Mariamanta, ¿imatá yachakusunman?

¿Mana suyasqallayki chʼampaypichu rikukunki? ¿Chaytataq manachu atipayta atillanki? ¿Qullqiyki pisiyasqanraykuchu chʼampaypi rikukunki? ¿Llaqtaykimanta ripusqaykirayku llakisqachu, chayri mancharisqachu kachkanki? ¿Maykʼaqllapis familiaykimanta pillapis wañupusqanrayku maytachu llakikurqanki?

JESUSPA maman María, kawsayninpi kay tukuy llakiykunapi rikukusqanta, ¿yacharqankichu? María chay llakiykunapi rikukuspa, imatachus ruwasqanta, imaynatachus ñawpaqman lluqsisqanta ima yachayqa, mayta yanapawasunchik.

Maria, pachantinpi may riqsisqa kasqanqa, mana tʼukunapaqchu, imaraykuchus Dios munayninta juntʼananpaq payta akllarqa. Chayrayku kunan tiempopi achkha runas católica religionpi kaqkuna, Mariata yupaychanankupaqjina qhawanku, payjina iñiyniyuq, suyakuyniyuq, khuyakuyniyuq ima kanata yachachinku. Chantá, Marianiqta Diosman qayllaykuyta atisqankuta yachachillankutaq.

¿Imaynatá sapa jukninchik Mariata qhawananchik tiyan? Chantá, ¿imatá Mariamanta Biblia sutʼinchawanchik?

May sumaq ruwayta japʼirqa

Mariaqa, Judá ayllumanta israelita Helip ususin karqa. Bibliapi paymanta ñawpaq kutipi parlakusqanqa, María juk sumaq ruwayta japʼichkaptin karqa. Nazaret llaqtapi kachkaptin, Diospa angelnin payman rikhurispa napaykurqa: “Qampi Diospa khuyakuynin kachun. Señorqa qanwan kashan”, nispa. Biblia nisqanmanjina Mariaqa, “tʼukorqa imatachus niyta munasqanta chay napaykusqan”. Chantá Diospa angelninqa, Mariata, Diospa Churinta nacechikunanpaq wiksallisqa rikhurinanta, nacekuptintaq uywananta ima nirqa (Lucas 1:26-33).

Chiqamanta Mariapaqqa, chay ruwayta juntʼay manachá atinanpaqjinallachu karqa. ¿Imayna sientekurqa? Ichá Diospa espíritu santonniqta wiksallisqa rikhurisqanta mana pipis creenanmanta, José manaña paywan casarakuyta munananmanta, jinamanta pʼinqaypi rikhurinanmanta ima, ichá mancharikurqa (Deuteronomio 22:20-24). Chaywanpis, mana iskaychakuspa chay ruwayta japʼikurqa.

Ajinamanta Mariaqa, Diospa yanapayninpi atienekusqanrayku Diospa munayninta ruwarqa. Chayrayku angelta nirqa: “Noqaqa Señorpa kamachin kani. Diospa munaynin ruwasqa kachun noqapi nisqaykiman jina”, nispa. Rikunchikjina Mariaqa, Diospa Churinta nacechikunanta may jatunpaq qhawasqanrayku, ima chʼampay rikhuriptinpis chay ruwayta juntʼayta munasqanta rikuchirqa (Lucas 1:38).

Chantá Mariaqa, wiksallisqa kasqanta Joseman willarqa, Josetaq manaña  casarakunanku aswan allin kasqanta nirqa. Bibliaqa, machkha tiempotachus chay llakiypi kasqankuta, mana ninchu, chaywanpis iskayninkupaqchá manchay llakiy karqa. Chayrayku Jehová, Joseman juk angelta kacharqa, espíritu santonniqta María wiksallisqa rikhurisqanta willananpaq, Josetaq chayta Mariaman willaspa maytachá iskayninku kusikurqanku. Chayraykutaq Joseqa, casarakunankupaq Mariata wasinman pusakapurqa (Mateo 1:19-24).

