Ku Chavelela Munhu Loyi A Khomiweke Hi Vuvabyi Lebyi Nga Tshungulekiki

“Loko ndzi swi twa ro sungula leswaku Manana u khomiwe hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, a ndzi swi kholwanga nikatsongo. Ndzi ve ni gome swinene naswona a swi ndzi tikela ku amukela leswaku mana wa mina la rhandzekaka a a ta fa.”—Grace, wa le Canada.

LOKO madokodela ma kuma leswaku munhu loyi hi n’wi rhandzaka u khomiwe hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, swirho swa ndyangu swin’we ni vanghana va va ni gome swinene naswona a va tivi leswaku va ta endla yini. Van’wana va nga ha ti vutisa loko va fanele va byela munhu la vabyaka ntiyiso malunghana ni vuvabyi byakwe. Van’wana a va tiyiseki loko va ta swi kota ku languta munhu loyi va n’wi rhandzaka a xaniseka kumbexana a nga ha ri na xindzhuti hikwalaho ka leswi a nga ha swi kotiki ku tiendlela swilo hileswi a vabyaka swinene. Vo tala va vilerisiwa hileswaku a va nge swi tivi leswi va faneleke va swi vula kumbe va swi endla eka tiawara to hetelela ta vutomi bya munhu la vabyaka.

I yini leswi u faneleke u swi tiva malunghana ni leswi u nga swi endlaka loko u twa mhaka yoleyo leyi nga tsakisiki? Naswona u nga va “nakulorhi wa ntiyiso” hi ndlela yihi kutani u chavelela ni ku seketela munhu la vabyaka hi nkarhi wolowo wo nonon’hwa?—Swivuriso 17:17.

I Swa Ntumbuluko Ku Va Ni Gome

I swa ntumbuluko ku va ni gome loko loyi hi n’wi rhandzaka a khomiwa hi vuvabyi lebyi xungetaka vutomi. Hambileswi madokodela ma vonaka vanhu va fa nkarhi na nkarhi ni ku tlhela ma vulavula hi rifu ni vanhu lava vabyaka, hakanyingi ma karhateka lerova ma nga xi tivi lexi ma nga xi endlaka loko ma ri ni munhu la khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki la lavaka ku khathaleriwa hi tlhelo ra nyama ni ku chaveleriwa.

Na wena swi nga ha ku tikela ku tikhoma loko u vona munhu loyi u n’wi rhandzaka a xaniseka. Hosa, wansati un’wana la tshamaka eBrazil loyi ndzisana  yakwe ya xisati a yi khomiwe hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u ri, “Swa tika swinene ku vona munhu loyi u n’wi rhandzaka ngopfu a xaniseka hikwalaho ka switlhavi leswi a tshamelaka ku va na swona.” Loko Muxe, wanuna wo tshembeka a vona sesi wakwe la biweke hi vuvabyi bya nhlokonho, u huwelerile a ku: “Oho Xikwembu, ndza ku kombela! N’wi horise, ndza ku kombela!”—Tinhlayo 12:12, 13.

Hi va ni gome loko hi vona xiyimo xo tika lexi varhandziwa va hina lava vabyaka va nga eka xona hikuva hi endliwe hi xifaniso xa Xikwembu xa hina lexi nga ni ntwela-vusiwana, ku nga Yehovha. (Genesa 1:27; Esaya 63:9) Xana Yehovha u titwa njhani loko vanhu va xaniseka? Xiya ndlela leyi Yesu a titweke ha yona. U byi kombise hilaha ku hetisekeke vumunhu bya Tata wakwe. (Yohane 14:9) Loko Yesu a vona vanhu lava vabyaka, u “[susumetiwe] hi ntwela-vusiwana.” (Matewu 20:29-34; Marka 1:40, 41) Hilaha swi boxiweke hakona eka xihloko lexi hundzeke xa magazini lowu, loko Lazaro munghana wa Yesu a file, naswona Yesu a vone ndlela leyi ndyangu ni vanghana va mufi a va khumbeke ha yona hikwalaho ka rifu rakwe, u karhateke swinene kutani “a humesa mihloti.” (Yohane 11:32-35) Entiyisweni, Bibele yi vula leswaku rifu i nala naswona yi tshembisa leswaku ku nga ri khale vuvabyi ni rifu a swi nge he vi kona.—1 Vakorinto 15:26; Nhlavutelo 21:3, 4.

