Xikwembu Xi Ndzi Kombe Tintswalo

Hi ku vula ka Bolfenk Moc̆nik

“Sweswi vana ni xivindzi.” Lawa i marito ya nkoka lawa Manana a ndzi byeleke wona loko a ndzi angarha. Maphorisa ma ndzi tekile kutani nandzu wa mina wu sungula ku tengiwa. Eku heteleleni ku humesiwe xigwevo: ntlhanu wa malembe ekhotsweni. Kumbexana vanhu vo tala va nga va va hetiwe matimba hi xigwevo lexi. Kambe entiyisweni ndzi sungule ku va ni ku rhula lokukulu. Mi nge ndzi mi chumbutela.

SWIENDLAKALO leswi hlamuseriweke laha henhla swi humelele hi 1952 etikweni ra Slovenia. * Kambe mhaka ya vutomi bya mina yi sungule eka malembe yo tlula 20 emahlweni ka kwalaho, hi 1930. Hi lembe rero, a ku ri ro sungula ku va Swichudeni swa Bibele—hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo—swi hlela leswaku ku khuvuriwa vanhu vo tala hi siku rin’we etikweni ra rikwerhu. Vatswari va mina Berta na Franz va ka Moc̆nik, a va ri van’wana va lava khuvuriweke hi siku rero. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya tsevu kasi ndzisana ya mina ya xisati Majda a a ri ni malembe ya mune. Mintirho ya Vukreste a yi endleriwa ekaya leri a ri ri edorobeni ra Maribor.

Adolf Hitler u sungule ku fuma eJarimani hi 1933 naswona u sungule ku xanisa Timbhoni. Timbhoni to tala ta le Jarimani ti rhurhele eYugoslavia leswaku ti ya pfuna entirhweni wo chumayela. Vatswari va mina a va swi tsakela ku rhurhela vanhu volavo vo tshembeka ekaya. Muendzi un’wana loyi ndzi n’wi tsundzukaka kahle a ku ri Martin Poetzinger, loyi endzhakunyana a heteke malembe ya kaye a khotsiwe etikampeni ta nxaniso ta Manazi. Endzhaku ka nkarhi wo leha, ku sukela hi 1977 kukondza a fa hi 1988, u ve xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha.

Loko Martin a hi endzerile, nkarhi hinkwawo a a etlela emubedweni wa mina, kasi mina ni ndzisana ya mina ya xisati a hi etlela ni vatswari va hina ekamareni ra vona. A a ri ni xibukwana xa encyclopedia xa mivala-vala lexi a xi ringana exikhwameni xa hembe, lexi ndzi tsakiseke swinene loko ndza ha ri ntsongo. A ndzi rhandza ku xi phendla-phendla.

Nkarhi Wa Miringo Leyikulu

Hi 1936 loko mfumo wa Hitler wu ya wu va ni matimba, vatswari va mina va ye entsombanweni wa matiko lowu a wu khomeriwe edorobeni ra Lucerne, etikweni ra Switzerland. Leswi Tatana a a ri ni rito ro xonga, u hlawuriwile hi nkarhi wolowo leswaku a rhekhoda swingheniso swa Bibele leswi endzhakunyana hi swi tirhiseke ku yingiserisa vini va miti etikweni hinkwaro ra Slovenia loko hi chumayela hi muti ni muti. Endzhakunyana ka ntsombano wolowo lowu nga rivalekiki, Timbhoni ta le Yuropa ti sungule ku xanisiwa swinene. Timbhoni to tala ti xanisekile naswona tin’wana ti file etikampeni ta nxaniso ta Manazi.

Hi September 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tlhekekile, kutani hi April 1941, masocha ya le  Jarimani ma sungule ku lawula swiyenge swa Yugoslavia. Swikolo swa le Slovenia swi pfariwile. A hi nga pfumeleriwi ku vulavula ririmi ra rikwerhu erivaleni. Leswi Timbhoni ta Yehovha ti nga hlanganyeliki eka nkwetlembetano wa tipolitiki, ti arile ku ya enyimpini. * Hikwalaho ka sweswo, Timbhoni to tala ti khomiwile kasi tin’wana ti dlayiwile—ku katsa ni jaha leri vitaniwaka Franc Drozg leri a ndzi ri tiva swinene. Masocha ya Manazi lama duvulaka vanhu a ma va duvula kwalomu ka timitara ta 90 ekusuhi ni le kaya. Ni sweswi ndza ha tsundzuka leswaku Manana a a pfala tindleve takwe hi lapi leswaku a nga ri twi pongo ra swibamu loko swi duvula. Marito yo hetelela lama Franc a ma tsaleke eka papila rakwe ro lela munghana wakwe lonkulu a ma ku, “Ndzi ta ku vona eMfun’weni wa Xikwembu.”

