Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

E te Silafia?

E te Silafia?

E te Silafia?

O le ā le gagana sa tautala ai Iesu?

E fetōtōaʻi tagata atamamai po o le ā le gagana na tautala ai Iesu. Ae ui i lea, a o soifua o se tagata i le lalolagi, e foliga mai sa faaaogā e Iesu se ituaiga gagana Eperu ma se ituaiga o gagana Arama. Ina ua afio atu Iesu i Nasareta i Kalilaia ma ulufale atu i le sunako, na ia faitauina le valoaga a Isaia lea e mautinoa na tusiaina i le faa-Eperu. E leai se faamatalaga a le Tusi Paia e faapea na faaliliuina e Iesu nei tusitusiga i le faa-Arama.—Luka 4:16-21.

E tusa ai o gagana na faaaogā i Palesitina a o iai Iesu Keriso i le lalolagi, na faapea mai le Polofesa G. Ernest Wright: “O le gagana Eleni ma le faa-Arama, e mautinoa o gagana taatele na sa faaaogā . . . o fitafita Roma ma tagata taualoa atonu sa faalogo o latou talanoa i le faa-Latina, ae o tagata Iutaia orthodox sa talanoa i se ituaiga gagana Eperu lea sa tautatala ai i le uluaʻi senituri.” E lētioa ona tusiaina le faailoga lea na faamauina e Pilato i le laau faaoosala o Iesu, i gagana e tolu—o le faa-Eperu, Latina, ma le faa-Eleni.—Ioane 19:20.

I le tusi a Alan Millard o le Discoveries From the Time of Jesus o loo faapea mai, “A o faagasolo o latou tiute i aso taʻitasi, e lē taumatea na talanoa kovana Roma i le gagana Eleni, ma atonu na tali atu foʻi Iesu i le gagana Eleni i fesili a Pilato i le taimi o lona faamasinoga. E ui e lē o faailoa maia i le Tusi Paia po o le ā le tulaga na iai, ae mātau o se mea e mataʻina i inei, e lē o taʻua mai ai se tagata faaliliu upu sa faaaogā mo nei talanoaga.—Ioane 18:28-40.

E tusa ai ma faamatalaga a Polofesa Wright, “e leai se auala e tatou te mautinoa ai pe na tautala [Iesu] i le gagana Eleni po o le faa-Latina, ae i lana aʻoaʻo atu i lana faiva, sa tele ina ia faaaogāina a lē o le faa-Arama, po o le gagana Eperu lea sa telē sona aafiaga i le gagana Arama lea sa tautatala ai tagata lautele.”—Biblical Archaeology, 1962, itulau 243.

O le ā le tetelē o maa o le malumalu i Ierusalema?

I le talanoa atu iā Iesu e faatatau i le malumalu i Ierusalema, na faapea atu ona soo: “Le Aʻoaʻo e, silasila foʻi, maʻeu le tetelē o nei maa ma nei fale!” (Mareko 13:1) O le ā le tetelē o nisi o na maa?

I le taimi a o iai Iesu i le lalolagi, na faaluaina e le tupu o Herota le telē o le faavae o le malumalu pe a faatusatusa atu i le taimi o Solomona. O se faavae pito sili lea ona telē ua faia e tagata i le lalolagi i aso anamua, o lona fua pe ā o le 1,575 futu (480 mita) i le 910 futu (280 mita). O maa sa fausia ai le fale, na lipotia mai e 35 futu (11 mita) le umi, 15 futu (5 mita) le lautele, ma e 10 futu (3 mita) le maualuga. O nisi maa e silia i le 50 tone le mamafa. Na oo atu le mamafa o nisi maa i le 400 tone, ma na taʻua e se tasi tagata atamai e faapea, “e leai ni maa i so o se mea i le lalolagi anamua e mafai ona faatusatusaina i ai.”

I le tali atu e tusa o le faamatalaga a lona soo, na fetalai atu Iesu: “Po ua e vaai atu ea i nei fale tetele? E lē toe tiʻetiʻe se tasi maa i luga o se isi maa, ae o le a soloia i lalo.” (Mareko 13:2) O le tele o nei maa tetelē o loo vaaia pea o taatitia i le mea na iai, ina ua uma ona faatoʻilaloina ma soloia i lalo e ʻautau a Roma i le 70 T.A.

[Ata i le itulau 26]

Maa o le malumalu i fafo o le malumalu i ierusalema ina ua soloia i lalo