Ẹkọm Abasi Kaban̄a Edịm

EDỊM! N̄kpọ ekpetie didie ke edịm mîkpesidepke? Edịm onyụn̄ edep akaha, ukwọ ekeme ndibiat n̄kpọ. N̄ko, ekeme ndidi mbon oro ẹdụn̄de ke n̄kan̄ mbịtmbịt ukwọedịm isimaha edịm kpukpru ini. (Ezra 10:9) Edi nso kaban̄a ata ediwak mbon oro ẹdụn̄de ke n̄kan̄ ufiop ufiop ndaeyo? Mmọ ẹsinen̄ede ẹkop inemesịt ke ini edịm edepde ke akpatre!

Kpasụk ntre ke ekedi ke mme idụt oro ẹsiakde ke Bible, utọ nte esịt esịt Asia Minor, emi apostle Paul akanamde utom isụn̄utom. Ke ini Paul okodude do, enye ama ọdọhọ mbon Lycaonia eset ete: “[Abasi ikayakke] n̄kpọ ntiense anana aban̄a idemesie ke emi enye ọfọnde ido, ọnọde mbufo edịm emi otode enyọn̄ ye ini eduek, anamde esịt mbufo ẹyọhọ ye udia ye idatesịt.” (Utom 14:17) N̄kọ omokụt ke Paul ekebem iso asiak edịm, sia edieke edịm mîdepke, se ẹtọde ikpetịbeke ndien “ini eduek” ikpodụhe.

Bible etịn̄ ekese n̄kpọ aban̄a edịm. Ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede edịm awak ebe utịm ikikie ke Bible. Nte afo akpama ndifiọk ekese n̄kpọ mban̄a edịm, emi edide utịbe utịbe enọ mi? N̄ko, nte akpama ndinen̄ede mfiọk nte Bible ekemde ye ifiọk ntaifiọk?

Se Bible Etịn̄de Aban̄a Edịm

Jesus Christ odụri nnyịn ntịn̄enyịn owụt akpan n̄kpọ oro esinamde edịm edep. Enye ọkọdọhọ ete: ‘Ete mbufo anam utịn esie asiaha ọnọ ndiọi owo ye nti owo onyụn̄ anam edịm edep ọnọ ndinen owo ye mme anam ukwan̄ido.’ (Matthew 5:45) Ndi omokụt ke Jesus ekebem iso asiak utịn mbemiso edịm? Emi odot koro utịn esinam se ẹtọde ọkọri onyụn̄ anam edịm edep. Ih, ufiop utịn esikot akpakịp mmọn̄ inyan̄ adaha nte uye eti mmọn̄ ọdọk enyọn̄ kpukpru isua. Sia Jehovah Abasi okobot utịn, odot emi ẹdọhọde ke enye esikot mmọn̄ aka enyọn̄ man edep nte edịm.

Bible etịn̄ nte edịm esisan̄ade edep ete: “Abasi . . . [okot] ntọi mmọn̄: mmọ ẹdep nte edịm ke ntụhube esie. Emi mbubịt enyọn̄ ẹken̄de, ẹtọi ediwak owo ke idem.” (Job 36:26-28) Ke ata ediwak isua ẹma ẹkebe tọn̄ọ ẹkewet n̄kpọ emi ẹkemde ye ifiọk ntaifiọk mi, ubonowo emenyene ini oro ekemde ndidomo mfiọk nte edịm esisan̄ade edep. N̄wed ukpepn̄kpọ 2003 kiet oro ẹkotde Water Science and Engineering ọdọhọ ete: “Owo itịmke ifiọk kan̄a n̄kpọ oro esinamde edịm edep.”

Se ntaifiọk ẹdiọn̄ọde edi ke ata nịn̄inịn̄i ntọi mmọn̄ ẹsinam iwat akanian̄wan ke obubịt enyọn̄. N̄ken̄e ntọi emi kiet kiet ẹnyene ndikọri utịm ike miliọn m̀mê akan oro man ẹdep nte ntọi edịm kiet. Enye edi awak-n̄kukọhọ ndutịm oro ekemede ndida ediwak hour. N̄wed ifiọk ntaifiọk oro Hydrology in Practice, ọdọhọ ete: “Ẹnọ ediwak ekikere ẹban̄a nte n̄ken̄e n̄ken̄e ntọi emi ẹsikabarede ẹdi iwat akanian̄wan, ndien mme anam ndụn̄ọde ẹka iso ndidụn̄ọde ediwak usụn̄ oro ẹdọhọde nte enye esisan̄ade ọtọn̄ọ.”

