Go na content

Go na table of contents

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Sortu tongo Yesus ben e taki?

Sabiman no e agri nanga makandra te a abi fu du nanga a tongo di Yesus ben e taki. Ma a kan de so taki di Yesus ben de na grontapu, a ben taki wan sortu Hebrewtongo nanga Arameisitongo na a fasi fa sma na ini a kontren dati ben e taki. Di Yesus ben kon na Nasaret na ini Galilea èn a ben go na a snoga drape, a leisi a profeititori fu Yesaya di ben skrifi na ini Hebrewtongo. Bijbel no e taki dati Yesus vertaal a profeititori disi na ini Arameisitongo.—Lukas 4:16-21.

Te a abi fu du nanga den tongo di sma ben e taki na ini Palestina na a ten di Yesus ben de na grontapu, dan Professor G. Ernest Wright e taki: „Soleki fa a sori, dan sma ben gwenti fu taki Grikitongo nanga Arameisitongo . . . A kan de so taki den srudati fu Rome nanga den heiheiman ben e taki Latijntongo nanga makandra. Ma a ben kan de so taki te den orthodox Dyu ben e taki nanga makandra, dan den ben e taki wan sortu Hebrewtongo di sma fu a ten dati ben gwenti fu taki.” Fu dati ede wi kan frustan fu san ede a sani di Pilatus ben skrifi èn di a ben poti na tapu a pina-postu fu Yesus, ben skrifi na ini Hebrewtongo, Latijntongo, nanga Grikitongo.—Yohanes 19:20.

Alan Millard ben taki na ini a buku fu en: „Te den tiriman fu Rome ben e du den wroko, dan den ben e taki Grikitongo, èn a kan de so taki di Yesus ben de na fesi krutu, a piki Pilatus na ini Grikitongo” (Discoveries From the Time of Jesus). Aladi Bijbel no e sori dati Yesus ben e taki Grikitongo nanga Pilatus, toku a moi fu sabi taki a no skrifi dati wan sma ben e vertaal a takimakandra disi.—Yohanes 18:28-40.

Soleki fa Professor Wright taki, dan „wi no de seiker efu Yesus ben man taki Grikitongo noso Latijntongo. Ma di Yesus ben e gi sma leri, dan nofo tron a ben e taki Arameisitongo noso wan sortu Hebrewtongo di ben moksi nanga Arameisitongo èn di furu sma ben e taki”.—Biblical Archaeology, 1962, bladzijde 243.

O bigi den ston fu a tempel na ini Yerusalem ben de?

Di den disipel ben taki nanga Yesus fu a tempel na ini Yerusalem, dan wan fu den ben taki: „Leriman, luku fa den ston disi bigi èn luku fa den oso moi!” (Markus 13:1) O bigi sonwan fu den ston dati ben de?

Na a ten di Yesus ben de na grontapu, Kownu Herodes ben meki a bergi pe a tempel ben de, tu tron moro bigi leki fa a ben de na ini a ten fu Salomo. A sani dati di Herodes du, na a moro bigi sani di libisma bow na ini owruten, èn a ben langa sowan 480 meter èn a ben bradi sowan 280 meter. Sonwan fu den ston di den ben gebroiki fu bow, ben langa 11 meter, den ben bradi 5 meter, èn den ben deki 3 meter. Wan tu fu den ston disi ben hebi moro leki 50.000 kilo. Wán fu den ston ben hebi sowan 400.000 kilo srefi. Soleki fa wan sabiman taki, dan „noiti bifo a ten dati sma fu owruten ben meki so wan bigi ston”.

Yesus ben piki den disipel fu en: „Yu e si den bigi oso disi? Nowan ston sa tan na tapu a trawan kwetikweti, ma den sa broko den puru” (Markus 13:2). Na ini a yari 70 den srudati fu Rome ben gebroiki wrokosani fu diki den bigi ston disi puru èn fu pusu den trowe. Tide na a dei, furu fu den bun bigi ston disi de na gron drape ete.

[Prenki na tapu bladzijde 26]

Den ston fu a tempel, di sma ben trowe fu a bergi pe a tempel ben de, na ini Yerusalem