Paghupay Niadtong Dunay Sakit nga Ikamatay

“Pagkahibalo nako nga si Mama may grabeng sakit, dili ko makatuo. Daw gikumot ang akong kasingkasing, ug dili ko makadawat nga mamatay ang akong minahal nga inahan.”—Grace, Canada.

SA DIHANG ang usa ka minahal madayagnos nga may sakit nga ikamatay, ang iyang pamilya ug mga higala maguol pag-ayo ug lagmit dili mahibalo kon unsay buhaton. Ang pipila tingali maglibog kon angay ba nilang sultian sa tinuod ang pasyente. Maghunahuna ang uban nga basin dili sila makaagwanta nga magtan-aw sa ilang minahal nga mag-antos ug lagmit mawad-an ug dignidad tungod sa mga epekto sa sakit. Daghan ang mabalaka nga dili sila mahibalo kon unsay angayng isulti o buhaton sa dihang ang pasyente hapit nang mamatay.

Unsay angay nimong reaksiyon kon makadungog ka nianang daotang balita? Sa unsang paagi ikaw mahimong “tinuod nga higala” ug makahatag ug kahupayan ug tabang panahon sa kasakit?—Proverbio 17:17.

Normal nga Reaksiyon

Normal lang nga masakitan kon ang usa ka minahal mag-antos ug grabeng sakit. Bisan ang mga doktor, nga kanunay nang makaatubang ug mga pasyente nga namatay, sagad matugaw—mobati pa ganing way mahimo—sa dihang mag-atiman sa pisikal ug emosyonal nga panginahanglan sa tawong may sakit nga ikamatay.

Tingali malisdan sab ka sa pagpugong sa imong pagbati sa dihang makita nimong nag-antos ang imong minahal. Si Hosa, usa ka babayeng taga-Brazil nga nakaatiman sa iyang manghod nga babaye sa wala pa kini mamatay, miingon, “Daw hilapon ang imong kasingkasing nga magtan-aw sa imong minahal nga kanunayng mag-agulo sa kasakit.” Sa pagkakita niya sa  iyang igsoong babaye nga gihampak ug sanla, ang matinumanong tawo nga si Moises mituaw: “Palihog, Oh Diyos! Palihog, ayoha intawon siya!”—Numeros 12:12, 13.

Sakitan gayod kita sa kahimtang sa atong minahal nga nagmasakiton tungod kay kita gibuhat sumala sa larawan sa atong mabinationg Diyos nga si Jehova. (Genesis 1:27; Isaias 63:9) Unsay pagbati ni Jehova sa pag-antos sa tawo? Tagda ang reaksiyon ni Jesus. Hingpit niyang gipakita ang personalidad sa iyang Amahan. (Juan 14:9) Sa pagkakita ni Jesus sa mga tawo nga nag-antos sa sakit, siya “giabot ug kaluoy.” (Mateo 20:29-34; Marcos 1:40, 41) Sumala sa gihisgotan na sa nag-unang artikulo niining magasina, sa dihang nakita ni Jesus nga naghilak ang pamilya ug mga higala ni Lazaro sa iyang pagkamatay, siya naguol pag-ayo ug “mihilak” usab. (Juan 11:32-35) Sa pagkatinuod, ang Bibliya naghubit sa kamatayon ingong kaaway ug kini nagsaad nga ang sakit ug kamatayon hapit nang mahanaw.—1 Corinto 15:26; Pinadayag 21:3, 4.

Lagmit gusto nimong basolon ang uban o si bisan kinsa tungod sa mapait nga balita nga ang usa nimo ka minahal may sakit nga ikamatay. Apan, si Dra. Marta Ortiz, nga nanukiduki bahin sa pag-atiman sa pasyenteng may sakit nga ikamatay, naghatag niini nga tambag: “Ayaw basola ang uban—ang mga doktor, nars, o ang kaugalingon—sa kahimtang sa pasyente. Makapatungha lamang kini ug tensiyon ug mapasagdan na hinuon ang hinungdanong butang: ang panginahanglan sa pasyente.” Unsang praktikal nga mga paagi ang imong mahimo aron matabangan ang imong minahal nga masagubang ang iyang sakit ug madawat ang posibilidad nga mamatay?

