U Nga Tshuki U Rivala Yehovha

VAISRAYELE van’wana va tshame va endla nchumu lowu fanaka. Hambiswiritano, vunyingi bya vona a ku ri ro sungula va tsemakanya ematini yo tala va nga tsakami. Yehovha u endle leswaku mati ya Nambu wa Yordani ma yima ku khuluka. Enkarhini wolowo, Vaisrayele va timiliyoni va tsemakanye nambu va nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Hi nkarhi wolowo vo tala lava a va tsemakanya Yordani va fanele va tibyele va ku, ‘A ndzi nge swi rivali leswi Yehovha a swi endleke laha,’ hilaha vakokwa wa vona a va vule hakona emalembeni ya 40 emahlweni ka kwalaho eLwandle ro Tshwuka.—Yox. 3:13-17.

Hambiswiritano, Yehovha a a swi tiva leswaku Vaisrayele van’wana a va ta “rivala mintirho yakwe hi ku hatlisa.” (Ps. 106:13) Hikwalaho u lerise Yoxuwa loyi a ri murhangeri wa Vaisrayele leswaku a teka maribye ya 12 endzeni ka nambu naswona a endla xitsundzuxo ha wona laha a va ta dzima mixaxa kona ro sungula. Yoxuwa u te: “Maribye lawa ma fanele ma va xitsundzuxo eka vana va Israyele.” (Yox. 4:1-8) Xitsundzuxo xexo xa maribye a xi ta tsundzuxa tiko malunghana ni swiendlo swa matimba swa Yehovha ni ku ri tsundzuxa leswaku ha yini ri fanele ri n’wi tirhela hi ku tshembeka minkarhi hinkwayo.

Xana mhaka leyi i ya nkoka eka vanhu va Xikwembu namuntlha? Ina. Na hina a hi fanelanga hi rivala Yehovha ni siku ni rin’we; hi fanele hi ya emahlweni hi n’wi tirhela hi ku tshembeka. Switsundzuxo swin’wana leswi nyikiweke tiko ra Israyele swi nga tirha eka malandza ya Yehovha ya namuntlha. Xiya marito ya Muxe lama nge: “Tivonele leswaku u nga rivali Yehovha Xikwembu xa wena lerova u nga hlayisi swileriso swakwe ni swiboho swakwe swa vuavanyisi ni milawu yakwe.” (Det. 8:11) Sweswo swi kombisa leswaku loko munhu a rivala Yehovha a nga ha hetelela a nga ha N’wi yingisi. Khombo rero ri nga ha humelela ninamuntlha. Loko muapostola Pawulo a tsalela Vakreste, u va tsundzuxile leswaku va papalata ku wela ‘entileni lowu fanaka wa ku nga yingisi’ lowu Vaisrayele va wu kombiseke emananga.—Hev. 4:8-11.

A hi kambisiseni swiendlakalo swin’wana leswi tshameke swi humelela eka Vaisrayele leswi nga ta kandziyisa leswaku a hi fanelanga hi rivala Xikwembu. Ku engetela kwalaho, loko ho dyondza swo karhi eka vutomi bya vavanuna vambirhi vo tshembeka va Vaisrayele hi ta pfuneka leswaku hi tirhela Yehovha hi ku tiyisela hi tlhela hi n’wi nkhensa.

Swivangelo Swo Tsundzuka Yehovha

Eka malembe hinkwawo lawa Vaisrayele va ma heteke aEgipta, Yehovha a nga va rivalanga. U ‘tsundzuke ntwanano wa yena na Abrahama, Isaka na Yakobe.’ (Eks. 2:23, 24) Swilo leswi a swi endleke leswaku a va kutsula evuhlongeni, a ku ri nchumu lowu a va nga fanelanga va wu rivala.