Andinam n̄kpọ oro esinamde edịm edep mi ama obụp Job asan̄autom esie mme mbụme emi: “Nte edịm enyene ete? Anie n̄ko obon ntọi mbara? Anie esịn ifiọk ke ekpụt? . . . Anie ekeme ndibat mbubịt enyọn̄  ke ifiọk? Anie ekeme ndin̄wan̄a ikpa-enyọn̄ heaven?” (Job 38:28, 29a, 36, 37, 38a) Ke n̄kpọ nte isua 3,500 ẹma ẹkebe, ntaifiọk esụk ẹyoyom ibọrọ n̄kpọsọn̄ mbụme emi.

Edịm Esika M̀mọ̀n̄?

Mbon akwaifiọk Greece ẹkekpep ke mmọn̄ akpa isitoho edịm edi ke esito inyan̄ onyụn̄ asan̄a ke idakisọn̄ ọdọk etịn̄e ikpọ obot akakabade mmọn̄ idịm. N̄wed kiet oro esitatde ikọ Bible ọdọhọ ke Solomon ama ewet ukem n̄kpọ oro. Ikọ Solomon eke odudu spirit ọdọhọ ete: “Kpukpru akpa mmọn̄ ẹwet ẹdụk ke inyan̄; edi inyan̄ iyọhọke; ke ebiet emi mme akpa ẹtode, do ke mmọ ẹtọn̄ọ ntak ẹka.” (Ecclesiastes 1:7) Ndi ikọ Solomon ọkọwọrọ ke mmọn̄ inyan̄ akasan̄a ke idakisọn̄ ọkọdọk etịn̄e ikpọ obot, akabarede mmọn̄ idịm emi ẹwetde ẹkedụk akpa? Man ibọrọ mbụme oro, ẹyak ise se mbio obio Solomon ẹkenịmde ke akpanikọ ẹban̄a nte edịm esisan̄ade edep. Ndi mmọ ẹkenịm nsunsu ekikere ke akpanikọ?

Ikọyọhọke isua ikie tọn̄ọ ke eyo Solomon, Elijah, prọfet Abasi, ama owụt ke imọfiọk ebiet oro edịm esitode edi. Edịm ikedepke ke eyo esie ke isua ita ye ubak. (James 5:17) Jehovah Abasi akamia ikọt esie ufen emi sia mmọ ẹkekpọn̄de enye ẹketuak ibuot ẹnọ Baal, abasi-edịm Canaan. Edi Elijah ama anam nditọ Israel ẹkabarede esịt, ndien idahaemi enye ama oyom ndibọn̄ akam man edịm edep. Ke adan̄aemi enye ọkọbọn̄de akam, enye ama ọdọhọ asan̄autom esie aka ekese “edem inyan̄.” Ke ini asan̄autom esie ọkọdọhọde enye ke imokụt “ekpri n̄kpọ ke ikpa-enyọn̄ ebiet eka-ubọk owo oto ke inyan̄ ọdọk,” Elijah ama ọfiọk ke Abasi eyere akam imọ. Ikebịghike, “ikpa-enyọn̄ akabade ekịm, oyobio onyụn̄ edi, ọkpọsọn̄ edịm onyụn̄ ọduọt.” (1 Ndidem 18:43-45) Ntem, Elijah ama owụt ke imọ imọfiọk nte edịm esisan̄ade edep. Enye ama ọfiọk ke obubịt enyọn̄ esitọn̄ọ ke inyan̄  ofụm onyụn̄ eberi enye ke edem usiahautịn aka ofụri Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Tutu esịm emi, ntre ke edịm esisan̄a edep ke edem oro.

