Paraqa Diospa regalonmi

¿IMAN kanman ñoqanchismanta mana paramuqtin? Manachá imatapas ruwayta atisunmanchu. Wakinmi ichaqa mana ñishutachu kusikunku paramusqanwan, ¿imarayku? Llaqtanku chirilla kasqanrayku otaq lloqllakunata hatarichisqanrayku (Esdras 10:9). Wakin llaqtakunapin ichaqa yaqa watantinta mana paranchu, nishutataq ruphanpas. Chay llaqtakunapi runakunaqa, ¡maytachá kusikunku para chayamuqtinqa!

Apóstol Pabloq viajasqan llaqtakunapipas chhayna ch’akin karan. Chaymi Licaonia llaqtapi kaq runakunata niran: “Chaywanpas Diosqa imapas allinta ruwasqanwanmi reqsichikurqan. Paymi parachimun, chakrakunatapas tiemponpi ruruchin, mikhunatapas askhata qowanchis, sonqonchistapas anchata kusichin”, nispa (Hechos 14:17). Chaypi rikusqanchis hina, apóstol Pabloqa paramantan ñawpaqtaqa riman, arí mana para kanmanchu chayqa manachá kanmanchu ima plantapas nitaq ‘chakrapas rurunmanchu’.

Bibliaqa pachak kutimanta mastaraqmi riman paramantaqa. Chaymi kunan astawan yachasun Diospa qowasqanchis paramanta. Chaypin yachasunchis paramanta Bibliaq willasqanqa científico nisqa runakunaq nisqanwan tupasqanta. Chay yachaymi yanapawasun Bibliapi allinta iñinapaq.

¿Imaninmi Biblia paramanta?

¿Imaynapitaq parari kan? Jesusmi chaymanta rimaran. Huk kutinmi Diosmanta rimashaspa niran: “Payqa intintan lloqsichimun allinkunapaqpas mana allinkunapaqpas, parachimullantaqmi chaninkunapaqpas mana chaninkunapaqpas”, nispa (Mateo 5:45). Chaypi rikusqanchis hina, Jesusqa manaraq paramanta rimashaspan ñawpaqtaqa Intimantaraq rimaran. ¿Imarayku? Intillawanyá plantakunaqa kawsan, parapas chayllawanmi kan. ¿Imaynataq chayri? Inti ruphamuqtinmi lamar-qochapi unuqa sapa watan askhapuni waksipun (400.000 kilómetros cúbicos) chaymantataq phuyuman tukuspa para paramun. Chaychá Bibliaqa Inti kamaqmanta nin: “Payqa sut’uy unutan huñun, chaymantataq paraman tukuchin”, nispa.

Khaynatan Biblia willan imaynatachus para kasqanmanta: “[Diosqa] sut’uy unutan huñun, chaymantataq paraman tukuchin. Parataq phuyumanta phaqcharimun, unu parapas hallp’a pataman chayamun”, nispa (Job 36:26-28). Chay qelqakusqanmantaqa kinsa waranqa wata masñan runakunaqa estudiashanku para imaynachus kasqanmanta. Chhaynaña kaqtinpas manan allintaraqchu yachanku imaynapunichus chay kasqanta. Chaymanta rimashaspan 2003 watapi huk libro niran: “Manaraqmi allintachu yachakun imaynatachus phuyupi sut’uy unu ruwakusqanta”, nispa.

Científico nisqa runakunaq nisqanman hinaqa, phuyupis mana rikuy atina unu sut’uychakuna kashan. Chaykunas paykunapura huñukuspa hatunman tukunku  chhaynapis paraqa chayamun. Chayqa manas huk ratullachu ruwakun, askha horapis. Chaytaqa manaraqmi allintachu entiendekun.

Kinsa waranqa pisqa pachak wata pasaytañan llapa imaymanata Kamaqqa serviqnin Jobta khaynata tapuran: “¿Taytayoqchu kanman para? ¿Pin sullaq taytan? ¿Pin yuraq phuyuman yuyayta qorqan? ¿Pin pacha phuyuman yachayta qorqan? ¿Pitaq aswan yachayniyoq, phuyuta yupananpaq? ¿Pitaq atinman hanaq pachamanta parachimuyta[?]”, nispa (Job 38:28, 36, 37). Dios chay tapusqanmanta unay tiempoña pasarun chaypas, científico nisqa runakunaqa manaraqmi yachankuchu imaynachus chaykuna kasqanta.

¿Maymantan hamun mayukunaq unun?

Grecia llaqtamanta filósofo nisqa runakunaqa khaynata yachachiqku: “Mayu unuqa manan paramantachu hamun, lamar-qocha unun chayqa”, nispa. Paykunaq nisqanman hinaqa, lamar-qocha unus hallp’aq pachanta orqokunaman riq, chhaynapis pukyu hina lloqsimuq. Huk yachayniyoq runaq nisqaman hinaqa rey Salomonsi chhaynata nisqa, paymi Diospa yuyaychasqan kaspa niran: “Mayukunaqa llapallanmi lamar-qochaman haykun, lamar-qochataq manapuni hunt’anchu. Maymantachus mayukunaqa lloqsimun, chayllamantaqmi kutipunku wakmanta phawamunankupaq”, nispa (Eclesiastés 1:7). ¿Ima ninantan nisharan Salomón? ¿Unu hallp’aq pachallanta orqokunaman seqananmantachu rimasharan? Chaypaq yachasun Salomonpa llaqtamasinkunamanta.