Llakiykuna rikhurin

Mariaqa, kuraq wawitankumanta wiksallisqa warmisjina, ñawpaqmantapañacha wawitanta nacechikunanpaq wakichikurqa. Chaywanpis, wawitanta nacechikunanpaq pisi pʼunchaykunallaña kachkaptin, kamachiq César Augustoqa, tukuy runas llaqtankuman yupachikuq rinankuta kamachirqa. José, Belén llaqtamanta kasqanrayku, Mariaqa Josewan khuska Belén llaqtaman rinan karqa, chayanankupaqtaq 150 kilometrosta rinanku karqa, ichapis Mariaqa juk burritupi lluqʼaykusqa rirqa. Chaywanpis, achkha runas chay llaqtaman chayasqankurayku, María wawitanta nacechikunanpaq mana juk wasillapis karqachu. Chayrayku uywaspa canchanpi qhipakurqanku. Chiqamanta chaypi wawitanta nacechikunanqa, maytachá Mariata llakichirqa.

Mariaqa, chayjina llakiypi rikukuspa, ichá Jehovamanta yanapata mañakurqa, Jehová payta, wawitanta ima qhawananpi iñiyninta churaspa. Wawitanta nacechikusqanmanta pisi tiemponman, ovejasta michiqkuna, wawitata riqsinankupaq jamurqanku, imaraykuchus angelesqa paykunata nirqanku: “Kunan qankunapaj nacekun Davidpa llajtampi uj Salvaj. Chayqa Cristo Señor”, nispa. Chantá michiqkuna parlachkaptillankuraq, “chay tukuy imastataj Mariaqa unanchaspa sonqompi waqaycharqa”. Chiqamantachá chay tʼukurisqanqa, kallpachakunanpaq yanaparqa (Lucas 2:11, 16-19).

¿Imatá kaymanta yachakunchik? Tukuypis kawsayninchikpiqa, ima llakiypipis rikukusunpuni. Chayrayku, Biblia sutʼinchasqanmanjina, ‘mana suyasqallanchik’ ima llakiypipis rikukusunman, chaytaq chʼampaykunata apamuwasunman (Eclesiastés 9:11, NM). Ajinapi rikukuspa, ¿imatá ruwasunman? Mayta llakikunanchikmantaqa, chayri Diosta juchachananchikmantaqa, Mariajina Diosman astawan qayllaykuna. Chantá Bibliata ñawirinapaq, ñawirisqanchikpi tʼukurinapaq ima, tiempochakusunchik chayqa, ima chʼampaytapis atipanapaq wakichisqas kasunchik.

Wakcha karqa, suyuntataq saqirqa

Mariaqa, qullqin pisiyasqanrayku, suyunta saqinan kasqanrayku ima, kawsayninpi tukuy laya llakiykunapi rikukurqa. Kunan tiempopipis, achkha runas chayjina llakiykunallapitaq rikukunku. Yachakusqanmanjina, “yaqha 3.000 millones runaspataqa, sapa pʼunchay mana iskay dolaresllapis kawsanankupaq kapunchu”. Qhapaq suyuspipis, achkha runas qullqinkuta alcanzachikunankupaq tukuy imata ruwananku tiyan. Chayrayku paykunapaqqa, familiasninkupaq pʼachata rantipuy, sapa pʼunchay mikhunata churapuy ima, mana atinapaqjinallachu.

Manapis Mateo, Marcos, Lucas, Juan ima, evangeliosninkupi Mariamanta, Josemanta ima, anchata  parlankuchu, sutʼinchasqankuwanqa, wakchas kasqankuta reparachiwanchik. Biblia nisqanmanjina, wawitanku nacekusqanmanta 40 pʼunchayninman, Mariawan, Josewanqa, ley kamachisqanmanjina “iskay palomasta, chayri iskay tortolasta” qʼulachinankupaq, temploman rirqanku (Lucas 2:22-24). * Ley nisqanmanjinaqa, manchay wakcha kaqkunalla chay jaywanata apananku karqa, mana juk carnerota jaywayta atisqankurayku. Chayrayku ichá Josewan, Mariawanqa, wakchas kasqankuta nisunman. Chaywanpis wawasninkutaqa, munakuywan uywarqanku. Chiqamanta paykunaqa, Diosmanta yachakuyta imamantapis astawan allinpaq qhawarqanku (Deuteronomio 6:6, 7).

