tu taki a ben o sari fu di en manpikin ben o dede na wan ogri-ati fasi.—Yoh. 19:25.

9:27, 28—Mateyus nanga Markus skrifi taki Yesus kenki kon de heri tra fasi, „siksi dei baka” di Yesus pramisi den disipel fu en taki sonwan fu den „no sa dede kwetikweti” bifo den si a kon na ini a Kownukondre fu en. Ma fu san ede Lukas e taki dati disi pasa „aiti dei” baka dati? (Mat. 17:1; Mark. 9:2) Soleki fa a sori, dan Lukas e teri tu tra dei sosrefi, namku a dei di Yesus meki a pramisi disi èn a dei di Yesus kenki kon de heri tra fasi.

9:49, 50—Fu san ede Yesus no ben tapu wan man di no ben de wan bakaman fu en, fu puru ogri yeye na sma tapu? Yesus no ben tapu a man, fu di a Kresten gemeente no ben seti ete. Fu dati ede, a no ben de fanowdu taki a man teki waka makandra nanga Yesus, fu sori taki a poti bribi na ini Yesus nen èn fu puru ogri yeye na sma tapu.—Mark. 9:38-40.

Sani di wi kan leri:

1:32, 33; 2:19, 51. Maria ben memre den sani di ben pasa èn den sani di sma ben taki, leki kontru fu den profeititori. Wi e du dati tu? Wi musu memre den sani di Yesus ben taki fu „a kaba fu a grontapu sistema”, èn luku fa den sani di a taki kontru na ini a ten disi.—Mat. 24:3.

2:37. Na eksempre fu Ana e leri wi taki wi musu anbegi Yehovah na wan getrow fasi, wi musu „tan begi”, èn wi no musu misi den Kresten „konmakandra”.—Rom. 12:12; Hebr. 10:24, 25.

2:41-50. Yosef ben poti na anbegi fu Yehovah tapu a fosi presi na ini en libi. Boiti dati, a ben sorgu tu gi den sani di en osofamiri abi fanowdu na skin fasi èn a ben sorgu taki en osofamiri kisi wan moro bun matifasi nanga Gado. Na a fasi disi a de wan moi eksempre gi osofamiri-edeman na ini a ten disi.

4:4. Wi no musu gi pasi taki wan dei e pasa sondro taki wi poti prakseri na Gado Wortu.

6:40. Wan sma di e leri trawan sani fu Gado Wortu, musu de wan bun eksempre gi den studenti fu en. A musu du san a e leri trawan.

8:15. Efu wi wani ’du san a wortu e taki èn efu wi wani meki froktu fu di wi e horidoro’, dan wi musu frustan Gado Wortu, wi musu abi warderi gi en, èn wi musu studeri en. Wi musu begi èn denki dipi fu den sani di wi e leisi na ini Bijbel èn na ini Bijbel publikâsi.

A KABA PISI FU YESUS EN DINIWROKO

(Lukas 10:1–24:53)

Yesus e teki 70 sma èn a e seni den meki den fosi go na den foto nanga presi na ini Yudea (Luk. 10:1). A e waka go „na ala den foto èn na ala den dorpu fu gi sma leri”.—Luk. 13:22.

Feifi dei bifo a Paskafesa fu a yari 33, Yesus e kon na ini Yerusalem na tapu wan pikin buriki. A ten doro taki den wortu di Yesus taigi en disipel kontru, namku: „A Manpikin fu libisma musu nyan furu pina èn den owru man nanga den edeman fu den priester nanga den leriman fu Wet no sa wani a Manpikin kwetikweti, èn den o kiri en, ma a o kisi wan opobaka na a di fu dri dei.”—Luk. 9:22, 44.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

10:18—San Yesus ben wani taki di a taigi den 70 disipel: „Mi si fa Satan fadon kaba neleki faya di e koti na hemel”? Yesus no ben taki dyaso dati a ben trowe Satan komoto fu hemel kaba. A sani disi pasa syatu baka di Krestes poti leki Kownu na hemel na ini 1914 (Openb. 12:1-10). A kan de so taki Yesus ben taki fu a sani disi di ben musu pasa ete neleki a pasa kaba, fu di a ben wani sori krin taki a sani disi o pasa trutru.

