Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Gálatas, Efesios, Filipenses ukat Colosenses libronakan aski yatichäwinakapa

Gálatas, Efesios, Filipenses ukat Colosenses libronakan aski yatichäwinakapa

Jehová Diosan Arupax jakkiriwa

Gálatas, Efesios, Filipenses ukat Colosenses libronakan aski yatichäwinakapa

MOISESAN Leyiparjam phuqayañ munir judío jaqinakawa (judaizantes), “Galacia tuqinkir [tamanakarux]” chiqa yupaychäwit jilat kullakanakar apaqañ munapxi sasaw apóstol Pablorux yatiyasïna, ukatwa uka tamanakar cartanak qillqañ amtäna (Gál. 1:2). Chuymar purtʼkir qillqatapasti 50-52 maranakan qillqasïna, uka cartapasti suma iwxanakaniwa.

Mä tunka mar pasatatsti, Pablox Roma markan ‘Cristo Jesús layku preso katuntatäkasaw’ Éfeso, Filipos ukat Colosas tamanakankir jilat kullakanakar iwxtʼañataki ukat chʼamachtʼañataki cartanak qillqtʼi (Efe. 3:1). Jichhürunxa, ukhamarakiw jiwasanakax Gálatas, Efesios, Filipenses ukat Colosenses libronakan qillqatäki ukanakat wali askinak apsuraksnaxa (Heb. 4:12).

¿CRISTIANONAKAX KUNJAMATSA ASKI JAQINAKJAM ‘KATUQATÄPXI’?

(Gál. 1:1–6:18)

Judaizantes sallqa jaqinakax apóstol Pablorux aynachtʼayañwa munapxäna, ukatwa apostoljam uttʼayatätapat arxatasiñatakix jakäwipat mä qhawqha arstʼäna (Gál. 1:11–2:14). Kʼari yatichäwinakap qhanstayañatakixa, Pablox akham sasaw Galacia tuqinkirinakarux saraki, “janiw khitis Diosan nayraqatapanxa katuqatäkaniti Moisesan leyip phuqhatap laykuxa, jan ukasti Jesucristoru iyawsatap laykukiw katuqatäni” sasa (Gál. 2:16).

Ukat sarakiwa, Jesusaw “leyin amparapat jiwasanakaru qhispiyäwi jakañ churawayistu” ukhamat libre Diosar luqtapxañapataki, ukat akham iwxtʼaraki “jumanakax chʼamampi uka qhispiyat jakañan sarantapxam, jan wasitampi esclavon jakäwiparu kuttʼapxamti” sasa (Gál. 4:4, 5; 5:1).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

3:16-18, 28, 29. ¿Diosax Abrahamampi mä arustʼäwir puripkäna ukax jichhakamäskiti? Jïsa. Janiw Moisesan Leyipax kuntï Diosax Abrahamaru arskäna uk chhaqtaykiti; jan ukasti ukaruw yaptʼasïna. Ukhamasti, Leyix tukuyxäna ukhaxa kuntï Diosax Abrahamampi mä arustʼäwir puripkäna ukax utjaskakïnwa (Efe. 2:15). Diosax arsuwaykäna ukanak katuqirinakaxa Abrahaman chiqpach ‘wawanakapawa’, sañäni: Jesucristo ukat khitinakatï “Cristonkxapxi” ukanakampi.

6:2. ¿Kunas “Criston leyipa” sataxa? Jesusan yatichäwinakapa ukat mayitanakapawa, ukat cristianonakar “maynit maynikama munasipxam” siski uka mandamientor phuqañarakiwa (Juan 13:34).

6:8. ¿Kun sañs muni ‘ajayun munañapar yapuchañaxa’? Jehová Diosan munañaparjam sarnaqasaxa qullan ajayun yanaptʼapwa katuqañäni uk sañ muni. Ukhamaraki taqi chuyma taman luräwinakapan irnaqtʼañänixa qullan ajayux yanaptʼarakistaniwa.