Chantá Mariaqa, pisi tiemponman wak llakiykunapi rikukullarqataq: Jesús nacekusqanmanta pisi tiemponman, Diospa angelnin Joseman familianwan Egipto suyuman ayqinanta nirqa (Mateo 2:13-15). Kaywanqa, iskay kutitaña María wasinta saqinan karqa, chaywanpis kunan kutipiqa wak suyuman ripunan karqa. Ichapis Egiptopiqa, wak judioswan khuska kawsakurqanku, imaraykuchus chaypiqa achkha judíos tiyakurqanku. Chaywanpis, suyunchikmanta wak suyuman ripuyqa, may llakiy. Pikunachus wawasninkup allinninkuta maskʼanankurayku, ima peligromantapis ayqinankurayku ima, wak llaqtaman ripuqkunaqa, María chay kutipi imaynachus sientekusqanta allinta entiendenku.

Sumaq warmi, sumaq mama ima

Bibliaqa, Jesusta María nacechikusqanmanta, Jesuspa ñawpaq watasninmanta ima willawanchik, chantá manaña anchata Mariamanta parlanchu. Chaywanpis, Mariawan Josewanqa, suqta wawasniyuqraq kasqankuta yachanchik. ¿Imaraykutaq chayta ninchik? Biblia chayta sutʼinchasqanrayku.

Mateo 1:25 pʼiti nisqanmanjina, José, Mariawanqa “manaraj casarasqa jinachu tiyakorqa [puñuykurqa] wawata nacechikunankama”. Jinamanta Joseqa, warmin, Diospa Churinta wiksanpi apasqanta, jatunpaq qhawasqanta rikuchirqa. Chayrayku Joseqa, warminwan mana qhariwarmijina puñuykurqachu. Chaywanpis kay pʼiti, “wawata nacechikunankama” nisqanqa, Jesús nacekusqanmanta qhipaman, Josewan Mariawan qhariwarmijina puñuykusqankuta rikuchiwanchik. Chayrayku Bibliaqa, María achkha qhari wawasta, nisunman Santiagota, Joseta, Simonta, Judasta ima nacechikusqanta willawanchik iskay warmi wawasta ima (Mateo 13:55, 56). Chaywanpis ni mayqinninku juk milagroniqtachu nacekurqanku. *

Chantá Mariaqa, Diosta yupaychayta may jatunpaq qhawarqa. Ley nisqanmanjina manapis warmis Pascua fiestapaq Jerusalenman rinankuchu karqa, Mariaqa, sapa wata qusanwan khuska riqpuni (Lucas 2:41). Jerusalenman chayanankupaqqa, 300 kilometrosta purinanku karqa. Chantá, wawitasninkuwan viajananku kaptinpis, tukuyninku Jerusalenman richkaspa maytachá kusikuq kanku.

Kunan tiempopipis achkha casarasqa warmis, mamas ima, Mariajina Diospa kamachiykunasninta juntʼanankupaq mayta kallpachakunku. ¡Kay warmisqa, llakiypi kachkaspa sinchita sayasqankuta, may pacienciayuq, kʼumuykukuq sunqu ima, kasqankuta rikuchinku! María imatachus ruwasqanpi tʼukuriyqa, Diosta yupaychayta kawsayninkupi imamantapis ñawpaqman churanankupaq paykunata yanapanqa. Chantapis kay warmisqa, Mariajina sapa jukninku qusankuwan, wawasninkuwan ima, khuska Diosta yupaychay, familiajina astawan  jukchasqas kanankupaq may allin kasqanta yachanku.

