Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Akapumaana Anga i te Aronga Maki ka Mate

Akapumaana Anga i te Aronga Maki ka Mate

Akapumaana Anga i te Aronga Maki ka Mate

“Toku kite anga mua e to Mama turanga ko te maki ka mate, kare rava au i irinaki ana. Kua taitaia kino tikai au, e kare e rauka i te irinaki e ka mate taku mami akaperepereia e au.”​—Grace, Kanata.

ME AKAKITEIA tetai tei akaperepereia e kua tu i te maki ka mate, e taitaia oonu ana te pamiri e te au oa e penei kare e kite e ka akapeea ratou. Tetai pae te kimi ra e me e manako meitaki rai i te akakite ki te tangata maki i te tika anga katoatoa no runga i tona turanga. Tetai pae te ekoko ra e me ka rauka ia ratou te akakoromaki i te akaraanga i tei akaperepereia e ratou e mamae ra, penei e akangereia ra i te tu ngateitei no te au tupuanga o te maki. E manganui te manamanata ra e kare ratou e kite e eaa te ka tuatua me kore eaa te ka rave i te au ora openga o te tangata maki.

Eaa taau ka anoano i te kite no runga i te tu penei no taau ka rave no taua au nuti kino ra? E akapeea koe i te riro anga ei “oa mou” e te oronga anga i te pumaana e te turu anga i teia tuatau taitaia?​—Maseli 17:17NW.

Ko te Tu Manako Natura rai Ia

E mea natura ua kia taitaia me tuia tetai tei akaperepereia e te maki kino tikai. E pera ana rai te au taote, noatu e te kite putuputu atura i te mate, e manako taitaia putuputu ana​—e te puapinga kore​—me aro atu i te turanga pae kopapa e te manako ngakau e anoanoia ra e te aronga maki ka mate.

Penei ka taitaia rai koe i te akaaere i toou au manako ngakau me kite atu i tei akaperepereia e mamae ra. Ko Hosa, e noo ana ki Paratiri e kua tuia tona tuaine e te maki ka mate, kua karanga e, “E ngata tikai i te kite atu i tetai tei akaperepere maataia e mamae ua ra kare e kore anga.” I te kiteanga i tona tuaine i te tuia anga e te maki repera, kua aue te tangata tiratiratu ako Mose e: “E akaora koe iaia i teianei, e te Atua e.”​—Numero 12:12, 13.

E manako taitaiaia ana tatou i te turanga o to tatou tangata akaperepereia tei maki no te mea kua angaia tatou i te tu o to tatou Atua tangi aroa, ko Iehova. (Genese 1:27; Isaia 63:9) Eaa to Iehova manako no te tu mamae anga o te tangata? Akamanako ana i ta Iesu i rave. Kua akaata apa kore aia i te tu o tona Metua. (Ioane 14:9) I to Iesu kite atu anga i te au tangata tei makiia, kua “aroa aturā” ia ratou. (Mataio 20:29-34; Mareko 1:40, 41) Mei tei uriuriia i roto i te atikara i mua akenei i roto i teia makatini, i te mateanga tona oa a Lazaro e kua kite atu a Iesu i te tupuanga o te mate ki runga i te pamiri e te au oa, ngunguru iora aia i roto iaia e kua “aue iorā.” (Ioane 11:32-35) E tika rai, te akamarama maira te Pipiria i te mate e enemi e te taputou maira e kare e roa atu ana ka takore takiriia te maki e te mate.​—1 Korinetia 15:26; Apokalupo 21:3, 4.

Ka marama uaia e, ka inangaro koe i te akaapa i tetai tangata​—i tetai ua atu tangata​—no te nuti kino e kua tuia tetai tei akaperepereia e te maki ka mate. Inara, te oronga maira a Dr. Marta Ortiz, tei tata i tetai tataanga pepa i te apii teitei no runga i te tumu tuatua no te akono anga i te aronga maki ka mate, i teia akakiteanga e: “Kopaeia te akaapa anga i etai ke​—te pupu rapakau maki, te au neti, me kore ia koe uaorai​—no te turanga o te tangata maki. Ka akariro ua rai teia ei taomi anga no te au pirianga e ka taki ke i te manako mei te manako puapinga tikai: te au anoano o te tangata maki ka mate.” Eaa te au takainga puapinga taau ka rave i te tauturu i taau e akaperepereia ra kia akakoromaki i tona maki e te tapapa atu i te mate?

