Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tuikalayi ne dianyisha bua mutu mvula iloka

Tuikalayi ne dianyisha bua mutu mvula iloka

Tuikalayi ne dianyisha bua mutu mvula iloka

MVULA? Ntshinyi tshituvua mua kuenza bu yeye kayiku? Bushuwa, mvula ya bungi mikole idi mua kunyangakaja bintu. Kabidi bantu batu basombele miaba ya mashika a bungi anyi idi anu mivu ya mvula kabatu pamuapa basue mvula misangu yonso to. (Ezela 10:9) Kadi tuambe tshinyi bua bantu miliyo ne miliyo badi basuba ne munya mukole, bikale ngondo ya bungi anu mu minanga? Ndekelu wa bionso patu mvula ituadija, batu basanka bapetaku tshitalele tshia dikema!

Ke muvuabi mu matunga a kale, bu muvua mu matunga a mu Asia mukese muvua mupostolo Paulo muenzele mudimu wende wa bumisionere. Pavua Paulo ku luseke alu, wakambila bakulu ba ku Lukaonia ne: ‘[Nzambi] kakashala kayi ne ntemu; wakanuenzela bimpe, wakanupa mvula ne bidimu bia kuvudija bia kudia bifume mu diulu, wakuuja mitshima yenu tente ne bidia ne disanka.’ (Bienzedi 14:17) Tangila ne: Paulo mmudianjile kutela mvula kumpala, bualu bu mvula kayiyi iloka, kakuvua tshintu tshivua mua kutoloka kukola, ne kakuvua kuikala mivu anyi ‘bidimu bia kuvudija bia kudia.’

Bible udi ne bia bungi bia kutuambila bua mvula. Muaku wa mu tshiena Ebelu ne wa mu tshiena Greke udibu bakudimune ne: mvula, udi mu Bible misangu mipite pa lukama. Udiku musue kumanya bia bungi pa bidi bitangila dipa dia dikema dia Nzambi dia mvula edi anyi? Kabidi, bidi mua kukolesha ditabuja diebe dia mudi Bible wamba bulelela mu malu a sianse.

Tshitu Bible wamba bua mvula

Yezu Kristo wakatuma ntema yetu ku tshintu tshikuabu tshia mushinga tshitu tshikebesha mvula. Yezu wakamba ne: ‘Tatu wenu utu wabandishila bantu babi ne bantu bimpe dîba, yeye kabidi utu watumina bantu bakane ne bantu babi mvula.’ (Matayo 5:45) Yezu udi utela dîba kumpala kua kutela mvula, kuena pebe mumone nanku anyi? Tshivuaye muambe atshi ntshikumbane, bualu nansha mutu dîba dipesha mitshi ne bisonsa luya bua kukola, ditu kabidi diumbushisha mâyi pa buloba abanda mu diulu, alua kumata kabidi pa buloba. Bushuwa, munya wa ku dîba ngutu ukoka dibungibungi dia mâyi a mu misulu (bungi busanga buipatshila ku mupimbu wa kilometre 400 000 mu bule ne mu butumbuke ne mu butshiama) abanda mulu ku tshidimu tshionso. Bu muvua Yehowa Nzambi mufuke dîba, mmukumbane kumubikila ne: yeye ngudi ukoka mâyi mulu bua kuavuija mvula.

Bible udi umvuija luendu lua mâyi elu ne: ‘Nzambi udi ukoka mamata a mâyi mulu; adi enguluka, andamuka mvula mufume ku dibungi udi matutu alokesha; mvula wa bungi udi umatshila bantu.’ (Yobo 36:26-28) Nansha mukavuabu bafunde mêyi aa adi umvuija malu a sianse malelela bidimu binunu ne binunu kale, bantu mbapatate bikole bua kushisha kulua kumvua luendu lua mâyi. Mukanda mukuabu wa mu 2003 udi wamba ne: “Too ne mpindieu, kabatu anu banji kushikuluja bimpe mutu dimata dia mvula dienzeka to.”​—Water Science and Engineering.

