Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe ifibashi balandapo mu Baibolo e ubu bwine bulwele bwabako na lelo?

Ubulwele bwa fibashi ubwabako lelo bulwele abantu balwala ubuletwa na kashishi. Dokota G.A. Hansen e wabalilepo ukwishiba aka kashishi (ako beta ati Mycobacterium leprae) mu mwaka wa 1873. Abafwailisha ifintu balisanga ukuti aka kashishi kuti kaikala mu fimina ifishili na mu mubili ukufika pa nshiku 9 ukwabula ukufwa. Balisanga no kuti abantu abekala sana na balwele ba fibashi balambulapo sana ubu bulwele kabili batila na ku fya kufwala fya mulwele na ko kwine kuti wayambulako ubu bulwele. Akabungwe ka World Health Organization katile mu mwaka wa 2007, abantu ukucila pali 220,000 e balwele ifibashi.

Abantu balelwala ifibashi ku Middle East pa nshita Baibolo yalelembwa, kabili Amafunde ya kwa Mose yatile umuntu nga nalwala ifibashi afwile ukwikala eka. (Ubwina Lebi 13:4, 5) Nomba ishiwi lya ciHebere ilya kuti tsa·raʹʽath, uko bapilibula ishiwi lya kuti ifibashi, talyalolele fye ku bulwele abantu balelwalako. Ifi fibashi na kabili fyaleba na ku fya kufwala na mu mayanda. Uyu musango wa fibashi waleba ku fya kufwala fya kotoni ne fya nsalu ne fintu fimbi ifya mpapa. Inshita shimo, balefumya ifi fibashi pa kucapa, nomba nga ca kuti pa numa ya kucapa kwashala na kabili ‘ifya fitulukila, atemwa ifya kashikila,’ ica kufwala ca musango yo nelyo icintu ca mpampa balecoca. (Ubwina Lebi 13:47-52) Mu mayanda umwaleba ifibashi, mu cibumba ‘umwafonka mwalemoneka umwafiitulukila atemwa umwakashikila.’ Amabwe ne loba ukwaleba ifya musango yu, fyaleonaulwa no kupooswa ukutali na bantu. Nga ca kuti ifibashi fyamoneka na kabili mu ng’anda, baleibongolola yonse no kupoosa ifipe fyalimo. (Ubwina Lebi 14:33-45) Bamo batila ifi fibashi ifyaleba ku fya kufwala nelyo mu mayanda, e filya ifwe nalimo tutila ukufufuma. Nomba kwena tacaishibikwa bwino.

Mulandu nshi abalefula ifyela fya silfere bafulilwe ilyo Paulo ashimikile mu Efese?

Abalefula ifyela fya silfere mu Efese banonkeele pa kupanga “utumatempele twa silfere utwa kwa Artemi,” lesa mwanakashi uwa mu Efese uo baleti alebafwa ukwipaya inama, alebapeela ubufyashi, no kubafwa ukupaapa. (Imilimo 19:24) Icimpashanya ca kwa uyu lesa baleti caponene fye “ukufuma ku muulu” kabili bacibikile mwi tempele lya kwa Artemi ilyali mu Efese. (Imilimo 19:35) Ili itempele balelimona ukuti lyali pa fipapwa fikalamba 7 ifya pano sonde ilya nshita. Cila mwaka mu mweshi wa March nelyo April, abalepepa uyu lesa baleya ku Efese mu kusefya inshikunkulu iya kupepa Artemi. Apo abantu abaleya mu kusefya balefulisha, calengele ukuti kube aba kupanga ifimpashanya abengi. Ifi fimpashanya balefibomfya ukulabebukisha uku kusefya balekwata, balefifwala ukuti filebacingilila, balefibomfya pa kupeela amalambo kuli uyu lesa mwanakashi na pa kupepa lintu babwelelamo ku mayanda yabo. Amashiwi balemba pa fipapaatu fya mabwe aya mu Efese yalondolola ukuti abantu balepanga ifimpashanya fya golde na silfere ifya kwa lesa Artemi, kabili amashiwi yambi yalanda na pa tumabumba twa bantu abalefula ifyela fya silfere.

Paulo asambilishe ukuti ifimpashanya “abantu bapanga ku minwe te balesa iyo.” (Imilimo 19:26) Ilyo abalefula ifyela fya silfere baumfwile ifi, balitiinine ukuti ubukwebo balelilamo bwalaonaika, e pa kweba abantu ukwimina Paulo pa kuti aleke ukushimikila. Umuntu umo uwali pa balefula ifyela fya silfere, Demetri, alondolwele ico baletiina ilyo atile: “Icabipako fye ca kuti uyu mulimo wesu ukasaalulwa ne tempele lya kwa lesa mwanakashi umukalamba Artemi na lyo line likasuulwa no mucinshi uo aba mu citungu conse ca Asia na untu abantu bonse aba pe sonde bapeela uyu lesa ukapwa.”—Imilimo 19:27.