Wak kutipi Mariaqa, Diosmanta yachakuyta may allinpaq qhawasqanta wakjinamanta rikuchirqa. Chay kutipi, Josewan, Mariawan, wawasninkuwan ima, Jerusalenmanta Nazaretman kutipuchkarqanku, Jesustaq 12 watayuqña karqa, kutipuchkaptinkutaq Jesús mana paykunawanchu richkasqanta repararqanku. Chayrayku Mariaqa, wawanta kimsa pʼunchaytaña may phutisqachá maskʼachkarqa. Chantá templopi tariptinkutaq, Jesús paykunata nirqa: “Manachu yachankichej Tataypa ruwanasnimpi kashanayta?”, nispa. Chantá Bibliaqa, watiqmanta nillantaq: “Chay tukuy imastataj Mariaqa unanchaspa sonqompi waqaycha[sqanta]”. Ajinamanta Mariaqa, Diosta yupaychayta may allinpaq qhawasqanta rikuchirqa. Chayrayku ichá astawan qhipaman Mariaqa, tawa Evangeliosta qillqaqkunaman Jesuspa kawsayninmanta willarqa (Lucas 2:41-52).

Pillapis familianchikmanta wañupuptin

Chantá, Josemanta, ¿imataq karqarí? Bibliaqa, Josewan, Mariawan Jesusta maskʼasqankumanta parlaytawan, manaña Josemanta astawan sutʼinchanchu. Chayrayku wakin runasqa, Jesús niraq willayninta qallarichkaptin, José wañupusqanta ninku. * Maykʼaqchus José wañupusqanta, mana sutʼita yachaspapis, chiqamanta  nisunman Jesús willayninta tukuchkaptin, María viudaña kasqanta. ¿Imarayku chayta ninchik? Imaraykuchus Jesús niraq wañupuchkaspaqa, apóstol Juanta mamanta qhawaripunanta nirqa (Juan 19:26, 27). José kawsachkallanmanpuni karqa chayqa, manachá Jesús Juanta ajinata ninmanchu karqa.

Josep, Mariap ima kawsayninkuqa, ¡tʼukunapaqjina karqa! Imaraykuchus angeleswan parlarqanku, saqra runamanta ayqirqanku, achkha kutista llaqtankuta saqirqanku, achkha wawastataq uywarqanku. Chiqamanta Mariawan Josewanqa, Jesusmanta parlaspa, paymanta imachus aswan qhipaman kananpi tʼukurispa, allintachus manachus uywachkasqankuta tapukuspa ima, achkha tutastachá sutʼiyarqanku. Chaywanpis, llakikunapaqjina Mariap qusanqa wañupurqa.

Kunan tiempopipis, achkha qusas chayri warmis, qusanku chayri warminku wañupusqanrayku mayta llakikunku, achkha watastataq chay llakiywan kawsakunku, sapayakunku ima. ¿Imataq paykunata yanapanman? Mariatajina, jatun iñiyniyuq kay, wañusqas kawsarimunankuta yachay ima paykunata yanapanman (Juan 5:28, 29). * Mariaqa, wañusqas kawsarimunankuta yachaspapis, ñawpaqman lluqsinanpaq kallpachakunan karqa. Chantá kunan tiempomanta achkha warmisjina, sapallan wawasninta uywananpaq kallpachakunallantaq karqa.

Chantapis ichá José wañupusqanmanta qhipaman, Jesusqa, mamanta, wawqisninta ima yanapananpaq llamkʼarqa. Wawqisninpis wiñasqankumanjina llamkʼayta qallarillarqankutaq. Ajinamanta Jesusqa, “kinsa chunka watasniyoj jina” kachkaspa, wasimanta ripurqa, Diosmantataq willayta qallarirqa (Lucas 3:23). Kunanpis wawas wiñaspaqa, sapallankuña kawsayta munaspa wasimanta ripunku, tatastaq munakuywan, tiempota urqhukuspa, kallpachakuspa ima wawasninkuta uywasqankurayku, manaña paykunawan kaspaqa mayta llakikunku. Chantapis wawasninku sapallankuña kawsayta munasqankumanta may kusisqas kachkaspapis wawasninkuwan kawsakullaytapuni munanku. Chayrayku tatasqa, imaynachus María, Jesús wasimanta ripusqanmanta sientekusqanta entiendenku.