Swa twisiseka leswaku u nga ha lava ku sola munhu wo karhi hikwalaho ka mhaka yo vava ya leswaku munhu loyi u n’wi rhandzaka u khomiwe hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki. Hambiswiritano, Dok. Marta Ortiz loyi a tsaleke xihloko xin’wana malunghana ni ku khathalela vanhu lava khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u nyikela ndzayo leyi: “Papalata ku sola van’wana—madokodela, vaongori kumbe wena n’wini—hikwalaho ka xiyimo xa munhu loyi a vabyaka. Sweswo swi nga tshikilela vanhu naswona swi nga endla leswaku va nga ha dziki eka mhaka leyi nga ya nkoka swinene: ku nga swilaveko swa munhu la khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki.” Hi wahi magoza lama u nga ma tekaka leswaku u pfuna munhu loyi u n’wi rhandzaka leswaku a tiyiselela vuvabyi byakwe ni ku amukela mhaka ya leswaku u ta fa?

Karhateka Hi Munhu La Vabyaka, Ku Nga Ri Hi Vuvabyi Hi Byoxe

Goza ro sungula i ku papalata ku karhateka hi ndlela leyi vuvabyi byi n’wi hohloteke ha yona kumbe ku n’wi lamata, kambe u karhateka hi munhu hi  yexe. U nga swi endla njhani sweswo? Sarah, loyi a nga muongori u ri: “Ndzi tinyika nkarhi wo languta swifaniso swa munhu loyi a vabyaka leswi a swi tekeke loko a ha hanye kahle. Ndzi rhiya ndleve loko a ri karhi a ndzi rungulela leswi a swi endleke enkarhini lowu hundzeke. Leswi swi ndzi pfuna ku anakanyisisa hi vutomi ni matimu ya munhu loyi a vabyaka ku nga ri ku anakanyisisa hi xiyimo lexi a nga eka xona sweswi.”

Anne-Catherine, loyi na yena a nga muongori, u hlamusela ndlela leyi swi n’wi pfunaka ha yona ku va a nga languti ndlela leyi vuvabyi byi n’wi hohloteke ha yona munhu loyi a vabyaka. U ri: “Ndzi n’wi languta ematihlweni munhu loyi a vabyaka, kutani ndzi dzika eka leswi ndzi nga swi endlaka leswaku ndzi antswisa xiyimo xakwe.” Buku yin’wana yi ri: “Swi tolovelekile ku va munhu a karhateka loko a vona ndlela leyi vuvabyi kumbe mhangu yi n’wi lamateke ha yona munhu loyi a n’wi rhandzaka. Nchumu wa nkoka swinene lowu u nga wu endlaka ehansi ka swiyimo sweswo i ku n’wi languta ematihlweni munhu loyi u n’wi rhandzaka kutani u vona leswi a nga swona hakunene ku nga khathariseki vuvabyi byihi na byihi lebyi nga ha vaka byi n’wi khomile.”—The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter.

I ntiyiso leswaku ku endla tano swi lava ku tikhoma ni ku tiyimisela. Georges, mulanguteri la nga Mukreste loyi nkarhi na nkarhi a endzelaka vanhu lava khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u ri, “Hi fanele hi va rhandza swinene vanghana va hina leswaku hi nga kanakani ku va pfuna hikwalaho ka leswi hi karhatekeke hi vuvabyi bya vona.” Loko u karhateka hi munhu ku nga ri hi vuvabyi byakwe, swi ta vuyerisa wena swin’we ni munhu loyi u n’wi rhandzaka. Yvonne loyi a khathaleleke vana lava nga ni nkhensa, u ri, “Ku xiya leswaku u nga pfuna vanhu lava vabyaka leswaku va hlayisa xindzhuti xa vona swa ku pfuna leswaku u langutana ni ku tsana ka vona emirini.”

Lunghekela Ku Va Yingisa

Vanhu va nga ha kanakana ku endzela munhu loyi a nga kusuhi ni ku fa hambiloko va n’wi rhandza swinene. Ha yini? Va vilerisiwa hileswi va nga swi tiviki leswi va nga ta swi vula. Anne-Catherine, loyi a ha ku khathalelaka munghana wakwe loyi a a khomiwe hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u hlamusela ndlela leyi ku miyela swi pfunaka ha yona. U ri: “Munhu a nga chaveleriwi hi marito ya hina ntsena kambe ni hi swiendlo swa hina. Ku tshama ekusuhi ni munhu loyi a vabyaka kutani hi n’wi khoma hi voko, hi nga tshiki ku rila loko sweswo swi kombisa ndlela leyi hi titwaka ha yona—swilo leswi hinkwaswo swi kombisa leswaku ha khathala.”

