Paglugpay sa May Malubha nga Balatian

“Indi ako makapati sang nahibaluan ko nga indi na mag-ayo si Nanay. Daw gintakluban ako sang langit kay indi ko mabaton nga si Nanay madali na lang mapatay.”​—Grace, taga-Canada.

KON ang isa ka pinalangga madali na lang mapatay bangod sang indi na mag-ayo nga balatian, ang pamilya kag ang mga abyan pareho nga nasakitan, kag indi sigurado kon ano ang ila himuon. Ang iban magaduhaduha kon bala isugid nila sa pasyente ang matuod sini nga kondisyon. Ginapensar sang iban nga basi indi sila makaagwanta samtang ginatan-aw nga nagaantos ang ila pinalangga, kag daw wala na ini sing pulos bangod sang mga epekto sang balatian. Madamo ang indi kabalo kon ano ang ila isiling ukon himuon sa nabilin nga inoras sang pasyente.

Ano ang himuon mo sa sining masakit nga balita? Kag paano ka mangin “isa ka abyan” nga makalugpay kag makasakdag sa sining makapaluya nga kahimtangan?​—Hulubaton 17:17.

Natural nga Reaksion

Natural lang nga maluyahan sing buot kon ang isa ka pinalangga may malubha nga balatian. Bisan gani ang mga doktor apektado man gihapon wala sapayan nga makakita sila pirme sing nagakapatay nga pasyente. Nagakabalaka man sila nga indi nila makontrol ang kahimtangan samtang ginatatap nila ang pisikal kag emosyonal nga mga kinahanglanon sang nagabalatian.

Ayhan masakitan ka man kon makita mo nga nagaantos ang imo pinalangga. Si Hosa, isa ka babayi nga nagapuyo sa Brazil kag may manghod nga babayi nga may malubha nga balatian. Nagsiling sia, “Masakit gid tan-awon nga ang imo pinalangga nagaantos.” Sang nakita sang matutom sa Dios nga si Moises nga gintapikan sing aro ang iya  magulang nga si Miriam, nagpakiluoy sia sa Dios: “Ginapakilooy ko sa imo, O Dios, ayoha sia.”​—Numeros 12:12, 13.

Naluoy gid kita kon makita naton nga nagaantos ang aton nagamasakit nga pinalangga. Ini bangod gintuga kita sa larawan sang aton maluluy-on nga Dios, si Jehova. (Genesis 1:27; Isaias 63:9) Ano ang ginabatyag ni Jehova nga Dios sa pag-antos sang mga tawo? Talupangda ang reaksion ni Jesus. Makita gid sa iya ang kinaiya sang iya Amay. (Juan 14:9) Sang nakita ni Jesus ang mga tawo nga nagaantos sang balatian, “napahulag sia sang kaluoy” sa ila. (Mateo 20:29-34; Marcos 1:40, 41) Subong sang ginbinagbinag sa nagligad nga artikulo sa sini nga magasin, nasakitan gid si Jesus sa kamatayon ni Lazaro nga iya abyan kag sa epekto sini sa iya pamilya kag mga abyan, amo nga ‘nagtulo ang iya luha.’ (Juan 11:32-35) Sa pagkamatuod, ginalaragway sang Biblia ang kamatayon subong kaaway, apang ginasaad sini nga madula na ang balatian kag kamatayon sa indi madugay.​—1 Corinto 15:26; Bugna 21:3, 4.

Natural lang nga mahimo basulon mo ang iban ukon ang bisan sin-o bangod sang masakit nga balita nga indi na mag-ayo ang imo pinalangga. Apang, si Dr. Marta Ortiz nga naghimo sing thesis tuhoy sa pag-atipan sa mga pasyente nga indi na mag-ayo, naglaygay: “Indi pagbasula ang iban​—ang mga doktor, nars, ukon ang imo kaugalingon—​tuhoy sa kondisyon sang pasyente. Magaresulta lang ini sa paglainay sing buot, kag malipatan na kon ano ang pinakaimportante: ang kinahanglanon sang pasyente.” Ano ang praktikal nga mga paagi agod mabuligan mo ang imo pinalangga nga atubangon ang iya balatian kag ang posibilidad nga mapatay?

