Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tugwasya Mubbuku lya Luka

Twaambo Tugwasya Mubbuku lya Luka

Ijwi lya Jehova Lili Aabuumi

Twaambo Tugwasya Mubbuku lya Luka

MULUMBE wa Matayo ulizibidwe kuti wakalembelwa bama Juda, mpoonya Mulumbe wa Marko wakalembelwa bantu batali bama Juda. Nokuba boobo, Mulumbe wa Luka wakalembelwa bantu bamisyobo yoonse. Ibbuku lya Luka, lyakalembwa kuma 56-58 C.E., lilaamba makani oonse aajatikizya buumi alimwi amulimo wa Jesu.

Mbubwenya mbwacita musilisi siluzyalo alimwi uubikkila maanu, Luka waatobelezya makani “oonse kuzwa kumazwido” nkokuti makani aakacitika kwamyaka iili 35—kuzwa mu 3 B.C.E. kusika mu 33 C.E. (Lk. 1:3) Makani aatandila ku 60 pesenti aali mulugwalo lwa Luka alilibedelede.

MULIMO WAKUSAANGUNA

(Luka 1:1–9:62)

Musule aakupandulula mbobakazyalwa ba Johane Mubbapatizi a Jesu, Luka utwaambila kuti Johane wakatalika mulimo wakwe kakwiindide myaka iili 15 yabulelo bwa Tiberiyo Kaisara, oomo mwakali kumatalikilo aamwaka wa 29 C.E. (Lk. 3:1, 2) Jesu wabbapatizigwa mumwaka ooyo. (Lk. 3:21, 22) Ikuzoosika mu 30 C.E., ‘Jesu wajokela ku Galilaya akutalika kuyiisya mucikombelo.’—Lk. 4:14, 15.

Jesu watalika lweendo lwakwe lwakusaanguna kuya ku Galilaya. Waambila nkamu kuti: “Ndileelede kwiikambaukila minzi imwi Makani Mabotu aa-Bwami bwa-Leza, nkaambo nkonkuko nkwendakatuminwa.” (Lk. 4:43) Wabwezelezya a Simoni muzubi wanswi alimwi abamwi. Waamba kuti: “Kuzwa sunu [m]unoozuba bantu.” (Lk. 5:1-11; Mt. 4:18, 19) Baapostolo bali 12 bali antoomwe a Jesu mulweendo lwakwe lwabili lwakukambauka ku Galilaya. (Lk. 8:1) Mulweendo lwatatu, watuma ibali 12 “kuya bukambauka Bwami bwa-Leza, akuponya abaciswa.”—Lk. 9:1, 2.

Kwiingula Mibuzyo Yamu Magwalo:

1:35—Sena cibeela caji cakali muli Mariya cakagwasilizya kukumita kwakwe? Kutegwa mwana wa Mariya abe waluzubo lwasyaanene Abrahamu, Juda alimwi a Davida kweelana ambwaakasyomezya Leza, cibeela caji lya Mariya cakeelede kubelesegwa akumita kwakwe. (Matl. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Nokuba boobo, muuya uusalala wa Jehova wakabeleka kulonzya buumi bulondokede bwamwana wa Leza kuti amitwe. (Mt. 1:18) Inga catondezya kuti eeci cakakululamika kutalondoka kwakali muji lyakali mwida lya Mariya alimwi kuzwa kumatalikilo kwakakwabilila nsalalila kukutalondoka kwa Mariya.

1:62—Sena Zekariya wakazooba syaataambi alimwi musinke matwi? Peepe. Wakazooba apenzi lyakwaambaula. Bamwi bakamubuzya kwiinda mukutambaika izina ndyayanda kuulika mwanaakwe, pele tacaambi kuti Zekariya wakali musinke matwi pe. Kuboneka kuti ndiza wakamvwa mukaintu wakwe ncaakaamba kumakani aakuulika mwana zina. Ambweni bamwi bakali kwaambaula a Zekariya kumakani aaya kwiinda mukutambaika. Masimpe aakuti wakazooba apenzi mukwaambaula citondezya kuti kumvwa tiilyakali penzi ndyaakajisi pe.—Lk. 1:13, 18-20, 60-64.

