Muletasha Pa Mfula

BUSHE batini nga cali shani nga takwali imfula? Kwena ca cine ukuti imfula nga yafulisha kuti yaleta mulamba uwingonaula ifintu. Kabili abantu abekala mu ncende ishatalala kabili ukwaba sana imfula nalimo te kuti batemwe sana imfula. (Esra 10:9) Lelo nga balya bantu abengi abekala mu ncende ishakaba sana kabili ukushaba sana imfula? Ilyo imfula yaisa, ala balasansamuka nga nshi!

Ifi fine e fyo cali mu fyalo fyaliko ilyo Baibolo yalelembwa, ifyalo pamo nga Asia Minor, uko umutumwa Paulo alebombela bumishonari. Ilyo ali kulya, Paulo aebele abena Lukaonia ati: “[Lesa] tailekele fye ukwabula ubushininkisho pantu acitile icisuma, pa kumupeela imfula ukufuma mu muulu ne nshita sha kutwala ifisabo, ukumupeela ifya kulya ifingi no kulenga imitima yenu ukusangalala.” (Imilimo 14:17) Apa Paulo abalilepo ukulumbula imfula, pantu ukwabula imfula takuli ifingamena kabili te kuti kube “inshita sha kutwala ifisabo.”

Baibolo yalilanda sana pa mfula. Amashiwi ya ciHebere ne ciGriki ayapilibulwa ati imfula yalasangwa mu Baibolo ukucila pa miku 100. Bushe kuti mwatemwa ukwishiba na fimbi pali ubu bupe bwawamisha? E lyo kabili bushe kuti mwatemwa ukwishiba na fimbi ifingamwafwa ukucetekela ukuti Baibolo ilalanda na pali sayansi?

Ifyo Baibolo Yalandapo pa Mfula

Yesu Kristu alandile pa cintu icacindama sana icifwaikwa pa kuti kube imfula. Yesu atile: “Shinwe uwaba mu muulu . . . alenga akasuba ukubalikila ababifi na basuma kabili alenga imfula ukulokela pa balungama na pa bashalungama.” (Mateo 5:45) Bushe namumona ukuti Yesu abalile alanda pa kasuba ilyo ashilalanda pa mfula? Ici nacilinga pantu akasuba e kalenga ifimenwa ukumena kabili e kalenga amenshi ukulashinguluka filya yashinguluka. Ca cine, icikabilila ca kasuba e cilenga amenshi ayengi nga nshi ukwima ukufuma muli babemba no kuya mu muulu cila mwaka. Pa mulandu wa kuti Yehova Lesa e wapangile akasuba, e co basosela ukuti e ulenga amenshi ukwima pa kuti kube imfula.

Baibolo ilalondolola ifyo amenshi yashinguluka, aiti: ‘Lesa alakula amatoni ya menshi; yalasunguluka nge mfula kuli fubefube wakwe, na makumbi yalatonya amenshi, yalokesha abantu imfula.’ (Yobo 36:26-28) Muli iyi myaka iingi iyapita ukutula apo balembeele aya mashiwi ayomfwana ne fyo basambilisha muli sayansi, abantu balesha sana ukwishiba bwino ifyo amenshi yashinguluka. Icitabo balembele mu 2003 icitwa ati Water Science and Engineering, citila: “Pali ino nshita, tacaishibikwa bwino bwino ifyo amatoni ya mfula yapangika.”

Cimo ico abasambilila sayansi baishiba ca kuti utumatoni utunono sana mu makumbi e tukula no kupanga amatoni ya mfula. Akalitoni kamo kamo kafwile ukukula sana pa kuti kapange itoni limo ilya mfula. Pa kuti ici cicitike kuti capoosa ama-awala ayengi kabili te cintu ca-anguka iyo. Icitabo cilanda pali sayansi, ica Hydrology in Practice, citila: “Abantu balanda ifyapusanapusana pa fyo utumatoni utunono sana tukula no kupanga amatoni ya mfula, kabili abasambilila pali ili lyashi bacili  balafwailisha pa fyo abantu balanda pali ili lyashi pa kuti beshibe icishinka.”

Kanshi calilingile kuli Kabumba wa mfula ukwipusha umubomfi wakwe Yobo aya mepusho: “Bushe imfula yaba na wishi, kabili nani afyele amatoni ya mume? Nani abikile amano mu makumbi? . . . Nani engapenda amakumbi ku mano, nelyo batumba ba menshi aba mu muulu—nani engabasendeka.” (Yobo 38:28, 36, 37) Palipita imyaka 3,500 apo baipushishe ifi fipusho fya-afya, lelo abasambilila sayansi na nomba tabaishiba bwino ifyasuko.

Bushe Amenshi Yashinguluka Shani?

AbaGriki abasambilile sana balesambilisha ukuti amenshi ayaba mu mimana tayafuma ku mfula iyo, lelo yafuma muli babemba kabili yapita pe samba lya calo, yaya pa muulu wa mpili, e lyo nomba yaba akamfukumfuku ka menshi ayasuma. Icitabo cimo icilanda pali Baibolo citila Solomone na o e fyo asumine ifi fine. Amashiwi ya kwa Solomone ayafumine kuli Lesa, yatila: “Imimana yonse iya kuli bemba, lelo bemba tesula. Uko imimana ifuma, e ko ibwelela.” (Lukala Milandu 1:7) Bushe Solomone alepilibula ukuti amenshi ya muli babemba yalaya mu mpili e lyo yaba intulo ya mimana? Pa kwasuka ici cipusho, natulande pa fyo abaleikala mu calo cimo cine na Solomone baishibe pa fyo amenshi yashinguluka. Bushe basumine ifya bufi?