Isentro ang Pagtagad sa Masakiton, Dili sa Sakit

Ang usa ka paagi mao ang pagsentro sa imong pagtagad sa pasyente mismo, dili sa epekto sa sakit diha kaniya. Sa unsang paagi mahimo nimo kini? Si Sarah, nga usa ka nars, nag-ingon: “Tan-awon nako ang mga letrato sa pasyente sa lagsik pa siya. Maminaw ko pag-ayo samtang iyang iasoy  kanako ang iyang mga kasinatian. Kini nakatabang kanako nga mahinumdoman ang kahimtang sa pasyente sa himsog pa siya ug dili lang maghunahuna sa iyang presenteng kahimtang.”

Si Anne-Catherine, nga usa usab ka nars, nagpatin-aw kon unsay iyang gihimo aron dili masentro ang iyang hunahuna sa epekto sa sakit diha sa pasyente. “Ako siyang tan-awon sa mata,” matod pa niya, “ug akong buhaton ang kutob sa akong mahimo aron moarang-arang ang kondisyon sa pasyente.” Ang librong The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter nag-ingon: “Normal lang nga dili ka makaako sa pagtan-aw sa imong minahal nga nausab ang dagway tungod sa sakit o aksidente. Ang kinamaayohang buhaton ubos nianang kahimtanga mao ang pagsentro sa imong pagtagad sa tawo mismo, dili sa iyang sakit.”

Kini nga paagi nagkinahanglan gayod ug pagpugong-sa-kaugalingon ug kalig-on. Si Georges, nga usa ka Kristohanong ministro nga tigduawan sa mga pasyenteng may sakit nga ikamatay, miingon, “Ang atong gugma sa atong minahal sa kinabuhi kinahanglang mas gamhanan kay sa sakit.” Kon imong isentro ang imong pagtagad sa tawo mismo inay sa sakit, kini makahatag ug kaayohan dili lang kanimo kondili sa imong minahal usab. Si Yvonne, nga nag-atiman ug mga bata nga gikanser, nag-ingon, “Ang paghunahuna nga aduna kay mahimo aron mobati ang mga pasyente nga sila bililhon gihapon makatabang kanimo sa pag-agwanta sa ilang nagkadaot nga panglawas.”

Magmaandam sa Pagpamati

Magpanuko tingali ang mga tawo sa pagpakigsulti sa himalatyon bisan pag ilang gimahal siya pag-ayo. Ngano man? Nabalaka sila kon unsay ilang isulti. Apan, si Anne-Catherine, nga di pa dugayng nag-atiman sa iyang masakiton nga higala, nagtambag nga may mga panahon nga dili kinahanglan ang pagsulti. Siya nag-ingon: “Makahimo ka sa paghupay bisan walay mga pulong. Ang paglingkod duol sa pasyente, pagkaandam nga motabang, ug dili pagpugong sa atong mga luha sa dihang sila mosulti sa ilang pagbati magpakita nga kita may pagtagad kanila.”

Lagmit gustong magpahungaw ang imong minahal sa iyang pagbati. Apan, sagad ang masakiton makamatikod nga ang iyang mga minahal nabalisa ug dili gustong makigsulti bahin sa iyang seryosong kahimtang. Ang mga higala ug ang pamilya gusto tingaling motabang apan mahimong motungha ang problema tungod kay maglikay usab tingali sila sa paghisgot sa mga butang maylabot sa pasyente, nga magtago pa gani sa mga impormasyon bahin sa iyang panglawas. Unsay epekto niini? Usa ka doktor nag-ingon nga kon imong ililong sa pasyente ang kamatuoran, dili niya masaysay ang tinuod niyang kahimtang ngadto sa uban ug malisdan siya sa pag-atubang sa iyang sakit. Busa, kon gusto sa masakiton, angay siyang tugotan sa pagsulti bahin sa iyang kahimtang o sa posibilidad nga siya mamatay.