Akaraia te Tangata, Eiaa te Maki

Ko te takainga mua ko te akara i te tangata, eiaa te tu paruparu me kore te au akatukeanga ta te maki i akatupu. Akapeea koe i te raveanga i te reira? Te karanga nei a Sarah, e neti e: “E akapou ana au i te taime i te akarakara i te au tutu o te tangata maki i tona tu i maroiroi ei. E akarongo meitaki ana au me akakite mai aia i tona au manako i te tuatau i topa. E tauturu ana teia iaku kia akamaara i to te tangata oraanga e tei tupu kiaia e auraka e akamanako tamou ua ki tona turanga i teianei.”

Ko Anne-Catherine, e neti katoa, te akamarama maira e e akapeea ana aia i te akara atu anga kia kore e kite ua i te au tupuanga i te pae kopapa o te tangata maki. “E akara ana au ki roto i te mata o te tangata,” i nana ai, “e e tamou ana au i toku manako ki runga i taku ka rauka i te akameitaki mai i te turanga o te tangata maki.” Te karanga ra te puka The Needs of the Dying​—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter e: “E mea matau i te manako tukatau kore i te kite atu i tei akaperepereia tei akatuke tau koreia e te maki me kore e tetai u anga. Te apinga meitaki rava atu i te rave i roto i taua au turanga ra koia oki ko te akara i nga mata o tei akaperepereia e kia kite atu i te au kara tuketuke kare i tauiia.”

Tika rai, ko te reira tu ka umuumuia te akatereanga ia koe uaorai e te tauta anga. A Georges, e akaaere Kerititiano e atoro putuputu ana i te aronga maki ka mate, te na ko ra e, “Ko te aroa no to tatou taeake ka inangaroia kia maata atu i te maki.” Me akamanako tamou koe ki runga i te tangata e auraka te maki, ka puapingaia koe e taau e akaperepere ra. A Yvonne, tei akono ana i te au tamariki tei tuia e te cancer, te karanga ra e, “I te kiteanga e ka rauka ia koe te tauturu i te aronga maki kia vai rai to ratou tu ngateitei ka tauturu ia koe kia ariki i to ratou tu akatukeanga te kino atura i te pae kopapa.”

Kia Papa ua i te Akarongo

Penei ka emiemi tetai aronga i te atoro atu i tetai te mate atura noatu e te inangaro maata ra ratou iaia. No teaa ra? Te manamanata ra ratou e kare ratou e kite e eaa te ka tuatua atu. Inara, a Anne-Catherine, tei akono ua akenei i tona oa tei tuia e te maki ka mate, te akakite maira e e ngai rai to te taime muteki. Kua karanga aia e: “Ko te akapumaana anga e tupu mai ana kare i ta tatou tuatua ua mari ra i to tatou katoa tu. Te uuti anga mai i te nooanga e te noo anga ki raro, ma te akavaitata e te oronga atu i to tatou rima, ma te kore e tapu i te maringi anga o te roimata ia ratou e akakite maira i ta ratou e manako ra​—e akaari anga katoatoa teia e e tu aroa to tatou.”

Penei te anoano ra tei akaperepereia e koe i te akakite mai i tona au manako​—i te komunikeiti tika tikai e te maoraora. I te maataanga ra oki o te taime, e kite ana te tangata maki e e tu ngata to te aronga tei akaperepereia e te kopae ra i te uriuri manako i te au mea puapinga uaorai. Penei te kopae katoa ra te au oa e te pamiri te manako meitaki ra i ta ratou akaraanga i te uriuri i te au tumu manako te manakoia maira e te tangata maki, penei te uuna atura i te akakiteanga tau no tona maki mei iaia. Eaa te ka tupu mai no taua tu uuna anga ra i te akakiteanga ka tau te tangata maki kia kite? Ko tetai taote e akono ana i te aronga maki ka mate te akamarama maira e te tauta anga e umuumuia ra i te uuna i te tika “te apai ke ra i te maroiroi no te ravenga puapinga i te kapiti atu ki etai ke e te ariki i tona maki ka mate.” No reira, me ka inangaro aia, e akatika ua i te tangata maki kia tuatua maoraora ua i tona turanga me kore i tona mateanga.