Ninshi ne myaka 100 tailakumana apo Solomone alembeele aya mashiwi, kasesema wa kwa Lesa Eliya alangile ifyo aishibe pa ko imfula ifuma. Mu nshiku shakwe, mu calo mwali icilala icibi ukucila pa myaka itatu. (Yakobo 5:17) Yehova Lesa aletele ici cilala pa bantu bakwe pantu balimukeene no kwamba ukupepa Baali, lesa wa mfula uwa bena Kanaani. Lelo Eliya alyafwile abena Israele ukulapila, kabili nomba apepele ukuti imfula iloke. Ilyo Eliya alepepa, aebele umubomfi wakwe ukulolesha “lwa kuli bemba.” Ilyo bamwebele ukuti kwali “ikumbi ilinono ngo lupi lwa muntu lilefuma muli bemba,” Eliya alishibe ukuti ipepo lyakwe lya-asukwa. Tapapitile ne  nshita “umuulu walifiitile ku makumbi, kabili kwali umwela ne mfula iikalamba yatendeke ukuloka.” (1 Ishamfumu 18:43-45) Kanshi Eliya alangile ukuti alishibe ifyo amenshi yashinguluka. Alishibe ukuti kwali no kuba amakumbi pa muulu wa bemba ayali no kusendwa no mwela ukulola ku kabanga pa kuti yese pa muulu wa Calo Calaiwe. Na lelo line, e fyo ciba pa kuti imfula iloke.

Ilyo papitile imyaka nalimo 100 apo Eliya apepele imfula, umulimi umo, Amose, alandile pa cintu cimo icacindama icilanga uko  amenshi yafuma. Lesa e wabomfeshe Amose ukusesema pa fibi ifyali no kucitikila abena Israele pa mulandu wa kuti balecusha abapiina no kupepa tulesa twa bufi. Pa kuti tabonawilwe kuli Lesa, Amose abakoseleshe ‘ukufwaya Yehova, no kuba no mweo.’ E lyo nomba Amose alondolwele ukuti Yehova fye e ufwile ukupepwa pantu e Kabumba, “Uwita amenshi ya muli bemba, ukuti ayapongolwele pano nse.” (Amose 5:6, 8) Amose na kabili alibwekeshepo aya mashiwi pa fyo amenshi yashinguluka. (Amose 9:6) Kanshi Amose alangile ukuti muli babemba maka maka e mufuma imfula iiloka pa calo.

Mu 1687, umo uwasambilile sayansi, Edmond Halley, alishininkishe ukuti ifi fine e ficitika. Lelo palipitile imyaka iingi pa kuti bambi basumine ifyo Halley alondolwele. Icitabo ca Encyclopædia Britannica Online citila: “Ukufika fye na mu ma 1700, abantu basumine ukuti amenshi ya muli babemba yapita mwi samba lya calo e lyo yaya mu mimana.” Pali ino nshita abantu abengi balishiba ifyo amenshi yashinguluka. Ici citabo cimo cine citila: “Amenshi ya muli bemba yalema yaya mu muulu, umo yapanga imfula, yaloka pa calo, e lyo yaya mu mimana, na yo imimana yapoosa muli babemba.” Kanshi amashiwi ya kwa Solomone pa fyo amenshi yashinguluka, ayaba pali Lukala Milandu 1:7, na yo yalanda pa makumbi ne mfula.

Ici Cifwile Ukumulenga Ukucita Cinshi?

Ifi abantu balekanalekana abalembeleko Baibolo balondolwele bwino bwino ifyo amenshi yashinguluka, cilanga fye ukuti Baibolo yafuma kuli Kabumba wa bantunse, Yehova Lesa. (2 Timote 3:16) Kwena ubonaushi bwa bantunse kwi sonde bwalenga imicele ukwaluka, ukulenga kuleba mulamba mu ncende shimo e lyo icilala mu ncende shimbi. Lelo Yehova Lesa, Kabumba, uwabikileko inshila amenshi yashingulukilamo akacitapo cimo no “konaula abaleonaula isonde.”—Ukusokolola 11:18.

Nomba imwe kuti mwalanga shani ukuti mulatasha pa fyo Lesa atupeela, apaba ne mfula? Kuti mwatasha pa kulasambilila Icebo cakwe, Baibolo, no kulakonka ifyo mwasambilila. Nga mwacita ifi mukakwata isubilo lya kupusuka no kwingila mu calo cipya ica kwa Lesa, umo mukaipakisha ifya bupe fya kwa Lesa umuyayaya. Pantu kwena, “ica bupe conse icisuma no bupe bonse ubwapwililika” fifuma kuli Yehova Lesa, uwapangile imfula.—Yakobo 1:17.

[Ifikope pe bula 16, 17]

(Nga mulefwaya ukumona ifikope, moneni muli magazini)

← ← IMFULA YAPANGIKA ←

↓ ↑ ↑

IMFULA AMENSHI YAFUMA KU FIMENWA AMENSHI YAIMA

↓ MULAMBA ↑

AMENSH ↓

↓ → →

[Ifikope pe bula 16]

Ilyo Eliya alepepa, umubomfi wakwe aloleshe “lwa kuli bemba”