Sa dihang nag-atubang ug kamatayon, ang mga alagad sa Diyos kaniadto wala magpanuko sa pagsulti sa ilang mga kabalaka ngadto kang Jehova nga Diyos. Pananglitan, sa pagkahibalo nga siya mamatay, ang 39 anyos nga si Haring Ezequias mipahayag sa iyang gibating kaguol. (Isaias 38:9-12, 18-20) Sa susama, ang mga tawong may sakit nga ikamatay angayng tugotan sa pagpahayag sa ilang kaguol tungod sa paghunahuna nga dili na sila magdugay. Sila tingali mahugno tungod kay ang ilang mga pangandoy, sama sa pagbiyahe, pagbaton ug pamilya, pagkakita sa mga apo nga managko, o pag-alagad sa Diyos nga mas bug-os pa, dili na nila makab-ot. Tingali mahadlok sila nga ang ilang mga higala ug mga membro sa ilang pamilya maglikay na kanila tungod kay nahadlok kon unsay angayng isulti o buhaton. (Job 19:16-18) Mabalaka usab tingali sila nga mag-antos, maparalisado, o mamatay nga nag-inusara.

Si Anne-Catherine nag-ingon: “Hinungdanon  nga tugotan ang masakiton sa pagpahayag sa iyang pagbati, nga dili siya baldahon o hukman ug dili pakamenoson ang iyang gibating kahadlok. Mao kini ang kinamaayohang paagi aron masayran ang iyang tinuod nga pagbati ug sa ingon matagad ang iyang mga gusto, gikahadlokan, ug gidahom.”

Tagda ang Pangunang mga Panginahanglan

Ang makapaguol nga kahimtang sa imong minahal, nga tingali misamot tungod sa sakit nga mga terapiya ug sa mga epekto niana sa lawas, makapatugaw pag-ayo kanimo nga basin imo nang masayloan ang iyang pangunang panginahanglan. Kini mao ang pagtugot kaniya sa paghimog personal nga desisyon.

Sa pipila ka kultura, lagmit protektahan sa pamilya ang masakiton pinaagi sa paglilong kaniya sa kamatuoran bahin sa iyang sakit, ug sila nay magbuot kon unsang pagtambal ang angay kaniya. Sa ubang kultura, lagmit motumaw ang laing problema. Pananglitan, si Jerry, nga usa ka nars, nag-ingon, “Samtang nagbarog tupad sa iyang katre, ang mga bisita usahay mag-estoryahanay bahin sa masakiton nga daw wala siya diha.” Ang bisan hain niini magyatak sa dignidad sa pasyente.

Ang laing panginahanglan sa pasyente mao ang paglaom. Diha sa mga nasod nga nagtanyag ug dekalidad nga pagtambal, makahatag ug paglaom sa pasyente ang pagpangitag epektibong paagi sa pagtambal. Si Michelle, nga mitabang sa iyang inahan nga katulo gikanser, nagpatin-aw: “Kon gusto ni Mama nga mosulay ug laing paagi sa pagtambal o mokonsulta ug laing espesyalista, tabangan nako siya sa pagpangita. Akong naamgohan nga dili ko angayng magdahom nga maayo dayon si Mama, apan kinahanglan nakong magmapositibo sa akong sinultihan aron dili siya masakitan.”

Unsa na man kon walay paglaom nga maayo pa? Hinumdomi nga kinahanglang mahisgotan uban sa pasyente nga gitagalan na ang iyang kinabuhi. Si Georges, ang Kristohanong ministro nga gikutlo ganina, nag-ingon: “Hinungdanon gayod nga sultian ang pasyente nga dili na siya magdugay. Kini maghatag kaniya ug higayon nga mahikay ang mga butang nga kinahanglan niyang atimanon ug makapangandam siya sa iyang kamatayon.” Hayan mobati siyag kalinaw sa hunahuna tungod kay nahimo niya ang tanan nga gusto niyang buhaton ug dili na siya mabalaka nga basin makapabug-at siya sa mahibilin.

Siyempre, kini dili sayon nga hisgotan. Apan ang way-lipodlipod nga panaghisgot maghatag kanimog talagsaong kahigayonan nga tinud-anay nimong masulti kon unsay anaa sa imong kasingkasing. Basin gusto sa himalatyon nga husayon ang kanhing kasungian ug mangayog pasaylo. Kini nga panag-estoryahanay lagmit mas makapasuod kanimo sa himalatyon.