2:1, 2—Ino mbuti makani aajatikizya “kulembya kwakusaanguna” mbwaatugwasya kuziba ciindi Jesu naakazyalwa? Mubulelo bwa Kaisara Augusto, kulembya kunji kwakacitwa—kwakusaanguna kwakali mu 2 B.C.E. mukuzuzikizya lugwalo lwa Daniele 11:20, mpoonya kwabili mu 6 naa 7 C.E. (Inc. 5:37) Kureniyo wakabeleka kali musololi waku Suriya mukulembya koonse kobile, kuboneka kuti wakaba mubusololi kwaziindi zyobile. Nzyaakalemba Luka kujatikizya kulembya kwakusaanguna zipandulula kuti Jesu wakazyalwa mu 2 B.C.E.

2:35—Ino mbuti “iceba” mbolyakali kuyooyasa moyo wa Mariya? Eeci caamba mapenzi mapati Mariya ngaakali kuyooba angawo aakubona bantu banji kabamukaka Jesu kuti ngu Mesiya alimwi abuumba mbwaakali kuyooba abwalo kujatikizya lufwu lwa Jesu lucisa.—Joh. 19:25.

9:27, 28—Nkaambo nzi Luka ncaamba kuti cilengaano cakusanduka cakatola mazuba aali “musanu mwaatatu” kuzwa Jesu naakasyomezya basikwiiya bakwe kuti bamwi bambabo “tabakooyoomvwa lufu” mane bamubone kaboola mu Bwami bwakwe, kakuli Matayo a Marko baamba kuti akali mazuba aali “musanu abumwi”? (Mt. 17:1; Mk. 9:2) Kuboneka kuti Luka wabikkilizya amazuba aamwi obile—buzuba bwacisyomezyo abuzuba bwakuzuzikizigwa kwacilengaano.

9:49, 50—Nkaambo nzi Jesu ncaatakamukasyila mwaalumi umwi kutanda madaimona, nokuba kuti mwaalumi ooyu taakali sikwiiya wakwe? Jesu tanaakamukasya nkaambo imbungano ya Bunakristo tiiyakalina kutalisyigwa. Aboobo tiicakali kuyandika kuti mwaalumi ooyu atobele Jesu kutegwa asyome muzina lya Jesu akutanda madaimona.—Mk. 9:38-40.

Ziiyo Kulindiswe:

1:32, 33; 2:19, 51. Mariya wakazibikka mumoyo zyakacitika zyakazuzikizya businsimi. Sena tulazibikkila maanu eezyo Jesu nzyaakaambila limwi kujatikizya “mamanino aaciindi,” kukozyanisya nzyaakaamba azintu zicitika mazuba aano?—Mt. 24:3.

2:37. Cikozyano ca Ana cituyiisya kuti tweelede kukomba Jehova lyoonse, “akujatisya kukomba” akutaleka “kulibunga-bunga” amiswaangano ya Bunakristo.—Rom. 12:12; Heb. 10:24, 25.

2:41-50. Josefa wakabikka zintu zyakumuuya mubusena bwakusaanguna mubuumi bwakwe akulanganya mukwasyi wakwe kumubili akumuuya. Mukucita boobo wakapa citondezyo cibotu kuli basilutwe bamikwasyi.

4:4. Tatweelede kukkala buyo buzuba boonse kakunyina kubala Jwi lya Leza.

6:40. Mwiiyi wa Jwi lya Leza weelede kuba acitondezyo cibotu kubantu mbaiya limwi. Weelede kucita kweelana anzyakambauka.

8:15. Kutegwa ‘tujatisye [makani] akuzyala micelo cakuliyumya,’ tweelede kumvwisya, kulumba alimwi akubala Jwi lya Leza. Ikuzinzibala kuyeeya akupaila kulayandika notubala Bbaibbele amabbuku aamba zyamu Bbaibbele.

MULIMO WA JESU WAKUMAMANINO

(Lk. 10:1-24:53)

Jesu watuma abamwi bali 70 kuminzi yoonse akumasena oonse aamu Judaya. (Lk. 10:1) Weenda “akwiisya muminzi amutunzi.”—Lk. 13:22.

Mazuba aali osanwe kabutanasika buzuba bwapobwe Lyakwiindilila mu 33 C.E., Jesu wanjila mu Jerusalemu katantide amwana wambongolo. Ciindi casika cakuzuzikizigwa kwamajwi aakwe kuli basikwiiya bakwe aakuti: “Mwana a-Muntu uleelede kupenga zinjizinji, akutakatwa bapati abapaizi basimutwe abalembi, akajayigwe, akabuke kubuzuba bwatatu.”—Lk. 9:22, 44.