Ke n̄kpọ nte isua ikie ẹma ẹkebe tọn̄ọ Elijah ọkọbọn̄ akam man edịm edep, ọtọin̄wan̄ kiet emi ekekerede Amos, ama etịn̄ akpan n̄kpọ kiet aban̄a ebiet emi edịm esitode. Abasi ọkọdọhọ Amos etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a nditọ Israel ke ntak emi mmọ ẹkefịkde mme ubuene ẹkenyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ mme nsunsu  abasi. Amos ama esịn udọn̄ ọnọ mmọ ete “ẹyom Jehovah, ẹnyụn̄ ẹdu uwem” mbak Enye edisobo mmọ. Ekem, Amos ama ọdọhọ mmọ ke Jehovah ikpọn̄ ke ana ẹtuak ibuot ẹnọ koro enye edide Andibot, kpa enye emi ‘okotde mmọn̄ inyan̄ edi, onyụn̄ an̄wan̄ade enye ke iso isọn̄.’ (Amos 5:6, 8) Ekem, Amos ama afiak etịn̄ utịbe utịbe n̄kpọ emi aban̄ade nte edịm esisan̄ade edep mi ye ebiet emi edịm esikade. (Amos 9:6) Ntem, Amos ama owụt ke edịm esinen̄ede oto mmọn̄ inyan̄ibom.

Edmond Halley ama owụt ke 1687 ke emi ekem ye ifiọk ntaifiọk. Edi ama ebịghi mbemiso mbon en̄wen ẹnyịme uyarade Halley. Encyclopædia Britannica Online ọdọhọ ete: “Toto ke eset tutu esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua ikie 18, mme owo ẹma ẹsinịm ke mmọn̄ esisan̄a ke idakisọn̄ ọdọk etịn̄e ikpọ obot, ekem edep.” Idahaemi, ẹdiọn̄ọ ebiet emi edịm esisan̄ade aka. N̄wed emi adian do ete: “Mmọn̄ inyan̄ adaha ọdọk enyọn̄ nte uye, ndien ekem akabade mmọn̄ ke ufụmenyọn̄, edep nte edịm ke Isọn̄, ndien ke akpatre ewet okodụk akpa onyụn̄ afiak aka inyan̄.” Do, nte an̄wan̄ade, ikọ Solomon ke Ecclesiastes 1:7, oro aban̄ade nte edịm esisan̄ade edep edi ukem ye nte obubịt enyọn̄ esitọn̄ọde ye nte edịm esidepde.

Nso ke Emi Akpanam Fi Anam?

Nsio nsio mme andiwet Bible nditịn̄ ata nnennen nte edịm esisan̄ade edep edi kiet ke otu ediwak n̄wọrọnda uyarade ke Jehovah Abasi, kpa Andibot ubonowo, ọkọnọ odudu ẹda ẹwet Bible. (2 Timothy 3:16) Edi akpanikọ, mme owo ndidiọk isọn̄ ukama emetịmerede idaha eyo, ndien emi anam ukwọ ọtọ emen ndusụk ebiet inyụn̄ iyakke edịm edep ke ndusụk ebiet. Edi Jehovah Abasi, kpa Andinam edịm, ama etịn̄ anyan ini ko ke imọ ‘iyosobo mmọ emi ẹsobode isọn̄.’—Ediyarade 11:18.

Edi idahaemi, didie ke afo ekeme ndikọm Abasi mban̄a edịm emi enye ọnọde nnyịn? Emekeme ndinam emi ke ndikpep Ikọ esie, kpa Bible, nnyụn̄ nda se ekpepde nsịn ke edinam. Adan̄aoro ke afo edinyene idotenyịn edibọhọ ndụk obufa ererimbot Abasi, emi edikemede ndidara kpukpru enọ Abasi ke nsinsi. Koro, ke nditịm ntịn̄, “kpukpru nti enọ ye kpukpru enọ eke ẹfọnde ẹma” ẹto Jehovah Abasi, kpa Andinọ edịm.—James 1:17.

[Ndise ke page 16, 17]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

← ← UYE AKABADE MMỌN̄ ←

↓ ↑ ↑

EDỊM UYE IKỌN̄ ADAHA ỌDỌK ENYỌN̄ UYE ADAHA ỌDỌK ENYỌN̄

↓ UDIỌN̄ MMỌN̄ ↑

MMỌN̄ IDAKISỌN̄ ↓

↓ → →

[Mme ndise ke page 16]

Ke adan̄aemi Elijah ọkọbọn̄de akam, asan̄autom esie ekese “edem inyan̄”