Xana A Wu Swi Tiva

Xana Yesu A A Vulavula Ririmi Rihi?

Vakambisisi a va pfumelelani hileswaku hi rihi ririmi leri Yesu a a ri vulavula. Hambiswiritano, swi tikomba onge loko Yesu a ri laha misaveni a a vulavula muxaka wun’wana wa Xiheveru ni ririmi rin’wana leri humaka eka Xiaramu. Loko Yesu a ye eNazareta le Galeliya kutani a nghena esinagogeni kwalaho, u hlaye buku-nsongwa ya vuprofeta bya Esaya, leyi swi nga erivaleni leswaku a yi tsariwe hi Xiheveru. Bibele a yi vuli leswaku Yesu u hundzuluxele rungula leri a ri hlayeke a ri yisa eka Xiaramu.—Luka 4:16-21.

Malunghana ni tindzimi leti a ti vulavuriwa ePalestina hi nkarhi lowu Yesu Kreste a a ri laha misaveni, Profesa G. Ernest Wright u ri: “Xigriki ni Xiaramu a ku ri tindzimi leti tolovelekeke . . . Masocha ni vatirhela-mfumo va Varhoma a va twiwa va vulavula Xilatini, kasi swi nga ha endleka leswaku Vayuda lava a va khomelela eka tidyondzo to sungula ta vukhongeri a va vulavurisana ni vanhu van’wana hi muxaka wun’wana wa Xiheveru xa hi lembe-xidzana ro sungula.” A swi hlamarisi leswi mfungho lowu Pilato a wu vekeke emhandzini ya nxaniso ya Yesu a wu tsariwe hi tindzimi tinharhu—Xiheveru, Xilatini ni Xigriki.—Yohane 19:20.

Alan Millard u vule leswi ebukwini yin’wana yakwe: “Tindhuna-nkulu ta le Rhoma a ti vulavula Xigriki siku hinkwaro loko ti ri entirhweni wa tona, naswona Yesu a nga ha va a swi hlamule hi Xigriki swivutiso leswi Pilato a n’wi vutiseke swona loko a n’wi tengisa.” (Discoveries From the Time of Jesus) Hambileswi Bibele yi nga swi vuliki leswaku Yesu u vulavule na Pilato hi Xigriki, swa tsakisa ku xiya leswaku a yi vuli leswaku a ku ri ni munhu loyi a a toloka loko va ri karhi va vulavula.—Yohane 18:28-40.

Hi ku ya hi Profesa Wright, “a hi tiyiseki leswaku [Yesu] a a vulavula Xigriki kumbe Xilatini, kambe entirhweni wakwe wo dyondzisa a a tshamela ku tirhisa Xiaramu kumbe muxaka wun’wana wa Xiheveru lowu a wu ri ni marito yo tala ya Xiaramu lowu a wu vulavuriwa hi vanhu lava tolovelekeke.”—Biblical Archaeology, 1962, tluka 243.

Maribye ya le tempeleni eYerusalema a ma ri makulu ku fikela kwihi?

Loko vadyondzisiwa va vulavula na Yesu hi tempele eYerusalema va te: “Mudyondzisi, vona, muxaka wonghasi wa maribye ni muxaka wonghasi wa miako!” (Marka 13:1) Xana man’wana ya maribye wolawo a ma ri makulu ku fikela kwihi?

Hi nkarhi lowu Yesu a a ri laha misaveni, Hosi Heroda a a wu andzise kambirhi mpimo wa ndhawu leyi Tempele ya le ntshaveni a yi akiwe eka yona loko yi ringanisiwa ni liya ya le minkarhini ya Solomoni. Ndhawu yoleyo leyi pfulekeke a yi ri yikulu swinene ku tlula tindhawu hinkwato leti tshameke ti akiwa hi munhu ta le minkarhini ya khale, a yi lehe timitara ta 480 naswona a yi aname timitara ta 280. Ku vuriwa leswaku maribye man’wana lama kovotliweke yo aka ha wona a ma lehe timitara ta 11, ma aname timitara ta ntlhanu naswona ma bumbule timitara tinharhu. Man’wana ya maribye wolawo a ma tika tithani ta 50. Rin’wana ra wona a ri tika kwalomu ka tithani ta 400 naswona hi ku ya hi mukambisisi un’wana a ri “nga ri kona leri a ri ringana na rona emisaveni hinkwayo ya le nkarhini wolowo.”

Loko Yesu a hlamula vadyondzisiwa vakwe u te: “Xana wa yi vona miako leyi leyikulu? Laha a swi nge endleki leswaku ku siyiwa ribye ehenhla ka ribye rin’wana ri nga wisiwanga.” (Marka 13:2) Maribye wolawo lamakulu yo tala u nga ma vona ma lo n’walala, tanihi leswi tempele yoleyo yi mbundzumuxiweke hi masocha ya Rhoma hi 70 C.E.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Maribye Ya Tempele Leyi Mbundzumuxiweke Ya Le Ntshaveni EYERUSALEMA