Hunahunaa ang Pasyente, Indi ang Iya Balatian

Ang isa ka paagi amo ang paghatag sing labi nga igtalupangod sa pasyente, indi sa mga epekto sang balatian sa iya. Paano mo ini mahimo? Si Sarah nga isa ka nars, nagsiling: “Ginautitiran ko tan-aw ang mga retrato sang pasyente sang mapagsik pa sia. Nagapamati ako sing maayo samtang ginasugid  niya ang mga ginhimo niya sang una. Makabulig ini nga mahunahuna ko kon ano ang iya kahimtangan antes sia nagmasakit, kag indi ang iya kondisyon karon.”

Si Anne-Catherine nga isa man ka nars nagpaathag kon ano ang iya ginahimo wala sapayan sang mga epekto sang balatian sa pasyente. “Ginatulok ko sa mata ang pasyente,” siling niya, “kag nagapamensar sing maayo kon ano ang mahimo ko agod mag-ayo-ayo ang pasyente.” Ang libro nga The Needs of the Dying​—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter nagsiling: “Natural lang nga wala kita nalipay magtan-aw sa epekto sang balatian ukon aksidente sa aton pinalangga. Ang pinakamaayo nga himuon sa sini nga mga kahimtangan amo nga tulukon mo sa mata ang imo pinalangga agod makita mo nga sia gihapon ina sa pihak sang nagakatabo sa iya.”

Sa pagkamatuod, kinahanglan nga punggan naton ang aton ginabatyag kag mangin determinado nga himuon ini. Si Georges, isa ka Cristiano nga ministro nga pirme nagaduaw sa mga pasyente nga may malubha nga balatian nagsiling, “Kon palangga naton ang pasyente, indi gid kita magpangalag-ag nga buligan sila bisan pa daw nalainan kita sa epekto sang balatian sa iya.” Maayo para sa imo kag sa imo pinalangga kon hunahunaon mo sia kag indi ang iya balatian. Si Yvonne nga nagaatipan sa mga bata nga may cancer, nagsiling, “May mahimo ka agod mabatyagan nila nga may balor sila. Amo nga mabuligan mo gihapon sila bisan nagaluya na ang ila lawas.”

Mangin Handa sa Pagpamati

Ang iban mahimo nga wala nagapakigkita sa pasyente nga dali na lang mapatay bisan pa palangga gid nila ini. Ngaa? Kay man, basi indi sila kahibalo kon ano ang ila ihambal. Apang, si Anne-Catherine nga nag-atipan sining karon lang sa iya abyan nga may malubha nga balatian nagsiling nga makabulig ang paghipos. Nagsiling sia: “Indi lamang ang mga ginahambal naton ang makalugpay, kundi bisan man ang aton pagpakig-angot sa ila. Ang pagpungko sa tupad nila kag pag-uyat sa ila kamot, subong man ang paghibi kon ginapautwas nila ang ila nabatyagan​—tanan ini nagapabatyag sa ila nga palangga naton sila.”

Ayhan luyag sang imo pinalangga nga ipabutyag ang iya balatyagon sing tampad kag prangka. Apang, matalupangdan sa masami sang nagabalatian nga indi mapahamtang ang iya mga pinalangga, kag indi nila luyag istoryahan ang serioso kag personal nga mga butang. Ginalikawan sang mga abyan kag pamilya ang pagsugilanon tuhoy sa kahimtangan sang pasyente, kag ginalikom pa gani nila ang matuod nga kondisyon sang pasyente, kay abi nila makabulig ini. Ano ang resulta kon ilikom sa pasyente ang iya kondisyon? Ang isa ka doktor nga nagatatap sa mga pasyente nga may malubha nga balatian nagsiling nga ang paglikom kon ano ang matuod “nagaubos sang kusog nga tani gamiton na lang sa pagpaathag sang kahimtangan kag sa pag-atubang sa balatian.” Gani, dapat tugutan ang pasyente kon luyag niya hambalan ang iya kondisyon ukon ang posibilidad nga mapatay sia.