Astawan llakiykuna

Chaywanpis Mariapaqqa, astawan llakiykuna rikhurirqa, ichá ni jaykʼaq chaykunapi yuyallarqapischu. Biblia sutʼinchasqanmanjina, achkha  runas Jesuspi creeptinkupis, ‘wawqisninqa mana paypi creerqankuchu’ (Juan 7:5). Chiqamantachá Mariaqa, Diospa angelnin payman willasqanmanjina, Jesús “Diospa Churin” kasqanta wawasninman willarqa (Lucas 1:35). Ajina kaptinpis, wawasnin Santiago, José, Simón, Judas ima, Jesustaqa kuraq wawqinkutajinalla qhawarqanku. Rikunchikjina, Mariap familianpiqa, mana tukuyninkuchu juk kikin religionniyuq karqanku.

¿Imatá María ruwarqa? ¿Wawasnin ni jaykʼaq Jesuspi creenankutachu yuyarqa? Mana. Chayrayku juk kuti, Jesús Galilea llaqtapi kachkaptin, juk wasipi achkha runasman yachachichkaptin. ¿Pikuna chayman chayamurqanku? Mamanwan, wawqisninwan. Ichá Mariaqa, Jesús qayllapi yachachichkasqanta yachaspa, wawasninta Jesusta uyarinankupaq pusarqa, Jesuspi iñinankuta suyaspa (Mateo 12:46, 47).

Kaytaq, wakin familiaspi, wakillan Jesuspa discipulosnin kanankupaq kallpachakuchkasqankuta rikuchiwanchik. Kay cristianosqa, Mariajina mana llawchʼiyanankuchu, nitaq saykʼunankuchu tiyan. Achkha hermanosqa, mana saykʼuspa familiaresninkuman Diosmanta parlaspa, Diosman qayllaykunankupaq familiaresninkuta yanaparqanku. Familiaresninchik mana uyariwaptinchikpis, Dios, pacienciayuq, chiqa sunqu ima kasqanchikta, may jatunpaq qhawasqanta ama qunqanachu (1 Pedro 3:1, 2).

Mana atipayta atipanapaqjina llakiy

Biblia nisqanmanjina Mariaqa, juk jatun llakiytaraq atipanan karqa. Wawanta imaynatachus qhisachasqankuta, maqasqankuta, wañuchisqankuta ima rikunan karqa. Yachanchikjina tataspaqqa, wawanku wañupusqanqa, “may jatun llakiy”, “mana atipayta atinapaqjina kasqanta”. Juk profeciapi nikusqanmanjina llakiyqa Mariap sunqunta juk espadajina tʼuqsirqa (Lucas 2:34, 35).

María chayjina llakiypi rikukuspa, ¿Jehovamanta karunchakurqachu, llakisqallapunichu qhipakurqa? Ni imarayku. Chayrayku Biblia, Mariamanta watiqmanta parlaspaqa, Jesuspa discipulosninwan tantasqa kachkasqanta niwanchik. ¿Imatá ruwachkarqanku? Biblia nin: “Tukuyninkutaj uj sonqolla tanta[sqa kachkarqanku] Dios Tatamanta mañakuspallapuni”, nispa. Chaywanpis, mana Mariallachu chaypi kachkarqa, manaqa Jesuspa wasqisninpis, creentesña kasqankurayku chaypi mamankuwan khuska Diosmanta mañakuchkarqanku. Chaytaq Mariapaqqa, ¡may kusiychá karqa! (Hechos 1:14.) *

 Rikunchikjina Mariaqa, sumaq mama, sumaq warmi ima karqa. Tukuy laya chʼampaykunata, llakiykunata ima atiparqa, Diosman chiqa sunqu kasqanraykutaq achkha bendicionesta japʼirqa. Chayrayku, ima chʼampayllapipis rikukuspaqa, Mariajina sinchita sayananchik tiyan, Diosmantaq chiqa sunqu kananchik tiyan (Hebreos 10:36).

Chaywanpis, wak runas Mariata yupaychasqankumanta, ¿imatá nisunman? Dios munayninta juntʼananpaq Mariata akllasqanta yachaspa, ¿Mariata yupaychana allinchu?

[Sutʼinchaykunasnin]

[6 paginapi recuadro, dibujo/foto]

 ¿Chiqamantachu Jesús wawqisniyuq, panasniyuq ima karqa?