Huk llaqtamasinmi karan Elías. Payqa Diospa profetanmi karan, Salomonpa chay qelqasqanmanta yaqa pachak wata hinaña pasaruqtinmi payqa kawsaran. Payqa yacharanmi imaynapi para paramunanta.  Chaypaq yachasun imachus pasasqanta. Israel llaqta runakunan Diosta mana kasukuspa Baal diosman qonqorikusqaku. Chaymi chay llaqtamanqa kinsa wata kuskanta manaña parachimusqachu (Santiago 5:17). Runakunan ichaqa Eliaspa yanapayninwan Diosman kutirikusqaku. Chaymi Eliasqa Jehová Diosmanta mañakuran hukmanta parachimunanpaq. Kamachintataq kamachiran mañakushanankama  “lamar-qocha ladota qhawa[munanpaq]”. Hinan kamachinqa niran: “¡Haqayqá! ¡Lamar-qochamanta huk maki sayay phuyulla lloqsimushan!”, nispa. Chaypin Eliasqa repararan Jehová Dios uyarimushasqanta. Chayllamanmi “wayrawan yana phuyuwan cieloqa tutayaykurqan, hinan sinchita para chayarqan” (1 Reyes 18:43-45). Yachasqanchis hina, Eliasqa yacharanmi imaynapi para chayananta, yachallarantaqmi phuyuqa lamar-qochapi huñukusqanta wayrataq Israel llaqtaman phukunanta. Kay tiempopipas chhaynallapunin kashan chay llaqtapiqa.

Eliaspa mañakusqanmanta pachak watata hina pasaruqtintaq Amós sutiyoq chakrapi llank’aq runa qelqallarantaq imaynapi para chayamusqanmanta. Paytaqa Jehová Diosmi kamachiran Israel llaqtaq contranpi profetizananpaq, chay llaqtapi runakunaqa wakchakunatan ñak’arichishasqaku mana valeq dioskunatataqmi servishasqakupas. Chaymi paykunata Dios mana chinkachinanpaq Amosqa niran: “Señor Diosman asuykuychis, kawsankichistaqmi”, nispa. Chaymantataq Jehová Diosllata adoranankupaq niran: “Paymi lamar-qocha unuta phuyuchimuqqa, hinaspa hallp’a pataman chayta ch’aqchuqqa”, nispa (Amós 5:6, 8). Chaymantan hukmanta rimallarantaq maymantachus para unu hamusqanmanta (Amós 9:6). Arí, Amosqa yacharanmi yaqa llapa para unuqa lamar-qochamanta hamusqanta.

1687 watapin Edmond Halley sutiyoq científico runa willaran para unu lamar-qochamanta hamusqanta. Chay tiempopi runakunan ichaqa mana creerankuchu chay nisqanta, askha watakuna pasaqtinñan creeranku. Chaymantan huk libro khaynata nin: “1700 wata pasaykaman runakunaqa creeqkuraq ‘lamar-qocha unuqa hallp’aq pachantan orqokunaman rishan, chaymantañan mayunta kutiyapun’ nisqa yachachikuypi”, nispa. Kunan tiempopin ichaqa lliw runakunaña yachanku imayna chay kasqanta. Chay librollataqmi khaynata willan paramanta: “Lamar-qocha unun waksipun, chaymantataq chiriyapuspa phuyuman tukupun, chay phuyutaq paramun, paramusqan unutaq mayukunaman haykuspa lamar-qochaman kutiyapun”, nispa. Chhaynaqa, Eclesiastés 1:7 textopi Salomonpa nisqanqa rikuchin  para unuqa lamar-qochamanta hamusqantan.

¿Imatan ruwananchis chaykunata yachashaspa?

Kaypi yachasqanchis hina, askhan Bibliapiqa qelqaranku para imaynachus kasqanta, chaymantapas mana pantaspan chaytaqa willaranku. Chaymi rikuchiwallanchistaq Bibliaqa Jehová Diospa yuyaychasqan kasqanta (2 Timoteo 3:16). Ichaqa, ¿imaraykun wakin llaqtakunapi mana paranan tiempopi paran wakin llaqtakunapitaq mana para kanchu? Runakunayá mana allintachu cuidanku kay pachata. Jehová Diosmi ichaqa “kay pacha waqllichiqkunata [otaq qhellichaqkunata]” wañuchinqa (Apocalipsis 11:18).

Chay p’unchay chayamunankamaqa, Bibliatan estudiashanallanchis, chaypi yachasqanchisman hinataq kawsashananchispas. Chhaynapin rikuchisun Dios imaymana qowasqanchismanta agradecekusqanchista. Chaymantapas chaykunata ruwaspaqa wiñay kawsaymanmi aypasunchis. Chaypitaq Jehová Dios qowasun “tukuy allin kaqkunatapas, tukuy chanin kaqkunatapas” (Santiago 1:17).

[13, 14 paginakunapi dibujo]

(Imaynapuni kasqanta yachanaykipaq, qelqata qhaway)

WAKSI CHIRIYAPUSHAN

PARAMUSHAN

PLANTAKUNAMANTA WAKSI HOQARIKAMUN

LAMAR-QOCHAQ WAKSISQAN

PARA UNU WAYQ’ONTA RISHAN

HALLP’A UKHUNTA UNU PURISHAN

[13 paginapi dibujokuna]

Elías mañakushanankaman serviqninqa ‘lamar-qocha ladota qhawasharan’