Yehovha u halsele tiko ra Egipta hi makhombo ya kaye. Vangoma va Faro lava endlaka masalamusi a va swi kotanga ku yimisa makhombo wolawo. Hambiswiritano, Faro u delele Yehovha a ala ku tshika Vaisrayele leswaku va famba. (Eks. 7:14–10:29) Hambiswiritano, khombo ra vukhume ri endle leswaku mufumi yoloye la tikukumuxaka a yingisa Xikwembu. (Eks. 11:1-10; 12:12) Tiko ra Israyele leri a ri rhangeriwe hi Muxe ri hume aEgipta swin’we ni ntlawa lowukulu wa vanhu vo hambana-hambana, kumbexana a va ri 3 000 000. (Eks. 12:37, 38) Loko Faro a cinca miehleketo yakwe, a va nga si fika ekule. U lerise vagadi va makalichi yakwe lava hlomeke swin’we ni vagadi va tihanci, ku nga vuthu leri a ri ri na matimba swinene emisaveni hi nkarhi wolowo, leswaku ri ya landza khale ka mahlonga ya yena. Hi nkarhi wolowo, Yehovha u byele Muxe leswaku a yisa Vaisrayele endhawini leyitsongo leyi vuriwaka Pihahiroto leyi a yi ri exikarhi ka Lwandle ro Tshwuka ni tintshava, ku nga ndhawu leyi a swi tikomba onge a va nge swi koti ku baleka eka yona.—Eks. 14:1-9.

Faro a a tibyela leswaku Vaisrayele va phasekile naswona vuthu rakwe a ri ri kusuhi ni ku va hlasela. Kambe Yehovha u hlwerise Vaegipta hi ku veka papa lerikulu ni ndzilo lowukulu exikarhi ka vona ni va Vaisrayele. Hiloko Xikwembu xi ava mati ya Lwandle ro Tshwuka hi le xikarhi, xi endla leswaku ku va ni ndlela leyikulu laha ematlhelo ka yona a ku ri  ni mati lawa kumbexana a ma lehe timitara ta 15. Vaisrayele va sungule ku tsemakanya hi le ndhawini leyi omeke elwandle. Hi ku hatlisa Vaegipta a va fikile ribuweni, va ri karhi va vona Vaisrayele va pelela etlhelo lerin’wana ra lwandle.—Eks. 13:21; 14:10-22.

Murhangeri un’wana loyi a a ta va a ehleketisise hi xiendlakalo lexi a a ta va a tshike ku va hlongorisa, kambe Faro a nga endlanga tano. Leswi a a titshemba u lerise vagadi va makalichi ya yena ni va tihanci leswaku va hlongorisa Vaisrayele. Vaegipta va ye emahlweni va va hlongorisa. Kambe loko va nga si fika ekusuhi ni Vaisrayele, va yimisiwile. Makalichi ya Vaegipta a ma nga ha swi koti ku famba hikuva Yehovha a a hlomule mavhilwa ya makalichi ya vona.—Eks. 14:23-25; 15:9.

Loko Vaegipta va ha kayakaya ni ku lunghisa makalichi ya vona ya nyimpi lama tshovekeke, Vaisrayele hinkwavo va fike eribuweni ra le vuxeni. Kutani Muxe u tshambulutele voko rakwe ehenhla ka Lwandle ro Tshwuka. Hi nkarhi wolowo, Yehovha u tlherisele mati endhawini ya wona. Mati lama endlaka tithani ta timiliyoni ma funengete Faro ni tinhenha takwe ma va dlaya. Valala volavo hinkwavo va file. Tiko ra Israyele se a ri ntshunxekile!—Eks. 14:26-28; Ps. 136:13-15.

Xiendlakalo lexi xi endle leswaku matiko lawa ya le kusuhi ma chava ku ringana nkarhi wo leha. (Eks. 15:14-16) Endzhaku ka malembe ya 40, Rahava wa le Yeriko u byele vavanuna vambirhi va Vaisrayele a ku: “Ku chaviwa ka n’wina ku wele ehenhla ka hina, . . . hikuva hi yi twile ndlela leyi Yehovha a omiseke ha yona mati ya Lwandle ro Tshwuka emahlweni ka n’wina loko mi huma aEgipta.” (Yox. 2:9, 10) Hambi ku ri matiko wolawo ya vahedeni a ma nga yi rivalanga ndlela leyi Yehovha a kutsuleke vanhu vakwe ha yona. Swi le rivaleni leswaku Vaisrayele a va ri ni swivangelo swo tala swo n’wi tsundzuka.