14:26—Na sortu fasi den bakaman fu Krestes „no musu lobi” den famiriman? Son leisi te Bijbel e gebroiki den wortu ’no lobi’, dan disi wani taki dati wan sma no abi so furu lobi gi wan trawan noso wan tra sani (Gen. 29:30, 31). Te Bijbel e taki dati Kresten „no musu lobi” den famiriman fu den, dan dati wani taki dati den musu lobi Yesus moro leki den famiriman.—Mat. 10:37.

17:34-37—Suma na „den aka”, èn san na „a dedeskin” pe den o go? Den sma di den o ’tyari gowe’, noso den sma di o kisi frulusu, de leki aka di e si bun fara. „A skin” pe den e go, na a tru Krestes na a ten fu en denoya di sma no ben o man si nanga den ai. „A skin” na sosrefi den tru tori fu Bijbel di de leki nyanyan di Yehovah e gi den.—Mat. 24:28.

22:44—Fu san ede a ben kon de so kefalek hebi gi Yesus tapu a neti di a dede? Wan tu reide de fu san ede disi de so. Yesus ben o dede leki wan ogriman, èn a sani disi ben gi en broko-ede fu di a ben prakseri sortu krakti disi ben o abi tapu Yehovah Gado èn tapu En nen. Boiti dati, Yesus ben sabi heri bun taki a ben abi fu tan getrow efu a ben wani libi fu têgo èn efu a ben wani taki ala libisma abi wan bun tamara.

23:44—A de so taki, na fu di a mun ben tapu a leti fu a son fu skèin kon na grontapu, meki a ben dungru dri yuru langa? Nôno, a mun e tapu a leti fu a son soso na a ten fu a nyun mun, ma disi no e pasa na a ten fu a furu mun, di sma ben hori a Paskafesa. A ben kon dungru tapu a dei di Yesus dede, fu di dati ben de wan wondru fu Gado.

Sani di wi kan leri:

11:1-4. Den wortu disi e difrenti pikinso fu den wortu fu a begi di Yesus ben leri den disipel fu en di a ben hori a Bergitaki sowan 18 mun na fesi. A sani disi e sori wi krin taki wi no musu taki den srefi wortu ibri leisi baka te wi e begi.—Mat. 6:9-13.

11:5, 13. Aladi Yehovah de klariklari fu gi piki tapu den begi fu wi, toku wi musu tan begi doronomo.—1 Yoh. 5:14.

11:27, 28. A matifasi di wi abi nanga wi famiriman noso den gudu di wi kan kisi, no e meki wi de koloku trutru. Ma soso te wi e du Gado en wani na wan getrow fasi, wi sa de koloku trutru.

11:41. Te wi e du bun gi trawan fu di wi abi sari-ati, dan wi musu du dati fu di wi lobi den èn fu di wi de klariklari fu yepi den.

12:47, 48. Te wan sma abi moro frantwortu èn a no e du san a musu du, dan a ogri moro leki wan sma di no sabi san a musu du, noso wan sma di no e frustan krin san a musu du.

14:28, 29. Wi e sori taki wi koni te wi no e gebroiki moro moni leki san wi abi.

22:36-38. Yesus no ben aksi den disipel fu en fu tyari wan fetisani fu kibri densrefi. Ma di den disipel ben abi feti-owru na den na a neti di Yudas tori Yesus, dan Yesus ben man leri den wan prenspari sani, namku: „A sma di e teki a feti-owru, na a feti-owru o kiri en.”—Mat. 26:52.

[Prenki na tapu bladzijde 31]

Yosef ben de wan bun eksempre leki osofamiri-edeman

[Prenki na tapu bladzijde 32]

Lukas skrifi moro fini tori fu Yesus en libi nanga en diniwroko