Tshidi bena malu a sianse bamanye ntshia ne: mamata a mvula mmenza ne tuvinguvingu tua mabungi a mâyi tudi katuyi tumueneka tudi tudivunga mu tumata tukese tua mâyi mulu mu mavuba. Kamata konso ka mâyi aku paku kadi kadiunda njila binunu ne binunu bua kuluaku paku dimata dimuepele dia mvula. Bualu ebu butu buangata mêba a bungi bua dimata dia mvula kuenzekadi. Munga mukanda wa malu a sianse udi wamba ne: “Nkupatuke mumvuija kabukabu a mushindu utu tumata tukese tua mâyi tudiunda tulua mamata a mvula, kabidi dikonkonona dia mumvuija kabukabu adibu bapatule mu bualu ebu ditshidi anu dikoka ntema ya bakebuludi ba malu a mvula.”​—Hydrology in Practice.

Mufuki wa bionso bidi bienzeka bua mvula kuloka uvua muelelamu muntu wende Yobo nkonko yakamuteka pa muaba wende eyi: ‘Mvula udi ne tatu wende anyi? Wakalela mamata a mume nnganyi? Wakuteka meji munda mua [matutu] nnganyi? Udi mua kubala bungi bua matutu ku meji ende nnganyi? Udi upumuna mâyi a mvula mafuma mu diulu nnganyi?’ (Yobo 38:28, 36, 37) Bidimu bitue ku 3 500 bimane kupita bena sianse mbabu batshidi anu bapatata ne nkonko mikole eyi.

Mâyi adi anyunguluka aa atu alonda njila kayi?

Bena nkindi bena Greke bavua balongesha ne: mâyi a mu misulu kaatu afumina ku mvula to, adi afumina mu mbuu endela muinshi mua buloba, aya too ne ku nsongo ya mikuna abanga kupatuka bu mâyi a kazeze a mushimi. Mukanda kampanda wa malu a mu Bible udi wamba muvua Solomo witaba pende lungenyi elu. Tangila tshivua nyuma muimpe musake Solomo bua kufunda: ‘Misulu yonso idi ibuela mu mâyi manene, kadi mâyi manene kaena uwula tente; mu miaba yonso idi misulu ipueka, idi ipinganamu kabidi.’ (Muambi 1:7) Apa Solomo uvua usua kuamba ne: mbapandile mâyi a mu mbuu njila wa kuyawu too ne munda mua mikuna bua kuluawu mishimi ya mâyi a misulu anyi? Bua kuandamuna lukonko elu, tuanji kumonayi tshivua bantu ba mu ditunga divua Solomo bitaba pabu bua luendu lua dinyunguluka dia mâyi. Bavuaku pabu ku bupika bua ngenyi ya dishima anyi?

Bidimu kabiyi bianji kutua ku lukama panyima pa Solomo, muprofete Eliya wakaleja muvuaye mumanye kutu mvula ufumina. Tshikondo tshiende minanga mikole yakenzeka mu ditunga diabu bidimu bisatu ne tshitupa. (Yakobo 5:17) Yehowa Nzambi wakapesha bantu bende dinyoka edi bualu bavua bamulekele balamate Bâla, nzambi wa mvula wa bena Kanâna. Kadi Eliya wakafikishisha bena Isalele ku dinyingalala bua mibi yabu e kukudimukabu, ke kuanyishaye bua kusambila bua mvula kuloka. Pavua Eliya usambila, wakambila musadidi wende bua kutangila ‘ku luseke lua ku mâyi menene.’ Pakamuambilaye ne: ‘Ditutu dikese bu bunene bua tshianza tshia muntu didi dibanda [difuma] ku mâyi manene,’ Eliya wakumvua ne: Nzambi uvua muandamune disambila diende. Tshitupa tshîpi, ‘diulu diakafika ne matutu, tshipepele tshiakatuta, nvula ya bungi yakaloka.’ (1 Bakelenge 18:43-45) Mushindu au ke wakaleja Eliya muvuaye mumanye luendu lua mutu mâyi anyunguluka. Uvua mumanye ne: matutu avua enzekela mulu pa mbuu, balua baatuma lua ku Est kudi lupepele muaba uvua Buloba bulaya. Mushindu eu ke utshidi mvula ufika ku diloka too ne lelu.