‘U Va Hlayise Ku Fana Ni Ndzololo Ya Tihlo Rakwe’

Loko Vaisrayele va tsemakanye Lwandle ro Tshwuka, va nghene eMananga ya Sinayi, ku nga “mananga lamakulu ni lama chavisaka.” Loko va ri karhi va tsemakanya “misava [yoleyo] leyi omeke leyi yi nga riki na mati,” laha a ku nga ri na swakudya leswi a swi ta enela ntshungu wolowo, Yehovha a nga va tshikanga. Muxe u te, a ku: “[Yehovha u] kume [Israyele] etikweni ra mananga ni le kwandzasini leri nga riki na nchumu, leri kololaka. A n’wi rhendzela, leswaku a n’wi khathalela, leswaku a n’wi hlayisa ku fana ni ndzololo ya tihlo rakwe.” (Det. 8:15; 32:10) Xana Xikwembu xi va khathalele njhani?

 Yehovha u va nyike ‘xinkwa lexi humaka etilweni’ lexi vuriwaka manna, lexi humeleleke hi singita “ehenhla ka vuandlalo bya mananga.” (Eks. 16:4, 14, 15, 35) Yehovha u tlhele a endla leswaku mati ma ‘huma eribyeni ro tiya.’ Hi ku pfuniwa hi Xikwembu swiambalo swa vona a swi hlakalanga ni milenge ya vona a yi pfimbanga emalembeni ya 40 lawa va ma heteke emananga. (Det. 8:4) Kahle-kahle, Yehovha a a langutele leswaku va endla yini ku kombisa leswaku va nkhensa eka leswi a va endleleke swona? Muxe u byele Vaisrayele a ku: “Tivonele, u khathalela swinene moya-xiviri wa wena, leswaku u nga rivali swilo leswi mahlo ya wena ma swi voneke nileswaku swi nga suki embilwini ya wena masiku hinkwawo ya vutomi bya wena.” (Det. 4:9) Loko Vaisrayele a va lo tsundzuka swiendlo leswi ponisaka swa Yehovha, minkarhi hinkwayo a va ta n’wi tirhela va tlhela va lwela ku yingisa milawu yakwe. Xana Vaisrayele a va ta endla yini?

Ku Rivala Swi Endla Leswaku Munhu A Nga Kombisi Ku Tlangela

Muxe u te: “Ribye leri ri nga va tata wa wena u ri rivele, u sungule ku susa Xikwembu emianakanyweni.” (Det. 32:18) Swiendlo swa Yehovha leswi a swi kombiseke eLwandle ro Tshwuka, malunghiselelo yakwe lama endleke leswaku tiko ri hambeta ri hanya emananga ni swilo swin’wana hinkwaswo leswinene leswi Yehovha a swi endleke va swi honisile kumbe ku swi rivala hi ku hatlisa. Vaisrayele va sungule ku xandzuka.

Nkarhi wun’wana Vaisrayele va sole Muxe hikwalaho ka leswi a va anakanya leswaku a swi nga ta koteka ku kuma mati. (Tinhl. 20:2-5) Va gungurile malunghana ni manna leyi a va hanya hi yona va ku: “Moya-xiviri wa hina se wa xi nyenya xinkwa lexi solekaka.” (Tinhl. 21:5) Va kanakane vuavanyisi bya Xikwembu va tlhela va ala ku rhangeriwa hi Muxe, va ku: “Loko a hi lo fela etikweni ra Egipta kumbe loko a hi lo fela emananga lawa! . . . A hi hlawuleni murhangeri hi tlhelela aEgipta!”—Tinhl. 14:2-4.

Xana Yehovha u titwe njhani loko Vaisrayele va sungule ku ka va nga ha n’wi yingisi? Endzhakunyana loko mupisalema a anakanya hi swiendlakalo sweswo, u tsarile a ku: “A va xandzuka ko tala swinene eka xona emananga, a va xi twisa ku vava ekwandzasini! A va ringa Xikwembu hi ku phindha-phindha, a va twisa ni Mukwetsimi wa Israyele ku vava. A va ri tsundzukanga voko ra xona, siku leri xi va kutsuleke ha rona eka xirha. Ndlela leyi xi vekeke swikombiso swa xona ha yona aEgipta.” (Ps. 78:40-43) Ina, Yehovha u vaviseke swinene hikwalaho ka leswi Vaisrayele va n’wi rivaleke.