Swi nga endleka leswaku munhu loyi u n’wi rhandzaka u lava ku ku phofulela leswi nga embilwini yakwe. Kambe hakanyingi munhu loyi a vabyaka wa swi tiva leswaku varhandziwa vakwe va karhatekile naswona va papalata ku vulavula hi timhaka ta nkoka leti khumbaka yena n’wini. Vanghana ni swirho swa ndyangu va nga ha ehleketa leswaku va pfuna munhu la vabyaka loko va nga vulavuli hi timhaka leti n’wi khumbaka, hambi ku ri ku n’wi fihlela rungula ra rihanyo rakwe. Xana sweswo swi nga va ni vuyelo byihi? Dokodela un’wana loyi a pfunaka vanhu lava khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki, u hlamusela leswaku ku fihlela munhu la vabyaka ntiyiso “swi endla leswaku a nga swi koti ku tiyiselela vuvabyi byakwe ni ku vulavula ha byona a ntshunxekile naswona swi endla leswaku vanghana ni swirho swa ndyangu va nga swi koti ku pfuna munhu la vabyaka leswaku a tiyiselela vuvabyi byakwe.” Hikokwalaho, munhu loyi a vabyaka u fanele a pfumeleriwa ku vulavula hi vuvabyi byakwe loko a swi lava kumbe hi mhaka ya leswaku u ta fa.

Enkarhini lowu hundzeke, loko malandza ya Xikwembu ma langutane ni rifu, a ma kanakananga ku phofulela Yehovha Xikwembu swilo leswi a ma karhateke ha swona. Hi xikombiso, loko Hosi Hezekiya loyi a a ri ni malembe ya 39 a twe leswaku u ta fa, u phofule ku karhateka kakwe. (Esaya 38:9-12, 18-20) Hilaha ku fanaka, vanhu lava khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki va fanele va tshikiwa va phofula ku karhateka ka vona hileswi va swi xiyaka leswaku va ta hatla va fa. Kumbexana va pfilunganyekile hileswi va vonaka leswaku a va nge he swi koti ku fikelela tipakani ta vona, to fana ni ku endzela matiko man’wana, ku va ni vana, ku vona vatukulu va kula kumbe ku tirhela Xikwembu hilaha ku heleleke. Kumbexana va chava leswaku vanghana va vona ni swirho swa ndyangu va ta va fularhela hileswi va nga swi tiviki leswi va faneleke va swi endla. (Yobo 19:16-18) Ku chava ku xaniseka, ku tiva leswaku swirho swin’wana swa miri wa vona swi nga ha tshika ku tirha,  kumbe ku fa va siya maxaka ya vona swi nga ha va karhata swinene.

Anne-Catherine u ri: “I swa nkoka ku va u tshika munghana wa wena a tiphofula handle ko n’wi nghena enon’wini kumbe ku n’wi avanyisa kumbe ku n’wi byela leswaku a nga fanelanga a chava. Ku n’wi tshika a vulavula swi pfuna swinene leswaku u tiva ndlela leyi hakunene a titwaka ha yona ni ku twisisa leswi a swi navelaka, leswi a swi chavaka ni leswi a swi languteleke.”

Ku Twisisa Swilaveko Swa Nkoka

Maxangu ya munghana wa wena lawa kumbexana ma nyanyisiweke hi tindlela ta vutshunguri leti vavaka ni vuyelo bya kona, ma nga ku karhata swinene lerova u rivala ni xilaveko xa nkoka xa munhu la vabyaka. Xexo i xilaveko xa leswaku munhu loyi a vabyaka a tiendlela swiboho.