Xiendlo Lexi Ndzi Tisolaka Swinene Ha Xona

Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya 19. Hambileswi ndzi tsakisiweke hi ndlela leyi Franc a yimeke a tiya ha yona loko a langutane ni ndzingo lowukulu, kambe ku dlawa kakwe ku ndzi khomise rhumbyana. Xana na mina a ndzi ta dlayiwa? Ripfumelo ra mina a ri tsanile naswona a byi nga tiyanga vuxaka bya mina na Yehovha Xikwembu. Endzhakunyana ndzi kume xileriso xo ya evusocheni. Ku chava ka mina a ku ri ni matimba swinene tlula ripfumelo ra mina, kutani ndzi pfumerile ku ya evusocheni.

Ndzi rhumeriwe endhawini leyi masocha a ma lwa ni tiko ra Rhaxiya. Swi nga se ya kwihi ndzi vone masocha-kulorhi ma ri karhi ma fa ematlhelo hinkwawo. Nyimpi a yi chavisa naswona masocha a ma ri ni tihanyi. Ripfalo ra mina a ri tshamela ku ndzi kingindza swinene. Ndzi kombele Yehovha leswaku a ndzi rivalela ni ku ndzi nyika matimba yo famba endleleni leyinene. Masocha ma hlangane tinhloko loko govela ra hina ri hlaseriwa, kutani ndzi kume ndlela yo baleka.

A ndzi swi tiva leswaku loko vo ndzi gii, a va ta ndzi dlaya. Eka tin’hweti ta nkombo leti landzeleke ndzi kume tindhawu to hambana-hambana to tumbela eka tona. Ndzi kale ndzi kota ku rhumela Majda khadi laha ndzi tsaleke marito lama nge: “Ndzi tshike ku tirhela muthori wa mina naswona sweswi se ndzi tirhela munhu un’wana.” A ndzi vula leswaku se a ndzi tiyimisele ku tirhela Xikwembu, kambe swi teke nkarhi ku va ndzi endla tano.

Hi August 1945, endzhaku ka tin’hweti tinharhu tiko ra Jarimani ri pfumerile leswaku ri hluriwile hi matiko man’wana lawa a ri lwa na wona, ndzi kote ku tlhelela edorobeni ra Maribor. Lexi tsakisaka, hinkwerhu ka hina—tatana, manana ni ndzisana ya mina hi pone nyimpi yoleyo leyi chavisaka. Kambe hi nkarhi wolowo, se a ku lawula mfumo wa Makhomunisi naswona wu xanise Timbhoni ta Yehovha. Ntirho wo chumayela wu yirisiwe ximfumo, kambe Timbhoni ti hambete ti chumayela exihundleni.

Hi February 1947, Timbhoni tinharhu to tshembeka—Rudolf Kalle, Dus̆an Mikić na Edmund Stropnik—ti gweveriwe rifu. Kambe endzhakunyana swigwevo swa tona swi cinciwile kutani ti gweviwa ku tshama ekhotsweni malembe ya 20. Swihaxa-mahungu swi vulavule hi mhaka leyi hi vuenti naswona vanhu vo tala va twe hi ta ku xanisiwa ka Timbhoni. Loko ndzi hlaye swihloko leswi eka maphepha-hungu, ndzi tsemeke nhlana. A ndzi swi tiva leswi a ndzi fanele ndzi swi endla.

Ndzi Kuma Matimba Yo Tirhela Xikwembu

A ndzi swi tiva kahle leswaku ndzi fanele ndzi yima ndzi tiya ndzi lwela ntiyiso lowu nga eBibeleni, kutani ndzi endle matshalatshala lamakulu leswaku ndzi tirhisiwa entirhweni wo chumayela exihundleni. Hikwalaho ko hisekela ku hlaya Bibele, moya lowo kwetsima wa Xikwembu wu ndzi pfunile leswaku ndzi va ni matimba yo tshika mikhuva leyi nga basangiki, yo fana ni ku dzaha fole.