Sa pag-atubang sa kamatayon, ang mga alagad sang Dios sang una wala magpangalag-ag nga ipabutyag kay Jehova nga Dios ang ila kahadlok. Halimbawa, sang nahibaluan ni Hari Ezequias nga dali na lang sia mapatay, ginpabutyag niya ang iya daku nga kasubo. (Isaias 38:9-12, 18-20) Sa amo man nga paagi, dapat tugutan ang mga pasyente nga ipabutyag ang ila kasubo bangod diutay na lang ang mga tinion sang ila kabuhi. Ayhan naugot sila bangod indi na matuman ang mga handum nila subong sang paglakbay, makaangkon sing pamilya, makita ang pagdaku sang ila mga apo, ukon maalagad ang Dios sing bug-os. Ayhan magakabalaka ang pasyente nga palayuan sia sang iya mga abyan kag pamilya bangod indi sila kahibalo kon ano ang ila himuon. (Job 19:16-18) Ang kahadlok nga mag-antos, maparalisar, ukon mapatay nga nagaisahanon mahimo man magtublag sa ila.

Si Anne-Catherine nagsiling: “Importante nga  mapabutyag sang imo pinalangga ang iya ginabatyag, ginapamatian sia sing maayo, wala ginahusgahan, ukon ginasilingan nga wala sia sing dapat kahadlukan. Amo ini ang pinakamaayo nga paagi agod mahibaluan kon ano gid ang iya ginabatyag, kag mahangpan ang iya ginapangayo, ginakahadlukan, kag mga ginalauman.”

Kon Ano ang Panguna nga Kinahanglanon

Ang mabudlay nga kahimtangan sang imo pinalangga, nga ayhan ginpabudlayan pa gid sang masakit nga mga pagbulong kag sang mga epekto sini, mahimo magtublag gid sa imo. Sa amo, malipatan mo na ang panguna nga kinahanglanon sang pasyente nga amo ang pagdesisyon niya kon ano ang maayo para sa iya kaugalingon.

Sa iban nga kustombre, mahimo amligan sang pamilya ang nagabalatian paagi sa paglikom sang matuod niya nga kondisyon. May tion pa gani nga wala nila ini ginapadesisyon kon ano nga pagbulong ang luyag sini pilion. Tuhay naman nga problema sa iban nga mga kustombre. Halimbawa, si Jerry, isa ka nars nga lalaki nagsiling, “Ginaistoryahan kon kaisa sang mga nagaduaw ang kondisyon sang pasyente samtang nagatindog malapit sa iya hiligdaan, nga daw wala lang sing pasyente nga nagapamati.” Bisan diin man sini, pagpakita ini sing kakulang sing respeto sa pasyente.

Ang paglaum kinahanglan man sang pasyente. Sa mga pungsod nga matigayon ang de-kalidad nga pagbulong, ang mga tawo nagalaum gid nga makakita sila sing epektibo nga pamaagi sang pagbulong. Si Michelle nga nagtatap sa iya iloy nga makatlo na gin-atake sang kanser, nagsiling: “Kon luyag ni Nanay nga tilawan ang iban nga pagbulong ukon magpakonsulta sa iban nga espesyalista, ginabuligan ko sia. Indi ko mapaabot nga mag-ayo sia gilayon, apang kinahanglan ko nga mangin positibo agod indi sia maluyahan sing buot.”

Ano abi kon wala na sing paglaum nga mag-ayo pa? Dumduma nga kinahanglan sang pasyente ang prangka nga pag-istoryahanay tuhoy sa kamatayon. Si Georges, isa ka Cristiano nga ministro nga ginsambit kaina nagsiling: “Importante gid nga mahibaluan niya nga may taning na ang iya kabuhi agod mahanda niya ang kinahanglanon nga mga butang antes sia mapatay.” Sa amo, matapos niya ang mga butang nga luyag niya himuon, kag mapahamtang ang iya buot nga indi sia mangin kabug-atan sa iban.

Matuod, ini nga mga butang mabudlay istoryahan. Apang, ining prangka nga pag-istoryahanay isa ka pinasahi nga kahigayunan agod mapabutyag sing sinsero ang imo balatyagon. Mahimo nga luyag sang pasyente nga husayon ang nagligad nga mga indi paghangpanay, ipabutyag ang iya mga hibubun-ot, kag mangayo sing pasaylo. Kon himuon ninyo ini, labi nga magasuod ang inyo kaangtanan.