Me ka aro atu tatou i te mate, kare te au tavini o te Atua i te tuatau i topa i emiemi ana i te akakite i to ratou tu mataku ki te Atua ko Iehova. Ei akaraanga, i te kiteanga e ka mate aia, kua akakite te Ariki ko Hezekia e 39 ona mataiti i tona tu taitaia. (Isaia 38:9-12, 18-20) Kia aite ki te reira, ka tau te aronga maki ka mate kia akatikaia i te akakite mai i to ratou tu maromaroa i te kite anga e kua tapotoia to ratou oraanga. Penei te manamanata ra ratou no te mea kare to ratou au akakoroanga uaorai, mei te teretere aere anga, te akamata i tetai pamiri, te kiteanga i te tupu anga o te ai utaro, me kore te tavini anga maata atu i te Atua, e akatupuia. Penei te mataku ra ratou e ka ta mamao aere te au oa e te au mema pamiri ia ratou uaorai no te mataku e kare ratou e kite i ta ratou ka rave. (Iobu 19:16-18) Te mataku i te mamae anga, te ngere anga i te akatere i te au mero o te kopapa, me kore te mate anga koia anake ua, penei ka akatupu katoa i te au taitaia pakari kia ratou.

Te karanga ra a Anne-Catherine e: “E mea puapinga noou kia akatika i toou taeake i te akakite mai i tona manako, ma te kore e tapupuia me kore e akaapaia me kore kia karanga atu e auraka aia e mataku. Ko te ravenga meitaki rava atuia i te kite e eaa tikai tana e manako maira e te marama anga i tona au inangaro, te mataku anga, e te au tapapa anga.”

Kia Marama i te ka Anoanoia

Te tu ngata o toou taeake, penei kua akakinoia e te au rapakau anga pakari tikai e te au tupuanga kino i muri ake i taua au rapakau anga ra, ka tamanamanata maata ia koe e penei ka ngaropoina ia koe i te ka anoanoia no te tangata maki. Ko te anoano kia rave aia i tana uaorai au ikianga.

I roto i tetai au peu, penei ka tauta te pamiri i te paruru i te tangata maki na te uuna anga i te tika no runga i tona turanga, tae rava atu ki te akakore anga i te tika o te tangata maki i te au ikianga no runga i te rapakau anga i tona maki. I roto i tetai atu au peu, penei e manamanata ke te ka tupu mai. Ei akaraanga, kua karanga a Jerry, e neti tane e, “I tetai au taime e tuatua ana te aronga e atoro maira no runga i te tangata maki, ia ratou e tu ra i te pae i tona roi, mei te mea e kare aia i reira.” I nga peu roa ai e rua, kare rava te tangata maki e akangateiteiia ana.

Ko te manakonakoanga tetai mea e anoanoia ana. I roto i te au enua ka rauka te au rapakau anga memeitaki, e kapiti putuputuia ana te manakonakoanga ki te kimi anga i tetai rapakau anga meitaki atu. Ko Michelle, tei tauturu i tona mama i te tupu akaou anga mai te cancer e toru taime, kua akamarama mai e: “Me inangaro a Mama i te timata i tetai rapakau anga ke me kore i te tuatua atu ki tetai taote ke, e tauturu ana au iaia i tana kimikimi anga. Kua kite mai au e kia tika tikai au i roto i toku ngakau inara i taua taime rai kia riro taku tuatua ei mea papu meitaki.”

Akapeea i reira me kare e ora te maki? E akamaara e ka anoanoia te tangata maki ka mate kia uriuri maoraora ua i te mate. Ko Georges, te akaaere Kerititiano tei taikuia mai i mua akenei, te karanga ra e: “E mea puapinga kia kore e uunaia te vaitataanga mai o te mate. Te akatika ra teia i tetai ua atu kia rave i te au akanoonoo anga tau e kia akapapa no tona mateanga.” Ko te reira au tu akapapa anga te oronga ra ki te tangata maki te turanga akaotianga e te akamama i tona manako e penei ko te riro mai aia ei apainga teiaa no tetai ke atu.

E tika rai, e tu natura i te kite mai e ka ngata i te uriuri i teia au mea nei. Inara ko taua au tuatua anga taka meitaki ra e atianga takake ravaia i te akakite mai i toou au manako oonu ma te tae meitaki o te ngakau. Penei te inangaro ra te tangata ka mate i te akatikatika i te au tukeanga o mua ana, te akakite i te au tu tataraara, me kore i te pati mai i te akakoreanga ara. Penei ka riro mai teia au uriurianga ei topiri vaitata ia koe ki te tangata ka mate no tetai pirianga mou tikai.

Oronga Anga i te Pumaana i te Au Ra Openga

Akapeea koe i te oronga anga i te akapumaana ki tetai tangata te vaitata atura i te mate? Ko Dr. Ortiz, tei taikuia i mua akenei, te karanga ra e: “E akatika ua i te tangata maki kia tuatua mai i tana au reo iku. E akarongo meitaki. Me ka rauka, tauta i te rave i ta te tangata maki e inangaro ra. Me kare e rauka i te rave i tana e pati maira, auraka e pikikaa.”