Eka mindhavuko yin’wana, swirho swa ndyangu swi nga ha ringeta ku sirhelela munhu la vabyaka hi ku n’wi fihlela ntiyiso malunghana ni vuvabyi byakwe, lerova swi nga n’wi pfumeleli leswaku a tiendlela xiboho malunghana ni tindlela ta vutshunguri leti a lavaka tona. Eka mindhavuko yin’wana ku nga va ni xiphiqo lexi hambaneke. Hi xikombiso, Jerry loyi a nga muongori wa xinuna, u ri, “Nkarhi wun’wana lava endzeleke muvabyi va tala ku vulavula hi yena loko va ha yime etlhelo ka mubedo wakwe, onge hiloko a nga ri kona kwalaho.” Sweswo hinkwaswo swi chicha xindzhuti xa munhu la vabyaka.

Xilaveko xin’wana xa nkoka i ku tshama u ri ni ntshembo. Ematikweni lawa u kotaka ku kuma vutshunguri bya xiyimo xa le henhla, ku tshama u ri ni ntshembo hakanyingi swi fambisana ni ku kuma vutshunguri lebyinene. Michelle, loyi a pfuneke mana wakwe loko a khomiwe hi khensa minkarhi yinharhu, u ri: “Loko Manana a lava ku ringeta ndlela yin’wana ya vutshunguri kumbe ku vulavula ni dokodela un’wana, a ndzi n’wi pfuna hi ku n’wi endlela ndzavisiso. Ndzi xiye leswaku a ndzi fanelanga ndzi langutela leswaku manana a hanyisiwa hi xitshuketa kambe a ndzi fanele ndzi vulavula marito lama n’wi khutazaka.”

Ku nga endliwa yini loko ku nga ri na ntshembo wa leswaku a nga tshunguriwa? Tsundzuka leswaku munhu loyi a khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki u fanele a vulavula hi timhaka leti khumbaka rifu rakwe a ntshunxekile. Georges, mulanguteri la nga Mukreste loyi a tshahiweke eku sunguleni u ri: “I swa nkoka ngopfu ku nga fihli timhaka ta rifu leri nga ekusuhi. Leswi swi nyika munhu nkarhi wo endla malunghiselelo lama faneleke ni ku tilunghiselela rifu rakwe.” Malunghiselelo wolawo ma nga endla leswaku munhu loyi a vabyaka a titwa a endle hinkwaswo leswi a lavaka ku swi endla loko a nga si fa kutani a titwa a ntshunxekile leswaku a nge vi ndzhwalo eka van’wana.

I ntiyiso leswaku hi ntumbuluko swa tika ku vulavula hi timhaka leti. Kambe ku va munhu la vabyaka a vulavula hi timhaka leti a ntshunxekile swi n’wi nyika nkarhi lowunene wo phofula leswi nga embilwini yakwe. Munhu la nga kusuhi ni ku fa a nga ha navela ku lulamisa timholovo leti veke kona enkarhini lowu hundzeke, a tisola kumbe a kombela ku rivaleriwa. Mabulo wolowo ma nga tiyisa vuxaka bya wena ni munhu la nga kusuhi ni ku fa ku tlula leswi a byi ri xiswona eku sunguleni.

Ku Chavelela Munhu La Vabyaka eMasikwini Yo Hetelela Ya Vutomi Byakwe

U nga n’wi chavelela njhani munhu loyi a nga kusuhi ni ku fa? Dok. Ortiz, loyi a tshahiweke eku sunguleni, u ri: “Tshika munhu la vabyaka a endla swikombelo swakwe swo hetelela. Rhiya ndleve loko a ri karhi a vulavula. Loko swi koteka, ringeta ku endla leswi a swi lavaka. Loko swi nga koteki ku hetisisa xikombelo xakwe, n’wi byeli leswaku a wu nge swi koti.”

Munhu la nga kusuhi ni ku fa a nga ha swi lava swinene ku va swin’we ni vanhu lava nga va nkoka swinene evuton’wini byakwe ku tlula rini na rini. Georges u ri, “Pfuna munhu la vabyaka leswaku a vonana na vona, hambiloko va nga ta ka va nga vulavuli nkarhi wo leha hikwalaho ka leswi a nga riki na matimba.” Hambiloko a vulavurisana na vona hi riqingho ntsena, ku vulavurisana koloko ku endla leswaku va khutazana ni ku tlhela va khongela swin’we. Christina, wansati wa le Canada loyi a feriweke hi vanhu vanharhu lava rhandzekaka hi ku landzelelana, u ri, “Loko se va ri kusuhi ni ku fa, a va titshega swinene hi swikhongelo leswi endliwaka hi vanghana va vona lava nga Vakreste.”

