Xana A Wu Swi Tiva?

Xana Xikwembu a xi byi languta njhani vungoma bya swilo swa le mpfhukeni exikarhi ka Vaisrayele?

Hi ku ya hi xihlamusela-marito xin’wana, vungoma bya swilo swa le mpfhukeni i “dyondzo leyi vulavulaka hi ku famba-famba ka tipulanete, dyambu, n’weti ni tinyeleti hi ku ya hi dyondzo ya leswaku ku famba-famba ka swilo leswi ku nga khumba vutomi bya vanhu.” Loko pulanete ya misava yi rhendzeleka ehandle ka dyambu lembe rin’wana ni rin’wana, swi tikomba onge tinyeleti ta famba-famba hileswi ndhawu leyi pulanete ya misava yi nga eka yona yi cincaka. Ku sukela eminkarhini ya khale, vanhu a va vona ku cinca koloko kutani va vula leswaku ku vula nchumu wo karhi eka vona.

Swi nga ha endleka leswaku vungoma bya swilo swa le mpfhukeni byi sunguriwe hi Vababilona va khale lava a va gandzela tinyeleti ni mintlawa ya tinyeleti. Muxaka lowu wa vugandzeri wu sungule ku tirhisiwa hi Vaisrayele loko va tshike vugandzeri bya ntiyiso. Hi nkarhi wa ku fuma ka Yosiya, Hosi ya Yuda, vungoma bya swilo swa le mpfhukeni a byi tirhisiwa swinene etikweni rero. Ndlela leyi Xikwembu a xi yi languta ha yona mhaka leyi a yi ri erivaleni. Hi ku ya hi Nawu wa Muxe lowu tsariweke eka malembe-xidzana ya le mahlweni ka kwalaho, munhu loyi a a gandzela tinyeleti a a fanele a dlayiwa.—Deteronoma 17:2-5.

Swin’wana swa swilo leswi Hosi Yosiya a swi endleke leswaku a herisa mikhuva ya vugandzeri ya vanhu va le Yuda a ku ri ku yirisa switlhavelo leswi a swi endleriwa ‘dyambu ni n’weti ni nhlengeleto wa tinyeleti to karhi ni vuthu hinkwaro ra le matilweni.’ Xiviko lexi xa le Bibeleni xi vula leswaku hosi yi endle tano hikuva a yi lava ku “landzela Yehovha nileswaku yi hlayisa swileriso swa yena.” (2 Tihosi 23:3-5) Mhaka leyi i xikombiso eka vanhu lava lavaka ku gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso” namuntlha.—Yohane 4:24.

A ku ri vamani “Vana va Zewusi” lava ku vulavuriwaka ha vona eka Mintirho 28:11?

Buku ya Bibele ya Mintirho yi vula leswaku loko muapostola Pawulo a ya eRhoma u tlute a suka eMelita a ya ePuteyoli hi xikepe lexi a xi ri ni mfungho lowu nge “Vana va Zewusi.” (Mintirho 28:11) Ku tirhisa swifaniso swa Vana va Zewusi a swi tolovelekile exikarhi ka vatluti ni vafambi va khale.

Hi ku ya hi mintsheketo ya Magriki ni ya Varhoma, Zewusi (loyi nakambe a a vuriwa Jupiter) na Leda a va ri ni vana vambirhi va mahahlwa, ku nga Castor na Pollux. “Vana [lava] va Zewusi” a va tekiwa tanihi vakongomisi va swikepe lava nga ni vutshila lava a va kota ku lawula mheho ni magandlati. Xisweswo va sungule ku gandzeriwa tanihi swikwembu leswi sirhelelaka vatluti. Vakhandziyi va xikepe a va va endlela magandzelo kutani va kombela leswaku va va sirhelela hi nkarhi wa xidzedze. Vo tala a va pfumela leswaku swikwembu leswi swa mahahlwa a swi kombisa matimba ya swona yo sirhelela hi ku humelela hi xivumbeko xa ndzilo xa Mukwetsimi Elmo, ku nga ku hatima loku fanaka ni ndzilo loku nkarhi wun’wana a ku humelela eka maseyila ya swikepe loko ku ri ni xidzedze.

Ku gandzeriwa ka Castor na Pollux a swi tolovelekile eka Magriki ni Varhoma naswona buku yin’wana yi vulavula hi ku kongoma hi ku gandzeriwa ka vona emugangeni wa Kirena le Afrika N’walungu. Xikepe lexi ku vulavuriwaka ha xona eka Mintirho a xi huma ekusuhi ni le Aleksandriya, aEgipta.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Ribye Ra Xitsundzuxo Ra Vababilona Leri Kombisaka Hosi Nazimaruttash Ni Ntlawa Wa Tinyeleti

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Xingwece Xa Denari Lexi Kombisaka “Vana Va Zewusi,” 114-113 B.C.E.

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 9]

Stela: Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY; coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./​cngcoins.com