Arí. Imaraykuchus Bibliaqa, chayta sutʼita rikuchin, chaywanpis wakin teologosqa, mana jinachu kasqanta yachachinku (Mateo 12:46, 47; 13:54-56; Marcos 6:3). Paykunaqa, Jesusta nacechikusqanmantapacha María manaña wak wawasniyuqchu kasqanta ninku. Chaywanpis, Bibliap rimaykunasninta ukhunchaqkunaqa, kay teologospa nisqanku mana chiqachu kasqanta ninku, imaraykuchus reparanku kay teologosqa, iglesiamanta sacerdotesjina María ni piwan qhariwarmijina puñuykusqanta yachachiyta munasqankuta. Chantapis kay teologospa nisqankuta ukhunchaspaqa, pantasqapi kachkasqankuta sutʼita rikukusqanta nillankutaq.

Sutʼinchanapaq, kay teologosqa, Biblia Jesuspa ‘wawqisninmanta’ parlaspa, ichá hermanastrosnillanmanta parlasqanta ninku, José niraq Mariawan casarakuchkaspa wak warmipi wawasniyuq kasqanta yuyasqankurayku. Chaywanpis ajina kanman chayqa, manachá Jesús, Josep kuraq wawanchu kanman karqa, nitaq Davidpa reinontapis japʼinmanchu karqa (2 Samuel 7:12, 13).

Chantá kay teologosqa, Jesuspa ‘wawqisnin’, primosnillan kasqankuta nillankutaq. Chaywanpis chayqa, manajinachu kanman, imaraykuchus Bibliaqa, primosmanta parlaspa primos rimayta uqharin, wawqismanta parlaspataq wawqis rimayta uqharin. Chayraykuchá, kay yachayniyuq runa Frank Gaebelein sutiyuq, kay teologospa yachachisqanku mana chiqachu kasqanta nin. Chayllamantataq parlaspa kay Diccionario Teológico del Nuevo Testamento nisqa, nin: “Biblia Jesuspa wawqisninmanta parlaspa, paypa wawqisninmantapunisina parlachkan. [...] Imaraykuchus Tertulianoqa, Josewan Mariawanqa aswan qhipaman wawasniyuq kasqankuta nin [...]. Chayrayku chiqamanta Jesús wawqisniyuq, panasniyuq ima kasqanta nisunman”.

[7 paginapi recuadro]

 Mariaqa mana manchachikuspa tatasninpa religionninta saqirqa

Mariaqa, judío familiapi wiñakurqa, tatasninjina sinagogaspi Diosta yupaychaq, Jerusalén templomantaq viajaq. Chaywanpis, imachus Diospa munaynin kasqanta astawan yachakusqanmanjina, tatasninpa religionninta Dios manaña allinpaqchu qhawasqanta repararqa. Chantapis Mariaqa, judiospa religionninkuta kamachiqkuna, churin Jesusta wañuchichisqankuta yacharqa. Jesusllataq kawsachkaspa, paykunata qhisacharqa, nirqataq: “Qhawaychej: Wasiykichejqa chʼusajpacha qhepakonqa”, nispa (Mateo 23:38). Kaytaq judiospa religionninkuta, Dios manaña allinpaqchu qhawasqanta sutʼita rikuchirqa (Gálatas 2:15, 16).

Cristiana qutuchakuy qallarichkaptin, Mariaqa 50 watasniyuqñachá kanman karqa. ¿Imatá ruwanman karqa? Tatasninpa religionninta qhisachay, ¿mana allin kasqantachu yuyanman karqa? ¿Payitaña kasqanrayku tatasninpa religionninta mana saqiyta atisqantachu ninman karqa? Mana. Imaraykuchus judiospa religionninkuta Dios qhisachasqanta, cristiana qutuchakuytataq Dios allinpaq qhawasqanta yacharqa. Chayrayku, mana manchachikuspa tatasninpa religionninta saqirqa.

[5 paginapi dibujo/foto]

Egiptoman ayqirqanku

[8 paginapi dibujo/foto]

Juk mamapaqqa, wawan wañupusqanqa may jatun llakiy