Hi 1951, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Xikwembu hi ku khuvuriwa, naswona ndzi tlhele  ndzi sungula ku hanya vutomi bya Vukreste lebyi ndzi nga byi tshika kwalomu ka malembe ya khume lama hundzeke. Eku heteleleni ndzi sungule ku swi vona leswaku Yehovha i Tatana wa xiviri—wo tshembeka ni la nga ni rirhandzu leri nga heriki. Hambileswi ndzi endleke swiboho swa vuphukuphuku loko ndza ha ri jaha, ndzi khumbiwe swinene hi xitiyisekiso xa le Bibeleni xa leswaku Xikwembu xi ndzi rivalerile. Leswi Xikwembu xi nga Tatana la nga ni rirhandzu, xi hambete xi ndzi koka “hi tintambhu ta rirhandzu.”—Hosiya 11:4.

Enkarhini wolowo wa mangava, minhlangano ya Vukreste a hi yi khomela exihundleni emakaya ya Timbhoni to hambana-hambana, naswona hi ye emahlweni ni ntirho wo chumayela hi xitshuketa. Ku nga si hela ni lembe ndzi khuvuriwile, ndzi khomiwile. Manana u tile a ta ndzi vona emahlweni ko va ndzi tengisiwa. Hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni ka xihloko lexi, Manana u ndzi angarhile kutani a ndzi khutaza a ku: “Sweswi vana ni xivindzi.” Loko ku humesiwe xigwevo xa leswaku ndzi tshama malembe ya ntlhanu ekhotsweni, a ndzi karhatekanga naswona a ndzi tiyimisele ku tshama ndzi tshembekile.

Ndzi pfaleriwe exitokisini lexitsongo ni vabohiwa van’wana vanharhu, kutani ndzi kote ku chumayela vanhu lava a ndzi ta va ndzi nga swi kotanga ku va chumayela loko a ndzi nga pfaleriwanga ekhotsweni. Hambileswi a ndzi nga ri na yona Bibele kumbe tibuku leti sekeriweke eBibeleni, ndzi hlamarisiwe hileswi a ndzi kota ku tsundzuka matsalwa ni tinhlamuselo ta wona leti ndzi ti dyondzeke eka tiawara to tala leti ndzi ti heteke ndzi ri karhi ndzi dyondza Bibele. A ndzi tshamela ku byela vabohiwa-kulorhi leswaku loko ndzi boheka ku tshama ekhotsweni ku ringana malembe ya ntlhanu, Yehovha a a ta ndzi nyika matimba yo endla tano. Hambiswiritano, a nga ha endla leswaku ndzi ntshunxiwa ku nga si hela malembe wolawo. A ndzi tibyela ndzi ku, i mani la nga ndzi sivelaka loko o tshuka a ndzi ntshunxa?

Ku Tirhela Yehovha Hi Ntshunxekile

Hi November 1953, mfumo wu sule swihehlo hinkwaswo; Timbhoni ta Yehovha hinkwato ti ntshunxiwile ekhotsweni. Ndzi kume leswaku ku yirisiwa ka ntirho wa hina wo chumayela ku suriwe eka tin’hweti timbirhi emahlweni ko va ndzi ntshunxiwa. Hi ku hatlisa hi sungule ku tlhela hi hlela mavandlha ni ntirho wa hina wo chumayela. Hi kume ndhawu yo hlanganyela eka yona ekamareni ra le hansi ra muako wun’wana exikarhi ka doroba ra Maribor. Hi vekele mfungho ekhumbini lowu hlayekisaka xileswi: “Vandlha ra Timbhoni ta Yehovha ra le Maribor.” Timbilu ta hina a ti khapakhapa hi ntsako hileswi a hi tirhela Yehovha hi ntshunxekile.