Yatichäwinaka:

1:6-9. Irpir chuymäninakax jankʼakiw taman kuna jan waltʼäwinakas utji ukhax uñjapxañapa. Qullan Qillqatanakampi ukat sum amuytʼayasax jankʼakiw kʼari amuyunakar atipapxani.

2:20. Qhispiyäwix Diosan mä suma churäwipawa sapa mayniruw uk churawayistu. Ukham mä suma churäwjam uñjañasaraki (Juan 3:16).

5:7-9. Jan wali jaqinakampi sarnaqañaxa Jehová Diosar istʼañatwa apaqistaspa. Ukatwa jupanakat jithiqtañasaxa.

6:1, 2, 5. Irpir chuymaninaka ukat wali yatxattʼat jilat kullakanakaxa “Diosankirinakjamax” llakinakas apaña ukat pantjasktan ukhasa yanaptʼapxistaspawa. Ukampisa, Diosar yupaychañatak luräwinakanxa jiwasaw ukanakat llakisipxañasa.

‘TAQI KUNSA CRISTON MUNAÑAPANKAÑAPATAKIW MAYACHTHAPISI’

(Efe. 1:1–6:24)

Efesionakar cart qillqkasaxa kunatsa tama taypin mayachtʼata sarnaqañax wali wakiskirixa uk qhanañchañatakixa, Pablox sarakiwa “aka amtäwirjamawa phuqhasini kunapachatix uka urux purkani ukkhaxa. Diosasti mayachthapiniwa taqi kunsa, alaxpachankirinakansa aka uraqinkirinakansa, Criston munañapankañapataki”. Cristox tamaruxa “churäwinakrakwa [jaqinakjam] churi” ukhamat “taqinis iyawsäwinxa mayakïñaru puriñasataki” (Efe. 1:10; 4:8, 13).

Diosar jachʼañchañataki ukat mayachtʼata sarnaqañatakixa cristianonakax ‘machaq jakäwimpiw isthapisipxañapa’ ukat ‘maynit maynikama, [Cristor] axsartasina purapat istʼasirïpxa[ñapawa]’. Ukat ‘taqi armanaktix Diosax churkistu ukanakampi, Supayan kʼari arunakaparu atipjañasataki’ isthapisiñasawa (Efe. 4:24; 5:21; 6:11).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

1:4-7. ¿Kunjamatsa Diosax ajllit cristianonakar janïr yuripkäna ukhax ajllpachäna? Nayratpachwa ajllit cristianonakax utjaniw satayna, ukampis khitinakänis ajllitanakaxa ukax janiw yatiskänti. Kunattix janïr Adanampi Evampi wawanipkäna ukhaw uk amtatayna. Chiqasa janïr jucharar jaqix utjkipanwa, Génesis 3:15, qillqatan siski uka profeciarjamax Criston yaqhip arkirinakapax jupamp chikaw alaxpachan apnaqapxani sasaw Jehová Diosax amtxäna (Gál. 3:16, 29).

2:2. ¿Kunatsa akapachankir jan wali amuyunakaxa samanamp sasispa, ukat kunatsa munañaniwa sasiraki? “Akapachankir ajayu”, mä arunxa Diosat jithiqtir chuymanïña ukat jan istʼasiriñaxa, taqi chiqanwa jikxatasi ukatwa samanar uñtataw sasispaxa (1 Cor. 2:12). Wali munañaniwa jan ukax wali chʼamaniw jaqinakar mayjtʼayañatakixa ukat jaqinakax janirakiw uk amuyapkiti.

2:6. ¿Kunjamarak ajllit cristianonakax aka Uraqinkkasin “alaxpachan[kxapxaspasti]”? “Alaxpachan” siski uka aruxa, janiw alaxpachar sarañ katuqapki uka tuqit parlkiti. Jan ukasti, Jehová Diosan nayraqatapan wali sum uñjatäpxiwa ‘qullan ajayumpi sellantatäpxatap’ layku uk sañ muni (Efe. 1:13, 14).