Xana u fanele u chava ku rila emahlweni ka munhu loyi u n’wi rhandzaka? Doo! Loko u rila, entiyisweni u endla leswaku munhu loyi a nga kusuhi ni ku fa a kota ku ku chavelela. Buku yin’wana yi ri: “I mhaka leyi khutazaka swinene ku va u chaveleriwa hi munhu la nga kusuhi ni ku fa, naswona i nchumu wa nkoka swinene eka yena ku va a ku chavelela.” (The Needs of the Dying) Leswi munhu la nga kusuhi ni ku fa ku nga yena loyi a a tshamela ku chaveleriwa, u kota ku endla nchumu lowu a tshameke a wu endla eku sunguleni, ku nga ku va munghana la khathalaka, tatana kumbe manana la chavelelaka van’wana.

Swa twisiseka leswaku swiyimo swin’wana swi nga  ha endla leswaku u nga swi koti ku va swin’we ni munhu loyi u n’wi rhandzaka eka tiawara to hetelela ta vutomi byakwe. Hambiswiritano, loko u swi kota ku va swin’we ni munghana wa wena exibedlhele kumbe ekaya, ringeta ku khoma voko rakwe ku fikela loko a fa. Minkarhi leyi yo hetelela yi ku nyika nkarhi wo phofula leswi nga embilwini ya wena leswi u nga taliki ku swi vula. Hambiloko munhu la nga kusuhi ni ku fa a nga vuli nchumu eka tiawara to hetelela ta vutomi byakwe, u nga swi pfumeleli sweswo leswaku swi ku tshikisa ku n’wi lela ni ku n’wi byela leswaku u ta n’wi vona nakambe loko vafi va pfuxiwa.—Yobo 14:14, 15; Mintirho 24:15.

Loko u yi tirhisa kahle minkarhi yoleyo yo hetelela, u nge tisoli endzhaku ka nkarhi. Entiyisweni, minkarhi yoleyo leyi tikaka swinene yi nga va leyi chavelelaka swinene leyi u nga anakanyisisaka ha yona enkarhini lowu taka. U ta va u tikombise u ri munghana wa ntiyiso “loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.

[Nkomiso eka tluka 27]

Ku karhateka hi munhu ku nga ri hi vuvabyi, swi ta vuyerisa wena swin’we ni munhu loyi u n’wi rhandzaka

[Bokisi/Swifaniso eka tluka 29]

Ndlela Yo Xixima Munhu Loyi A Vabyaka

Ematikweni yo tala, ku endliwa matshalatshala yo xixima mfanelo ya munhu la khomiweke hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki ya leswaku a fa hi ku rhula ni hi ndlela leyi xiximekaka. Ku tsala ka ha ri emahlweni swilo leswi munhu la vabyaka a tsakelaka leswaku swi endliwa i nchumu lowu pfunaka ku xixima timfanelo teto naswona swi pfuna ku pfumelela vanhu volavo leswaku va fela ekaya kumbe endhawini leyi vanhu lava vabyaka va khathaleriwaka eka yona.

Swileriso leswi tsariweke ka ha ri emahlweni swi ta pfuna ku endla swilo leswi landzelaka:

• Swi endla leswaku ku va ni ku vulavurisana exikarhi ka madokodela ni maxaka

• Swi endla leswaku swirho swa ndyangu swi nga karhateki hi ku endlela munhu la vabyaka swiboho

• Swi endla leswaku ku hungutiwa tindlela to tshungula leti nga lavekiki, leti nga pfuniki nchumu, leti vavaka ni leti durhaka swinene

Leswaku swileriso leswi tsariweke ka ha ri emahlweni swi pfuna, swi fanele swi va ni rungula leri landzelaka:

• Tsala vito ra munhu loyi u n’wi pfumeleleke leswaku a ku endlela swiboho eka swa vutshunguri

• Tsala tindlela to tshungula leti u nga ta ti amukela ni leti u nga ta ti ala loko vuvabyi bya wena byi nga antswi

• Loko swi koteka, tsala vito ra dokodela loyi a tivaka swiboho leswi u swi endleke

[Xifaniso eka tluka 26]

Anakanyisisa hi vutomi ni matimu ya munhu loyi a vabyaka ku nga ri hi xiyimo lexi a nga eka xona hi nkarhi wolowo