Vavanuna Vambirhi Lava Nga N’wi Rivalangiki Yehovha

Hambiswiritano, Vaisrayele van’wana a va n’wi rivalanga Yehovha. Yoxuwa na Kalebe hi van’wana va vona. A va ri van’wana va tinhlori ta 12 leti rhumiweke ku ya kambela Tiko leri Tshembisiweke ti suka eKadexi-baniya. Tinhlori ta khume ti vuye ni xiviko  xo biha, kambe Yoxuwa na Kalebe va byele vanhu va ku: “Tiko leri hi tsemakanyeke eka rona leswaku hi ya ri kambela i tiko lerinene ngopfu. Loko Yehovha a hi tsakela, kunene u ta hi nghenisa etikweni leri, a hi nyika rona, tiko leri khulukaka ntswamba ni vulombe. Ntsena mi nga xandzukeli Yehovha.” Loko vanhu va twa marito wolawo, va endle xikungu xo khandla Yoxuwa na Kalebe hi maribye. Kambe vanhu lavambirhi va yime va tiya va tshemba Yehovha.—Tinhl. 14:6-10.

Endzhaku ka malembe yo hlaya, Kalebe u byele Yoxuwa a ku: “Muxe nandza wa Yehovha [u] ndzi [rhume] leswaku ndzi ya eKadexi-baniya ndzi ya kambela tiko, kutani ndzi n’wi byele hilaha a swi ri hakona embilwini ya mina. Vamakwerhu lava va tlhandlukeke na mina va endle leswaku mbilu ya vanhu yi n’oka; kambe loko ku ri mina, ndzi landzelele Yehovha Xikwembu xa mina hi ku helela.” (Yox. 14:6-8) Kalebe na Yoxuwa va tiyisele maxangu yo hambana-hambana hikwalaho ka leswi a va tshemba Xikwembu. A va tiyimisele ku ka va nga n’wi rivali Yehovha masiku hinkwawo ya vutomi bya vona.

Kalebe na Yoxuwa va tlhele va kombisa ku tlangela hikuva a va swi xiya leswaku Yehovha u xi hetisisile xitshembiso xa yena xo nyika vanhu vakwe tiko leri noneke. Ina, Vaisrayele a va fanele va nkhense Yehovha loyi a va hlayiseke va hanya. Yoxuwa u tsarile a ku: “Yehovha [u nyike] Israyele tiko hinkwaro leri a ri hlambanyeleke ku ri nyika vatata wa rona . . . Ku hava xitshembiso lexi tsandzekeke eka switshembiso hinkwaswo leswinene leswi Yehovha a swi tshembiseke yindlu ya Israyele; hinkwaswo swi hetisekile.” (Yox. 21:43, 45) Xana hina namuntlha hi nga ku kombisa njhani ku nkhensa hilaha Kalebe na Yoxuwa va endleke hakona?

Vana Loyi A Nkhensaka

Wanuna un’wana loyi a chavaka Xikwembu u tshame a vutisa a ku: “Xana ndzi ta tlherisela yini eka Yehovha hikwalaho ka hinkwaswo leswi pfunaka leswi a ndzi endleleke swona?” (Ps. 116:12) A hi nge swi koti ku tlherisela Xikwembu hileswi xi hi katekisaka hi swilo leswi vonakaka, xi hi kongomisaka hi tlhelo ra moya ni hi malunghiselelo lawa xi ma tirhiseke leswaku xi hi ponisa enkarhini lowu taka lerova hambiloko ho ya mahlweni hi xi nkhensa hi masiku, sweswo swi ta va swi nga enelanga. Entiyisweni, hi nga ka hi nga swi koti ku tlherisela Yehovha. Kambe, hinkwerhu ka hina hi nga swi kota ku nkhensa Yehovha.

Xana ndzayo ya Yehovha yi ku pfunile leswaku u papalata swiphiqo? Xana mhaka ya leswaku Xikwembu xa rivalela yi ku pfunile leswaku u va ni ripfalo lerinene? Mikateko leyi tisiwaka hi swiendlo swa  Xikwembu yi tshama nkarhi wo leha hikwalaho na wena u fanele u n’wi nkhensa. Xinhwanyatana xin’wana xa malembe ya 14 lexi vuriwaka Sandra xi langutane ni swiphiqo leswikulu kambe xi swi kotile ku swi hlula hi ku pfuniwa hi Yehovha. Xi ri: “Ndzi khongele eka Yehovha leswaku a ndzi pfuna, naswona ndlela leyi a ndzi pfuneke ha yona yi ndzi tsakisile. Sweswi ndza swi twisisa leswaku ha yini Tatana a a tshamela ku vulavula na mina hi Swivuriso 3:5, 6 leyi nge: ‘Tshemba Yehovha hi mbilu ya wena hinkwayo naswona u nga titshegi hi ku twisisa ka wena n’wini. N’wi tivise tindlela ta wena hinkwato, kutani yena u ta lulamisa tindlela ta wena.’ Ndza tiyiseka leswaku leswi Yehovha a ndzi pfuneke ku ta fikela namuntlha, u ta ndzi pfuna minkarhi hinkwayo.”

