Vutulanga Matondo mu Kuma kia Mvula

ADIEYI twadi vanga kondwa kwa mvula? Dialudi vo o noka kwayingi kulenda twasa kizalu. Awana bezingilanga muna nsi zivanganga kiozi kiayingi, kebeyangalelanga ko vo kwanokang’e mvula ntangwa zawonso. (Ezera 10:⁠9) Kansi, adieyi tuvova mu kuma kia ulolo wa wantu bezingilanga muna nsi zikalanga ye mwini wayingi? Vava kunokanga, kuvuvikanga e kûma.

I diau diavangamanga muna nsi yazingilanga nkangu a Nzambi, nze kuna Ásia Menor, kuna Paulu wa ntumwa kasadila salu kiandi kia kimisionario. Ekolo Paulu kakala kwakuna, wavovesa esi Lukaonia vo: “[Nzambi] kalembwa kwandi mbangi ko, wau kavanganga mawete, yo kunuvana mvula zituka kun’ezulu, ye nsungi zanyimi, kanuzadisanga ntima yo madia y’eyangi.” (Mavangu 14:​17) Ng’omwene? E ntete, Paulu wayika e mvula, kadi kondwa mvula ka vena má kilenda mena ko ye ke valendi kala “nsungi zanyimi” ko.

Nkand’a Nzambi mayingi uvovanga mu kuma kia mvula. E mvovo wa Kiyibere ye Kingerekia wasekolwa vo mvula, nkumbu miayingi uyikwanga muna Nkand’a Nzambi. Ng’ozolele zaya mayingi mu kuma kia lukau lwalu lwa mvula? Ng’ozolele kumika lukwikilu lwaku mu zaya e ludi kia Nkand’a Nzambi vava keyikanga mambu mana mazayakene mpe kw’akwa ngangu za nza?

O Nkand’a Nzambi Adieyi Kevovanga mu Kuma kia Mvula?

Yesu Kristu wayika diambu diamfunu, kele vo ke diau ko ke vadi noka mvula ko. Wavova vo: “Es’eno . . . odungumunanga ntangw’andi vana vena wantu ambi yo wantu ambote, yo nokesanga mvula vana ven’asongi, y’ana balembi songa.” (Matai 5:​45) Nga mwene vo Yesu wateka yika ntangwa i bosi kayika e mvula? I wau kikilu, kadi e ntangwa ke sadisanga kaka mu menesa mbongo ko, kansi salu kiamfunu mpe kesalanga mu kuma kia maza ma mvula. Elo, muna konso mvu e ntangwa otombolanga ulolo wa maza ma mbu nze wisisi kun’ezulu yo kitula maza momo mamungwa se mambote. Wau vo Yave wa Nzambi i wavanga e ntangwa, wafwana yikilwa vo otombolanga maza yo nokesa mo se mvula.

Nkand’a Nzambi usonganga una uvangamenanga maza ma mvula mu mvovo emi: “Nzambi . . . otombolanga matonsi ma maza mana mefukumuka se mvula tuka muna wisisi: Mana mepongola matuti, yo wokes’ofukumwinwa muna muntu.” (Yobi 36:​26-​28) Tuka miasonekenwa e mvovo miami miaziku, akwa ngangu za nza, se mvu miayingi bevavanga solola una uvangamenanga maza ma mvula. O nkanda Water Science and Engineering (Ciência e Engenharia de Água) a mvu wa 2003 uvovanga vo: “Yamu wau, ke uzayakene ko una uvangamenanga matonsi ma maza mana menokanga se mvula.”

Akwa ngangu za nza bazeye wo vo maza ma mvula mu matonsi makete-kete mevangamenanga muna matuti. E matonsi mama mewokelanga yo noka se mvula. Salu kia mpimpita kikilu, ntangwa yayingi kidianga. O nkanda Hydrology in Practice (Hidrologia na Prática) uvovanga vo: “Wantu mu mpila yaswaswana besasilanga una uvangamenanga matonsi ma maza yo noka se mvula. O lufimpu mu kuma kia diambu diadi lwakinu.”

 Mvangi ndion’onokesanga e mvula wayuvula selo kiandi Yobi e yuvu eyi: “E mvula nga ina yo se? Ovo nani wawuta matonsi m’edime? Nani wasia ngangu [muna matuti]? . . . Nani watanga matuti muna ngangu? Ovo nani osâdisa mbwata z’ezulu?” (Yobi 38:​28, 36, 37) Se vioka 3.500 za mvu akwa ngangu za nza ke belendanga vana mvutu za yuvu yayi yampimpita ko.

Aweyi Uvangamenanga Maza ma Mvula?

Akwa ngangu za nza za esi Mingerekia balonganga vo e maza ma nkoko ke metukanga mu mvula ko, kansi mu mbu metukanga, yo kukula muna nsi a ntoto yo tomboka yakuna ntandu a miongo, i bosi mevutukanga muna nto za maza. Muntu mosi ofimpanga oma ma Nkand’a Nzambi wavova vo Solomo mu mvovo miami kakwikilanga. Kansi, badika e mvovo miavumunwinwa mia Solomo mivovanga vo: “E nkoko miawonso mikukwilanga muna kalunga, o kalunga kazadi; kuna kukukwila nkoko i kuna mivutukila.” (Kimpovi 1:⁠7) Nga Solomo edi kazola vova vo maza ma mbu metombokanga yakuna ntandu a miongo, i bosi mekitukanga se maza ma nkoko? Muna vana e mvutu za kiuvu kiaki, yambula twafimpa dina bakwikilanga wantu muna lumbu ya Solomo mu kuma kia una uvangamenanga maza ma mvula. Nga malongi ma luvunu bakwikilanga?