Paghatag ug Kahupayan Panahon sa Nahibiling mga Adlaw

Unsaon nimo paghupay ang tawo nga hapit nang mamatay? Si Dra. Ortiz, nga gikutlo ganina, miingon: “Pasultia ang pasyente sa iyang mga panugon. Pamati pag-ayo. Kon mahimo, tumana ang iyang gusto. Kon imposible kining tumanon, sultihi siya sa tinuod.”

Niining yugtoa, gusto tingali sa himalatyon nga makaestorya ang mga tawo nga duol sa iyang kasingkasing. Si Georges miingon, “Tabangi ang pasyente nga maestorya sila, bisan pag mubo lang ang panag-estoryahanay tungod kay luya na kaayo ang pasyente.” Bisag sa telepono lang, kini magtugot kanila sa paglinig-onay ug sa pag-ampo usab nga dungan. Si Christina, nga taga-Canada nga sunodsunod nga namatyan ug mga minahal, nahinumdom, “Sa hapit na silang mamatay, mas gikinahanglan nila ang mga pag-ampo sa ilang Kristohanong mga igsoon.”

Angay ba nimong pugngan ang imong mga luha atubangan sa imong minahal nga himalatyon? Dili. Kon ikaw mohilak, sama ra nga gihatagan nimog higayon ang imong minahal sa paghupay kanimo. Ang librong The Needs of the Dying nag-ingon: “Makapatandog gayod nga kasinatian nga mahupay sa himalatyon, usa ka butang nga hinungdanon kaayo alang kanila.” Pinaagi sa paghupay sa uban, ang pasyente nga maoy sentro sa pagtagad makaamgo nga siya usa gihapon ka mahigugmaong higala, amahan, o inahan.

Tungod sa lainlaing kahimtang, dili tingali mahimo nga maanaa ka sa kiliran sa imong minahal sa nahibiling mga oras sa iyang kinabuhi.  Apan, kon makapabilin ka sa iyang kiliran diha sa ospital o sa balay, kupti nga hugot ang iyang kamot hangtod sa kataposang gutlo sa iyang kinabuhi. Kining nahibiling mga oras maghatag kanimog kahigayonan sa pagpahayag sa imong pagbati nga hayan wala nimo masulti kaniya. Bisag dili na siya makasulti, ayaw itugot nga dili ka makapanamilit ug makapahayag sa imong gugma ug nga naglaom ka nga magkita kamo pag-usab sa dihang banhawon siya.—Job 14:14, 15; Buhat 24:15.

Kon imong pabilhan kining nahibiling yugto, lagmit dili ka magbasol sa ulahi. Sa pagkatinuod, kining makapasubong mga yugto mahimong tuboran sa kahupayan kanimo sa umaabot. Mapamatud-an nimo sa imong kaugalingon nga ikaw usa gayod ka tinuod nga higala “panahon sa kasakit.”—Proverbio 17:17.

[Blurb sa panid 27]

Ang pagsentro sa imong pagtagad sa pasyente, dili sa sakit, makahatag ug kaayohan kanimo ug sa imong minahal

[Kahon/Hulagway sa panid 29]

Usa ka Paagi sa Pagtahod sa Dignidad sa Pasyente

Sa daghang nasod, gipaningkamotan ang pag-ila sa katungod sa masakiton nga mamatay nga malinawon ug may dignidad. Ang sinulat nga mga panugon makatabang aron matahod ang maong mga katungod ug kini magtugot sa pasyente nga mamatay diha sa balay o sa usa ka pasilidad.

Ang sinulat nga panugon makatabang sa mosunod:

• Pagsinabtanay sa mga doktor ug mga paryente

• Dili mabug-atan ang pamilya sa paghimog lisod nga mga desisyon alang sa pasyente

• Malikayan ang dili gusto, wala-kinahanglana, sakit, ug mahal nga mga paagi sa pagtambal

Aron masunod ang sinulat nga panugon, angay kining maglakip sa mosunod nga impormasyon:

• Ngalan sa tawo nga imong giawtorisahan sa paghimog desisyon alang kanimo

• Mga paagi sa pagtambal nga imong dawaton o dumilian enkasog dili na moarang-arang ang imong kahimtang

• Kon posible, ang ngalan sa doktor nga nasayod sa imong gusto

[Hulagway sa panid 26]

Tagda dili lamang ang presenteng kahimtang sa pasyente kondili ang iyang kahimtang sa himsog pa siya