Bidimu bitue ku lukama panyima pa Eliya mumane kulomba bua mvula kuloka, Amosa uvua pende tshidime wakaleja bualu bua mushinga pa bidi bitangila luendu lua mutu mâyi anyunguluka. Nzambi wakatuma Amosa bua kudimuija bena Isalele bua muvuabu bakengesha bapele ne batendelela nzambi ya mashimi. Amosa wakabadimuija ne: bua Yehowa Nzambi kubenga kubashipa, bavua ne bua ‘kumukeba bua kuikalabu ne muoyo.’ Pashishe Amosa wakumvuija ne: Yehowa nkayende ke uvuabu ne bua kutendelela, bualu yeye ke Mufuki ‘udi ubikila mâyi a mu mâyi manene kudiye, ne udi uapongolola pa buloba.’ (Amosa 5:6, 8) Pashishe Amosa wakakulula kabidi bua mushindu wa dikema eu utu mâyi anyunguluka ne kuyayawu. (Amosa 9:6) Mushindu eu ke wakaleja Amosa ne: mvula itu ifumina ku mbuu anyi mâyi manene adi pa buloba.

Mukalenge Edmond Halley wakajadika bualu ebu mu tshidimu tshia 1687. Kadi kuakapita bidimu bia bungi bua bantu bakuabu kushisha kuitababu tshivua Halley muleje etshi. Mukanda mukuabu munene udi wamba ne: “Lungenyi lua se: mâyi atu anyungulukila muinshi mua buloba (afumina ku mbuu abanda ku mikuna, pashishe apueka bu misulu) luakatungunuka too ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1700.” (Encyclopædia Britannica Online) Lelu’eu bantu bapite bungi mbamanye mushindu utu luendu lua mâyi. Mukanda umue umue eu udi wamba ne: “Mâyi a mu mbuu atu abuka abanda mulu, afikamu akuatakana, alua kuloka pa buloba bu mvula, pashishe apueka mu misulu apingana kabidi mu mbuu.” Nunku mbiumvuike ne: mêyi adi Solomo muakule mu Muambi 1:7 a mutu mâyi enda anyunguluka adi atangila kabidi mutu matutu adivunga mulu alua kuloka bu mvula.

Bualu ebu budi bukusaka ku dienza tshinyi?

Mushindu udi bafundi ba bungi ba Bible bumvuije luendu lua mâyi anu mutulu luenzeka mbumue bua ku malu manene adi ajadika mudi Bible muikale mukanda mufundisha kudi Yehowa Nzambi Mufuki wa bantu. (2 Timote 3:16) Tshidibi anu bua mudi bantu banyangakaje buloba, dilondangana dia mivu ndienze bu dinyanguke padi, bikadi bikebesha mvula mikole ya bipupu imue miaba ne minanga mikole miaba mikuabu. Kadi Yehowa Nzambi Mufuki wa luendu lua mâyi ukavua mulaye katshia ku kale ne: uvua ne bua kujikija lutatu elu ne “kubutula badi babutula buloba.”​—Buakabuluibua 11:18.

Kadi bua mpindieu, mmushindu kayi uudi mua kuleja dianyisha bua mvula udi dipa dia kudi Nzambi? Udi mua kuleja dianyisha pa kulonga Bible Dîyi dia Nzambi ne kutumikila malu audi ulonga au. Nunku, neumanye mua kutekemena bua kubuela mu buloba bupiabupia bua Nzambi muwikala mua kusanka tshiendelele ne bionso biatupa Nzambi. Bualu bua ‘kupa kuonso kuimpe ne dipa dionso diakane tshishiki’ bidi bifuma kudi Yehowa Nzambi Mufuki wa mvula.​—Yakobo 1:17.

[Diumvuija dia bidi mu tshimfuanyi/​Tshimfuanyi mu mabeji 24, 25]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

DIKUATAKANA DIA MÂYI MULU

MVULA

MÂYI ADI MITSHI IBUSHA

DIBUKA DIA MÂYI

MÂYI A MVULA APUEKA

MÂYI A MU BULOBA

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Pavua Eliya usambila, musadidi wende uvua mutangile ‘ku luseke lua ku mâyi manene’