Yatichäwinaka:

4:8, 11-15. Jesucristox ‘presonak irptʼataw’ sarxana, mä arunxa Supayan ñanqha luräwinakapatwa jaqinakar irpaqäna, ukatsti churäwinakjamarakwa tamarux churi, Diosan tamapar yanaptʼapxañapataki. Jiwasatï tama irpirinakar istʼapxañäni ukat jupanakar yanaparakiñäni ukhaxa, “kunayman tuqit jilta[pxañäni], Cristompix mayar tukusina, kawkïritix cuerpon pʼiqipäki ukampi” (Heb. 13:7, 17).

5:22-24, 33. Warmix chachapar istʼañapawa ukat respetañaparakiwa. ¿Kunjamsa uk luraspa? “Suma llampʼu chuyma” uñachtʼayasa, chachapat parlasax janiw jiskʼachañapäkiti ukat kuntï chachapax amtki uka amtaparjam yanapañaparakiwa (1 Ped. 3:3, 4; Tito 2:3-5).

5:25, 28, 29. Kunjamtï chachax manqʼtʼasixa, ukhamarakiw warmiparux ‘manqʼtʼayañapa’, mä arunxa, Diosar yupaychañ tuqita, janchi tuqita ukat amuyunakapatsa llakisiñaparakiwa. Ukat warmiparux munasiñampiw uñjañapa ukhamaraki parltʼañapa, tiempsa warmipatakix apsuñaparakiwa.

6:10-13. Nañqha ajayunakan amuyunakapar atipañatakixa taqi armanaktix Diosax churkistu ukanakampiw isthapisiñasa.

“KAWKHAKAMAY PURIPXSTAN UKARJAMAW SARNAQAÑASARAKI”

(Fili. 1:1–4:23)

Filipensenakar cart qillqkasaxa, munasiñaw wali wakiskiri sasaw Pablox qhanañchäna. Ukat sarakiwa: “Diosatsti mayiskaraktwa jumanakan munasiñanakamax jukʼampi utjañapataki, yatiñansa, amuytʼañansa, taqi kunansa”. Ukat jupanakpacharu jan atinisipxañapatakix akham sasaw iwxtʼaraki: “Jumanak kikpa qhispiyasiñanakamatsti, altʼat chuymampi axsarañampirak phuqhapxam” sasa (Fili. 1:9; 2:12).

Khitinakatï suma yatxattʼat cristianüpki ukanakaruw Pablox chʼamachtʼi, “kawkharutix puriña[päpki] ukar puriñataki, alaxpachan churäwi katuqañataki, kunatakitix Diosax [...] jawskistu uk katuqañataki”, ukat sarakiwa: “Kawkhakamay puripxstan ukarjamaw sarnaqañasaraki” sasa (Fili. 3:14-16).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

1:23. ¿Kuna pä tuqitsa Pablox llakisïna, ukat kunsa jupax munäna? Jan waltʼäwinakan jikxataskasaw Pablox jakaña jan ukax jiwañ ajlliñapäna (Fili. 1:21). Janisay kuns lurani uk siskchïnxa, ‘Cristompi chikäxaña’ jupax munäna (Fili. 3:20, 21; 1 Tes. 4:16). Kuntï Pablox munkäna ukaxa Cristox apnaqäwipankxasin jiwasampïxi ukhawa kuntï Jehová Diosax jupatak waktʼaykäna ukax phuqasxäna (Mat. 24:3).

2:12, 13, MT. ¿‘Munañansa’ ukat ukarjam ‘lurañansa’ kunjamsa Diosax yanapistu? Jehová Diosan qullan ajayupax amuyusaru ukat chuymasaruw wiyti ukhamat taqi chuyma Jupatak irnaqtʼañataki. Ukhamasti Jehová Dios pachpaw ‘jiwas kikpa qhispiyasiñasataki’ yanaptʼistu.

Yatichäwinaka:

4:14-16. Filipensenakax pisinsa jakasipxchïnxa, jupanakax khuyaptʼayasirïpxänwa ukatwa jiwasanakatakix mä suma uñachtʼäwixa (2 Cor. 8:1-6).