Paghatag sing Lugpay sa Nabilin nga mga Inadlaw

Paano mo malugpayan ang tawo nga dali na lang mapatay? Si Dr. Ortiz nga ginsambit kaina, nagsiling: “Pamangkuta ang pasyente kon ano ang iya pamilinbilin. Pamatii sia sing maayo. Kon posible, ihatag ang iya ginapangayo. Apang kon indi, mangin tampad sa iya.”

Labaw sa tanan, luyag sang tawo nga dali na lang mapatay nga maistorya pirme ang mga tawo nga pinakaimportante sa iya kabuhi. Si Georges nagsiling, “Bisan malip-ot lang ang pag-istoryahanay tungod maluya na ang pasyente, tinguhai nga maistorya niya ang mga tawo nga pinakaimportante sa iya.” Bisan sa telepono lang, makapalig-unay sila gihapon kag makapangamuyo sing magkaupod. Si Christina, isa ka babayi nga taga-Canada nga sunodsunod nga namatyan sang tatlo niya ka pinalangga naghinumdom, “Samtang nagahilapit ang ila kamatayon, labi nga kinahanglan nila ang mga pangamuyo sang ila kauturan sa kongregasyon.”

Punggan mo bala ang paghilibion sa atubang sang imo pinalangga? Indi. Ang matuod, kon maghibi ka, may kahigayunan ang imo pinalangga nga mangin manuglugpay. Ang libro nga The Needs of the Dying nagsiling: “Makapalig-on gid maeksperiensiahan nga ginalugpayan ka sang dali na lang mapatay, kag importante gid ini sa ila.” Samtang ginalugpayan sang pasyente ang iban, mabatyagan niya nga sia isa gihapon ka mapinalanggaon nga abyan, amay, ukon iloy.

 Bangod sang pila ka kahimtangan, mahimo nga wala ka sa tupad sang imo pinalangga sa nabilin niya nga mga inoras. Apang, kon makadtuan mo sia, sa balay man ukon sa ospital, uyati ang iya kamot tubtob sa katapusan. Ining katapusan nga tinion isa ka kahigayunan nga mapautwas ang mga balatyagon nga talagsa mo lang mahambal. Bisan indi na makahambal ang imo pinalangga, indi pagpunggi ang imo kaugalingon nga magpaalam kag magpabutyag sang imo gugma kag paglaum nga makita sia liwat sa pagkabanhaw.​—Job 14:14, 15; Binuhatan 24:15.

Indi ka gid maghinulsol kon himuon mo ini. Ang matuod, ining tuman kasubo nga tinion mahimo makalugpay sa imo sa ulihi. Mapamatud-an mo sa imo kaugalingon nga matuod ka nga abyan sa tion sang “kalisdanan.”​—Hulobaton 17:17, Maayong Balita nga Biblia.

[Blurb sa pahina 27]

Maayo para sa imo kag sa imo pinalangga kon hunahunaon mo sia kag indi ang iya balatian

[Kahon/​Piktyur sa pahina 29]

Isa ka Paagi sang Pagpabalor sa Pasyente

Sa madamo nga pungsod, ginatinguhaan gid nga kilalahon ang kinamatarong sang may malubha nga balatian. Bangod sini, mapatay sia nga pahamtang ang buot nga indi sia mangin kabug-atan sa iban. Ang nasulat nga dokumento tuhoy sa desisyon sang pasyente makabulig sa pagtahod sini nga mga kinamatarong, lakip na kon sa diin niya luyag mapatay.

Ang nasulat nga dokumento tuhoy sa desisyon sang pasyente makabulig agod:

• Makakomunikar pirme sa mga doktor kag mga paryente

• Makadesisyon ang pasyente kon ano nga pagbulong ang luyag niya sa baylo nga itugyan ini sa iya pamilya

• Mabuhinan ang posibilidad sang batok-sa-buot, indi epektibo, masakit, kag mahal katama nga mga pagbulong

Agod mangin epektibo ining nasulat nga dokumento, dapat may mga impormasyon ini subong sang mga masunod:

• Ngalan sang tawo nga gintugyanan mo nga magdesisyon para sa imo

• Mga pagbulong nga pilion kon indi na mag-ayo ang imo kondisyon

• Kon posible, maayo nga isulat ang ngalan sang doktor nga may ihibalo tuhoy sa imo ginpili nga pagbulong

[Piktyur sa pahina 26]

Hunahunaa ang kabuhi niya sadto kag indi lamang ang kondisyon niya karon