Kombisa Leswaku U Tsundzuka Yehovha Hi Ku Tiyisela

Bibele yi kandziyisa mfanelo yin’wana leyi fambisanaka ni ku tsundzuka Yehovha, yi ku: “Ku tiyisela a ku endle ntirho wa kona wu helela, leswaku mi ta helela ni ku va lava hanyeke etimhakeni hinkwato, mi nga kayiveli nchumu.” (Yak. 1:4) Xana swi katsa yini ku va lava ‘heleleke ni ku va lava hanyeke etimhakeni hinkwato’? Swi katsa ku hlakulela timfanelo leti nga ta hi pfuna leswaku hi langutana ni miringo hi tshembele eka Yehovha naswona hi tiyimisele ku yi tiyisela, hi nga lan’wi. Loko hi tiyisela hi ndlela yoleyo hi ta vuyeriwa swinene loko miringo ya hina yi hundzile. Naswona minkarhi hinkwayo miringo ya hundza.—1 Kor. 10:13.

Nandza la nga ni nkarhi wo leha a tirhela Yehovha, loyi a langutaneke ni swiphiqo swo tala swa mavabyi u hlamusela leswi n’wi pfuneke leswaku a tiyisela: “Ndzi ringeta ku ehleketa hi leswi Yehovha a swi endlaka, ku nga ri leswi ndzi lavaka ku swi endla. Ku tshembeka swi vula ku tshama ndzi langutele swikongomelo swa Xikwembu, ku nga ri ku navela ka mina. Loko ndzi langutane ni swiphiqo, a ndzi vuli ndzi ku, ‘Yehovha, ha yini swi humelela eka mina?’ Ndzi ya emahlweni ndzi n’wi tirhela ni ku tshinela eka yena hambiloko ko humelela khombo ro karhi hi xitshuketa.”

Namuntlha Vakreste va ntiyiso va gandzela Yehovha “hi moya ni ntiyiso.” (Yoh. 4:23, 24) Vakreste va ntiyiso hinkwavo a va nge pfuki va rivale Xikwembu, ku hambana ni tiko ra Israyele. Kambe loko munhu a ri xirho xa vandlha a swi vuli swona leswaku u ta tshama a tshembekile eka Xikwembu. Ku fana na Kalebe na Yoxuwa, un’wana ni un’wana wa hina u fanele a nkhensa Yehovha ni ku tiyisela entirhweni Yena. Hi na xivangelo lexi twalaka xa ku endla tano, hikuva Yehovha u ya emahlweni a hi kongomisa ni ku khathalela un’wana ni un’wana wa hina eminkarhini leyi yo nonon’hwa ya makumu.

Ku fana ni xitsundzuxo xa maribye lexi akiweke hi Yoxuwa, marungula ya swiendlo leswi ponisaka swa Xikwembu ma hi tiyisekisa leswaku a xi nge va tshiki vanhu va xona. Hikwalaho onge u nga titwa ku fana ni mupisalema loyi a tsaleke a ku: “Ndzi ta tsundzuka leswi Yah a a swi endla; hikuva ndzi ta tsundzuka leswi u swi endleke swo hlamarisa swa khale swinene. Kunene ndzi ta anakanyisisa hi mintirho ya wena hinkwayo, ndzi ta ehleketa hi ntirhisano wa wena.”—Ps. 77:11, 12.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Tiko hinkwaro a ri fanele ri famba “emisaveni leyi omeke”

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Loko tiko ra Israyele ra ha dzime mixaxa le Kadexi-baniya, ku rhumeriwe tinhlori eTikweni leri Tshembisiweke

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Endzhaku ko va Vaisrayele va hete malembe yo tala emananga, a va fanele va nkhensile loko va nghena eTikweni leri noneke leri Tshembisiweke

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku tshama hi langutele swikongomelo swa Yehovha swi hi pfuna leswaku hi tiyisela miringo yin’wana ni yin’wana leyi hi langutanaka na yona