2:5-11. Altʼat chuymanïñax janis walïkaspa ukham yaqhipanakax uñjapxi, Jesusax sarnaqäwipampix ukax kʼarïtap uñachtʼayistu. Ukhamarak Jehová Diosax altʼat chuymaninakarux jachʼaruw apti (Pro. 22:4).

3:13. “Kunatix qhipankki ukxa, armanuktanwa”, sañäni mä suma sueldon irnaqäwi jan ukasti familianxa mä suma utjirinïña. Ukat jachʼa juchar purisax arrepientisisax ‘qʼumachatäxtanwa’ ukanakarakispawa (1 Cor. 6:11). Taqi ukanakat armasiñasawa, mä arunxa janiw ukanakat llakisiñasäkiti, jan ukasti, “nayrankkis uk jikxatañkamaw chʼamañchasi[ñasaxa]”.

“SUMA UTTʼATÄPXAÑAMARAKIWA IYAWSÄWI LAYKU”

(Col. 1:1–4:18)

Colosankir cristianonakatak carta qillqatapanxa, Pablox kʼari yatichirinakan yatichäwinakapwa qhanstayi. Ukanxa janiw Leyir phuqañ laykukix qhispiyasksnati, jan ukasti ‘iyawsañan suma saytʼatäñasa’ sasaw qhanañchi. Ukat jilatakanarux akham sasaw chʼamachtʼaraki, “jumanakan jakañanakamasti [Criston] saphintatäñapawa, jupxaru suma uttʼatäpxañamarakiwa iyawsäwi layku” sasa. ¿Kunjamsa aka iwxtʼanakax jupanakar yanaptʼasapänxa? (Col. 1:23; 2:6, 7.)

Pablox akham qillqi, “ukat sipansa, wali munasiñanïpxam, munasiñasti mayaruw tukuyi, taqi kunsa phuqharakiwa. Ukat [Criston, NM] sumankañapay chuymanakamanxa jumanakarux apnaqpan”. Ukat akham sarakiwa: “Kuntix lurapxät ukxa lurapxam taqi chuymampi, [Jehová] Tatitutakis lurapkasma ukhama, jan jaqinakatakjamaxa”. Ukhamarak akham iwxtʼi: “Khitinakatix jan iyawsïripki ukanakampix suma amuytʼampi sarnaqapxam”, mä arunxa, khitinakatï jan tamankapki ukanakampi, sasa (Col. 3:14, 15, 23; 4:5).

Biblia tuqit jisktʼäwinakar qhanañchäwinaka:

2:8, MT. Akapachan amtäwinakapat jarkʼaqasiñasaw sasaw Pablox säna, ¿kawkïrinakas uka amtäwinakaxa? Supayan apnaqata Uraqin taqi luräwinakapawa, kunatï jaqinakan chuymap apnaqki ukanaka, sañäni jaqinakan amuyunakapa, yänak thaqhañanaka, kʼari yupaychäwinaka, qullqir munaña, ukat yaqhanakampiw jaqinakarux apnaqi (1 Juan 2:16).

4:16. ¿Kunatsa Laodiceankir cristianonakar carta qillqaskäna ukax jan Biblianki? Inas jichhürunakatak jan wakiskir yatichäwinakanïchïna, jan ukax kuntï Diosan amuytʼayat Arupan qillqatäki uka kikpa amuyunakanïchïna.

Yatichäwinaka:

1:2, 20. Qhispiyäwixa, Diosan khuyapayasiñap uñachtʼayistu, ukaw amuytʼasir chuymasxa qʼumacharakispa ukat sumankañsa churarakistaspa.

2:18, 23. Khititï jaqinakampi wali suma chuymanjam tuktʼki ukanakax inas jan yänak thaqhapkchiti ukat janchiparus tʼaqhisiyarakchi, ukampisa ukham lurasax uka jaqinakaxa janiw altʼat chuymanïpkiti, “wali jachʼa jachʼa[w] tukupxi”.