Te mea maata rava, penei te inangaro ra te tangata e mate atura kia akavaitata atu ki te aronga ua tana e manako maata rava atura i roto i tona oraanga. Te karanga ra a Georges e, “E tauturu i te tangata maki kia akavaitata atu kia ratou, noatu e e potopoto ua te au komakoma anga no te tu apikepike ua o te tangata maki.” Noatu e ka tuatua na runga i te terepaoni, ka rauka te akamaroiroi anga no teia pukapuka anga e pera katoa te pureanga kapiti. A Christina, e vaine Kanata tei kite i te mateanga e toru aronga tei akaperepereia e ia, e tai i muri ake i tetai, te maara ra e, “Te vaitata atu ia ratou ki te openga o to ratou oraanga, te maata atuia i to ratou irinaki anga ki runga i te pure a to ratou au taeake Kerititiano.”

Ka tau ainei koe i te mataku i te aue i mua i tei akaperepereia e koe? Kare. Me te aue ra koe, te tikaanga te oronga ra koe i te atianga ki toou taeake e mate atura kia riro ei akapumaana mai ia koe. Te puka The Needs of the Dying te akakite maira e: “E akakeu anga oonu tikai me akapumaanaia koe e tetai te mate atura, e tupuanga te ka riro ei mea puapinga maata tikai kia ratou.” Na te akapumaana anga i etai ke, te tangata tei riro ana kia akono maataia ka rauka kia kite mai i tona tu taka meitaki ei oa aroa, ei metua tane, me kore ei metua vaine.

Ka maramaia e, ka rauka i te au turanga i te arai ia koe kia kapitiia atu ki tei akaperepereia e koe i tona au ora openga. Inara, me ka rauka ia koe kia kapiti atu ki toou oa i roto i te are maki me kore i te kainga, e tauta kia mou koe i tona rima e tae ua atu ki te openga. Ko teia au taime te oronga maira i tetai atianga kia akakite atu i tetai au manako penei kare rava i rauka ana ia koe kia tuatua. Auraka e akatika i te tu muteki ua kia akakore i taau veevee aroa anga e te akakite anga i toou aroa e te manakonakoanga kia aravei akaou iaia i roto i te tuakaouanga.​—Iobu 14:14, 15; Angaanga 24:15.

Me taangaanga meitaki koe i teia au taime openga, penei kare koe e manako tataraara i muri mai. Te tika, ko teia au taime manako ngakau oonu tikai ka riro ei tumu no te akapumaana anga te ka rauka ia koe kia taangaanga i te au ra ki mua. Ka rauka ia koe te akapapu e e taeake mou tikai koe no “te tuatau tumatetenga.”​—Maseli 17:17NW.

[Tataanga i te kapi 29]

Akamanako tamou ki runga i te tangata e auraka te maki, kia puapinga koe e taau i akaperepere

[Pia/​Tutu i te kapi 31]

E Ravenga i te Akangateitei i te Tikaanga o te Tangata Maki

I roto i te au enua e manganui, e raveia ana te au tautaanga i te kite mai i te tikaanga o tetai tangata maki ka mate, kia mate i roto i te tu au e te ngateitei. Ko te au tataanga ikuiku anga i mua ake, te oronga maira i tetai ravenga tauturu i te akangateitei i teia au tikaanga e te akatika i te aronga maki kia mate i te kainga me kore i roto i tetai ngai akonokono anga aronga maki.

Ka rave te tataanga ikuiku anga i mua ake i te au mea e aru mai nei:

• Tauturu i te komunikeiti ki te au taote e te kopu tangata

• Mono i te pamiri i te au ikianga no te tukuanga tika

• Akaiti mai i te aruaru anga penei no te au rapakau anga inangaro koreia, puapinga kore, pakari, e te tutaki maata

Kia puapingaia te tataanga ikuiku anga i mua ake, ka anoanoia te akakiteanga e aru mai nei:

• Te ingoa o te tangata tei akamanaia kia rave i taau ikianga no te rapakau anga

• Te au rapakau anga taau ka ariki me kore ka kopae me kare e ora toou maki

• Me ka rauka, te ingoa o te taote tei kite i taau au ikianga

[Tutu i te kapi 28]

Akamanako tamou ki runga i te oraanga o te tangata e tei tupu kiaia e auraka ki runga ua i tona turanga i teianei