Eku sunguleni ka va-1961, ndzi sungule ku va muchumayeri wa nkarhi hinkwawo wa mahungu lamanene. Endzhakunyana ka tin’hweti ta kwalomu ka tsevu, ndzi rhambiwe ku ya tirha erhavini ra Timbhoni ta Yehovha eYugoslavia. A ri ri edorobeni ra Zagreb, etikweni ra Croatia. Hi nkarhi wolowo rhavi a ri ri ni kamara rin’we leritsongo ni vatirhi vanharhu va xinuna. Vakreste-kulorhi lava tshamaka ekusuhi ni rhavi a va ta ninhlikanhi leswaku va ta pfuneta eku gandlisiweni ka timagazini ta Xihondzo xo Rindza hi tindzimi ta kwalaho.

Vavasati lava nga Timbhoni lava a va tshama ekusuhi ni rhavi na vona a va ta va ta pfuneta. Mintirho yin’wana leyi a va yi endla, a ku ri ku hlanganisa matluka ya timagazini. A ndzi endla mintirho yo tala ku katsa ni ku lunghisa swihoxo eka rungula leri hundzuluxeriweke, ku hundzuluxela, ku rhumela mapapila ni ku hlanganisa swiviko.

Ku Endla Ntirho Wun’wana

Hi 1964, ndzi averiwe ku va mulanguteri la famba-fambaka, ku nga ntirho lowu katsaka ku endzela mavandlha yo hlayanyana ya Timbhoni nkarhi na nkarhi leswaku ndzi tiyisa ripfumelo ra tona. Ntirho lowu a ndzi wu rhandza swinene. Minkarhi yo tala loko ndzi endzela mavandlha a ndzi famba hi bazi kumbe hi xitimela. Leswaku ndzi fikelela Timbhoni leti tshamaka emigangeni leyitsongo, hakanyingi a ndzi famba hi xikanyakanya kumbe hi milenge, nkarhi wun’wana mikondzo ya mina a yi bodlomela endzhopeni.

A ku ri ni minkarhi leyi a yi hi hlekisa. Makwerhu un’wana wa xinuna u tshame a ndzi khandziyisa kalichi leyi kokiwaka hi hanci a ndzi heleketa evandlheni rin’wana. Loko kalichi yi ri karhi yi hi ngendla-ngendlisa egondzweni leri nga riki na xikontiri, vhilwa rin’wana ra kalichi ri tlomukile ri wa. Hinkwerhu ka hina hi ye hi ya ku mfu ehansi. Loko ha ha tshame ehansi egondzweni, hanci yi hi honolele mahlo hi ku hlamala swinene. Hambileswi se ku hundzeke malembe yo hlayanyana xiendlakalo lexi xi humelerile, xa ha hi hlekisa ni sweswi. Rirhandzu lerikulu ra vamakwerhu volavo va le tindhawini ta le makaya ndzi ta tshama ndzi ri karhi ndzi ri tsundzuka.

Exidorobanini xa Novi Sad, ndzi sungule ku tolovelana na Marika, loyi a a ri muchumayeri wa nkarhi  hinkwawo wa mahungu lamanene. Ndlela leyi a a wu rhandza ha yona ntiyiso wa le Bibeleni ni ndlela leyi a a wu hisekela ha yona ntirho wo chumayela, swi ndzi tsakise swinene lerova ndzi lava ku n’wi cata. Endzhakunyana ka loko hi tekanile, hi sungule ku endzela mavandlha swin’we.

Ndyangu wa ka hina na wona wu tiyiselele miringo hi nkarhi lowu ntirho wa hina wo chumayela a wu yirisiwile. Tatana u hehliwe hileswaku a a tirhisana ni valala hi nkarhi wa nyimpi kutani u heleriwe hi ntirho. U endle hinkwaswo leswi a nga swi kotaka ku ringana nkarhi wo leha leswaku a tlhela a kuma ntirho wakwe, kambe a ku vanga na nhlanga leyi humeke ngati, xisweswo u hele matimba swinene. Ripfumelo rakwe ri tsanile ku ringana nkarhi wo karhi, kambe ri tlhele ri tiya emahlweni ko va a fa. A a hiseka evandlheni leri a a hlanganyela eka rona loko a fa hi 1984. Kasi Manana loyi a a tshembekile a tlhela a titsongahata, u fe hi 1965. Ni sweswi Majda wa ha hlanganyela evandlheni ra le Maribor.