Kwiingula Mibuzyo Yamu Magwalo:

10:18—Ino Jesu wali kwaamba nzi naakaamba majwi aaya kubaapostolo bali 70: “Ndakamubona Saatani ulaloka kujulu mbuli lulabo”? Jesu tanaakali kwaamba kuti Saatani wakali kutandidwe kale kuzwa kujulu pe. Eeci tiicakacitika mane kusikila Kristo naakabikkwa buyo kuba Mwami wakujulu mu 1914. (Ciy. 12:1-10) Kulakonzya kuti Jesu wakali kwaamba zintu zyakumbele mbuli kuti zyakacitika kale kutegwa akankaizye kuti ziyoocitika ncobeni.

14:26—Ino muunzila nzi basikutobela ba Kristo mbobanga ‘basula’ basazinyina? Mu Bbaibbele, ‘kusula’ kulakonzya kwaamba kutayandisya muntu naa cintu mbuli mbotuyanda cimwi. (Matl. 29:30, 31) Banakristo tabeelede kubayandisya basazinyina kwiinda mbobamuyanda Jesu.—Mt. 10:37.

17:34-37—Ino “basikube” mbaani, alimwi ino “mutunta” ooko nkobayobolokela ninzi? Aabo ‘bayootolwa’ naa kufwutulwa, balakozyanisigwa abasikube babona zintu kulaale. “Mutunta” nkobabunganina ngu Kristo mwini-mwini mukubako kwakwe kutalibonyi alimwi acakulya cakumuuya eeco Jehova ncababambila.—Mt. 24:28.

22:44—Nkaambo nzi Jesu wakapenga kapati? Eeci cakacitika akaambo katwaambo tuli mbotubede. Jesu wakalibilika kujatikizya lufwu lwakwe lwakufwa mbuli cigwebenga mbolwakali kuyoojatikizya Jehova Leza azina Lyakwe. Kunze lyaboobo, Jesu wakalizi kabotu-kabotu kuti buumi bwakwe butamani alimwi abulangizi bwakumbele bwamusyobo wabantu woonse bwakayeeme akusyomeka kwakwe.

23:44—Sena kubola kwazuba nolisitililwa amwezi nkokwakapa kuti kube mudima wamawoola otatwe? Peepe. Kubola kwazuba kucitika buyo ciindi mwezi nowakkala, kutali nuuzyuka, mbuli mbozyakabede aciindi capobwe lya Kwiindilila. Mudima wakacitika mubuzuba bwalufwu lwa Jesu akali maleele kuzwa kuli Leza.

Ziiyo Kulindiswe:

11:1-4. Kweezyanisya malailile aaya akwiindana kusyoonto kwamajwi aali mumupailo wacikozyanyo, iwakaambwa mu Mulumbe waa Cilundu myezi iitandila ku 18 yainda, kututondezya kuti mipailo yesu tayeelede kuba buyo yakwiinduluka mabala.—Mt. 6:9-13.

11:5, 13. Nokuba kuti Jehova ulayanda kwiingula mipailo yesu, tweelede kupaila cakutaleka.—1 Joh. 5:14.

11:27, 28. Lukkomano lwini-lwini lulaboola kwiinda mukucita kuyanda kwa Leza cakusyomeka ikutali akaambo kamukwasyi naa zintu zyakumubili nzyotujisi.

11:41. Zipego zyesu zyaluzyalo zyeelede kucitwa akaambo kaluyando alimwi cakulisungula.

12:47, 48. Muntu uujisi mukuli mupati pele katakonzi kuuzuzikizya ujisi mulandu mupati kwiinda muntu uutazi mikuli yakwe.

14:28, 29. Inga twacita kabotu kukkutila azintu nzyotujisi.

22:36-38. Jesu takwe naakaambila basikwiiya bakwe kubweza cilwanyo cakulikwabilila. Muciindi caboobo, kuba amaceba masiku aayo ngaakaabwa cakapa kuti cikonzyeke kuli Jesu kubayiisya ciiyo ciyandika kapati cakuti: “Boonse babweza ipanga bazoovwinyaunwa kupanga.”—Mt. 26:52.

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Josefa wakapa cikozyanyo cibotu cakuba silutwe wamukwasyi

[Cifwanikiso icili apeeji 32]

Luka wakalemba makani oonse aajatikizya buumi alimwi amulimo wa Jesu