Vioka mvu miayingi, landila lumbu ya Solomo, Eleya wa ngunz’a Nzambi wasonga vo wazaya kuna kutukanga e mvula. Muna lumbu yandi mwakala ye kala kiazingila tezo kia mvu ntatu. (Yakobo 5:​17) Yave wa Nzambi watwasa sumbula kiaki, kadi nkangu andi wambembola yo yantika sambila Bale wa nzambi a esi Kenani ona wabadikilwanga vo i wanokesanga e mvula. Eleya wasadisa Aneyisaele mu viluka o ntima yo samba mu kuma kia mvula. Ekolo Eleya kasambanga, wavovesa selo kiandi katala “kuna kalunga.” Vava selo kiandi kavutula vo “mumonekene etuti muna kalunga nga koko kwa muntu,” Eleya wazaya wo vo e sambu kiandi kiavaninwa e mvutu. Vana vau, “ezulu dilombokele yo matuti ye  tembwa, mvula zayingi zinokene.” (1 Ntinu 18:​43-​45) E mvovo miami misonganga vo Eleya wazaya una uvangamenanga maza ma mvula. Wazaya wo vo matuti mu kalunga mevangamenanga yo natwa kwa tembwa yamuna Nsi a Nsilu. Yamu wau, eyayi i mpila inokenanga e mvula.

Vioka nkama za mvu tuka Eleya kasamba mu kuma kia mvula, Amose wa mvati a nsengo wavova diambu diamfunu mu songa una  uvangamenanga maza ma mvula. Nzambi wasadila Amose kasakula mu kuma kia Aneyisaele ana babangikanga nsukami yo sambila nzambi za luvunu. Muna lembi fwaswa kwa Nzambi, Amose wabawondelela mu ‘tomba Yave bakala moyo.’ Amose wavova vo Yave kaka ofwete sambilwa kadi yandi i Mvangi, “obokelanga maza ma kalunga kayitila mo vana ntoto.” (Amose 5:​6, 8) Vioka diaka kolo, Amose wayika una uvangamenanga maza ma mvula ye kuna metukanga. (Amose 9:⁠6) Amose wasonga vo e kalunga i nto za mvula zinokanga ova ntoto.

O Edmond Halley wa nkwa ngangu mosi wakwikidisa e ziku kia diambu diadi muna mvu wa 1687. Kolo kiayingi kiavioka i bosi akaka bakwikanisa e ngindu za Halley. Nkanda wa Encyclopaedia Britannica Online, wavova vo: “E ngindu za sia vo maza ma mbu mekukulanga mu nsi a ntoto yo tomboka vana miongo, i bosi menokanga, zakwikilwanga kwa wantu yamu tandu kia 18.” O unu kiaki e mpila ivangamenanga maza mamvula, itomene zayakana. O nkanda wau wavova diaka vo: “Maza ma kalunga mefutumunanga wisisi yo tomboka kun’ezulu, i bosi menokanga ova Ntoto yo kukwilanga muna nkoko ye muna kalunga.” Kieleka, e mvovo mia Solomo mia una uvangamenanga maza ma mvula muna Kimpovi 1:​7, diambu dimosi miyikanga, matuti ye mvula.

E Ludi Kiaki Nkia Diambu Kifwete Kufila mu Vanga?

Wau vo asoneki ayingi a Nkand’a Nzambi basoneka una uvangamenanga maza mamvula ye nto andi, ediadi dimosi muna ulolo wa kimbangi kisonganga e ziku vo Nkand’a Nzambi kwa Yave wa Nzambi wa Mvangi a wantu wavumunwinwa. (2 Timoteo 3:​16) E mpila yambi ina wantu besadilanga o ntoto, mu fwasa ina e nsungi, ediadi ditwasanga ulolo wa yizalu ye kala muna nsi zakaka. Kansi, Yave wa Nzambi wa Mvangi a maza ma mvula wasia nsilu tuka kolo vo ‘osinga fwasa awana befwasang’e nza.’​—⁠Lusengomono 11:⁠18.

Ekolo ediadi ke diavangamene ko, aweyi olenda songela luyangalalu lwaku muna tukau twa Nzambi nze i lukau lwa mvula? Olenda wo vanga muna longoka e Diambu diandi dina vo i Nkand’a Nzambi yo sadila mana olongokanga muna zingu kiaku. Muna mpila yayi, olenda vwa e vuvu kia sala yo moyo muna nz’ampa ya Nzambi yo baka e nluta muna tukau twawonso twa Nzambi yakwele mvu. Kieleka, “konso lukau luambote, yo konso lukau luaziku,” kwa Yave wa Nzambi wa Nto a mvula lutukanga.​—⁠Yakobo 1:⁠17.

[Nenga kia Lunungunuku lwa Salu/​Foto ina muna lukaya lwa 24, 25]

(Muna zaya una mena o mambu, tala muna nkanda)

← ← KUNOKENE ←

↓ ↑ ↑

 MAZA MAVUTUKIDI MUNA MBU

MAKUKWIDI ↓ ↑

ZEZOKA KWA MATUTI ↓

↓ → →

WISISI

[Foto ina muna lukaya lwa 24]

Ekolo Eleya kasambanga, selo kiandi watalanga “kuna kalunga”