Ku Chumayela eAustria

Hi 1972, mina na Marika hi rhambiwe ku ya etikweni ra Austria hi ya chumayela vanhu vo tala lava humaka eYugoslavia lava se va tirhaka kwale. Loko hi fika edorobeni ra Vienna leri nga ntsindza wa tiko rero, a hi nga swi tivi nikatsongo leswaku ntirho lowu a hi ta wu endla nkarhi wo leha. Hakatsongo-tsongo, ku simekiwe mavandlha lamantshwa ni mintlawa leyi vulavulaka tindzimi ta le Yugoslavia etikweni hinkwaro ra Austria.

Hi ku famba ka nkarhi, ndzi sungule ku va mulanguteri la famba-fambaka, ndzi endzela mavandlha wolawo ni mintlawa leyi a yi andza swinene etikweni hinkwaro. Endzhakunyana, hi tlhele hi komberiwa ku ya eJarimani ni le Switzerland, laha na kona a ku simekiwe mavandlha wolawo. Ndzi hoxe xandla entirhweni wo hlela tinhlengeletano ni mintsombano ematikweni lawa.

Minkarhi yin’wana, emintsombanweni leyi leyikulu a hi endzeriwa hi swirho swa Huvo leyi Fumaka naswona ndzi kote ku tlhela ndzi hlangana na Martin Poetzinger. Hi vulavule hi swiendlakalo leswi humeleleke kwalomu ka malembe ya 40 lama hundzeke loko a ha tshamela ku hi endzela ekaya. Ndzi n’wi vutisile, “Xana wa yi tsundzuka ndlela leyi a ndzi swi rhandza ha yona ku phendla-phendla xibukwana xa wena xa encyclopedia?”

U hlamule a ri karhi a huma ekamareni a ku: “Yimanyana.” U vuye ni xibukwana lexiya kutani a ndzi nyika xona. U te: “Teka, i nyiko leyi humaka eka munghana wa wena.” Xibukwana lexi xa ha ri xa nkoka swinene eka tibuku hinkwato ta mina.

Ku Hiseka Ku Nga Khathariseki Swiphiqo Swa Rihanyo

Hi 1983, ku kumiwe leswaku ndzi khomiwe hi vuvabyi bya khensa. Endzhakunyana ka sweswo, ndzi byeriwe leswaku vuvabyi lebyi a byi ta ndzi dlaya. Wolowo a ku ri nkarhi lowu dyisaka mbitsi, ngopfu-ngopfu eka Marika, kambe hikwalaho ka nkhathalelo wakwe ni ku seketeriwa hi vamakwerhu vo tala evandlheni, ndza ha tiphina hi vutomi.

Mina na Marika ha ha ri vachumayeri va nkarhi hinkwawo va mahungu lamanene edorobeni ra Vienna. Minkarhi yo tala ndzi ya erhavini ra hina nimixo ndzi ya endla ntirho wo hundzuluxela, loko Marika a ri eku chumayeleni edorobeni. Swa ndzi tsakisa swinene ku vona ndlela leyi ntlawa lowutsongo wa vanhu va le Yugoslavia lava rhurheleke eAustria lava veke Timbhoni wu kuleke ha yona wu va vanhu lava tlulaka 1 300. Mina na Marika hi ve ni lunghelo ro pfuna vo tala va vona leswaku va dyondza ntiyiso lowu nga eBibeleni.

Emalembeni ya sweswinyana, ndzi ve ni lunghelo ro va kona loko ku nyiketeriwa miako leyintshwa ya rhavi ematikweni lawa eku sunguleni a ma ri ehansi ka Yugoslavia—wun’wana eCroatia hi 1999 kutani wun’wana eSlovenia hi 2006. Ndzi ve un’wana wa vakhalabye lava komberiweke ku vula mintokoto ya ku sunguriwa ka ntirho wo chumayela ematikweni lawa kwalomu ka malembe ya 70 lama hundzeke.

Hakunene Yehovha i Tatana la nga ni rirhandzu loyi a lunghekeleke ku rivalela swidyoho ni swihoxo swa hina hi ndlela leyikulu. Swa ndzi tsakisa swinene ku tiva leswaku a nga languti swihoxo swa hina! (Pisalema 130:3) Hakunene u ndzi kombe musa ni tintswalo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ku suka eximatsini ku ya exineneni: Vatswari va mina, Berta na Franz Moc̆nik, Majda na mina edorobeni ra Maribor le Slovenia hi va-1940

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ndzi ri ni nsati wa mina Marika