Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Cinshi Yesu aitile Yehova ati“Abba, Tata” ilyo alepepa?

Ishiwi lya ciAramaic ilya kuti ʼab·baʼʹ, lipilibula ukuti “tata” nelyo ukuti “Mwe Tata.” Lisangwa imiku itatu mu Baibolo kabili ponse apo lyalembwa, balibomfya mwi pepo kabili ninshi balelanda pali Shifwe wa ku muulu, Yehova. Bushe ili shiwi lyalola mwi?

Icitabo ca The International Standard Bible Encyclopedia catila: “Ilyo Yesu ali pano calo, ukubomfya ishiwi ʼabbāʼ, kwalelanga maka maka ifyo abana batemwanene na ba wishi ne fyo abana bacindike bashibo.” Lyali lishiwi lyalelanga ukutemwa ilyo abana balebomfya pa kwita bashibo, kabili lyali e shiwi umwana alebalilapo ukusambilila ukulanda. Yesu alibomfeshe ili shiwi ilyo alepepa kuli Wishi ukufuma pa nshi ya mutima. Ilyo ali mwi bala lya Getsemane, ninshi kwashala fye ama-awala ayanono ukuti afwe, Yesu alipepele kuli Yehova kabili alibomfeshe amashiwi ya kuti “Abba, Tata” mwi pepo.—Marko 14:36.

Icitabo ca The International Standard Bible Encyclopedia calanda no kuti “Ukubomfya ishiwi lya kuti Abbā pa kupepa kuli Lesa tacaseekele ku baYuda, abaGriki na ku bena Roma, pantu cali kwati kusaalula Lesa ukumwita mwi shiwi libomfiwa pa kulanda ku muntu waishibana nankwe sana.” Lelo “Yesu . . . abomfeshe ili shiwi mwi pepo lyakwe pa kuti abalange ukuti filya alelanda ukuti ena na Lesa balitemwana nga nshi fya cine.” Umutumwa Paulo alibomfeshe ishiwi lya kuti “Abba” imiku ibili mu Malembo alembele, ne ci cilanga ukuti na Bena Kristu ba kubalilapo na bo balebomfya ili shiwi mu mapepo yabo.—Abena Roma 8:15; Abena Galatia 4:6.

Cinshi ulubali lumo ulwa Baibolo balulembeele mu ciGriki?

Umutumwa Paulo atile “ifyebo fya mushilo ifya kwa Lesa” fyapeelwe ku baYuda. (Abena Roma 3:1, 2) E mulandu wine ulubali lwa kubalilapo ulwa Baibolo lwalembeelwe maka maka mu ciHebere, ulwali e lulimi lwa baYuda. Lelo Amalembo ya Bena Kristu yena bayalembeele mu ciGriki. * Cinshi bashayalembeele mu ciHebere?

Mu ma 300 B.C.E., abashilika abali na Alekisanda Mukalamba, balelanda indimi shalekanalekana ishafumine ku ciGriki inkonko, isho batendeke ukulasankanya pa kuti bapangemo icitundu cimo ico baleita ati iciKoini nelyo iciGriki ico abengi batemenwe ukulanda. Ukucimfya kwa kwa Alekisanda nako kwalilengele ukuti ululimi lwa ciKoini elo batampe ukulanda sana mu fyalo ifingi pali ilya nshita. Ilyo Alekisanda alecimfya, abaYuda ninshi balisalanganina mu ncende ishingi. AbaYuda abengi abo basendele mu busha ku Babiloni mu 607 B.C.E, tababweleele ku Palestine ilyo ubusha bwapwile. Ne ci calengele abaYuda abengi babeleshe ukulanda iciGriki no kulaba iciHebere. (Imilimo 6:1) Pa kuti bafwe aba abaYuda, babapilibwilile Amalembo ya ciHebere mu ciGriki ico abantu balelanda sana ico baleita ati iciKoini, kabili iyi Baibolo baleita ati Septuagint.

Icitabo ca Dictionnaire de la Bible catila, takwali ululimi lumbi “ulwakwatishe amashiwi ayengi kabili ulwa-angukishe ulo abantu abengi baishibe ukucila iciGriki.” Pa mulandu wa kuti iciGriki calikwete amashiwi ayengi kabili ayasuma, lwali e “lulimi abantu abengi baleumfwa no kubomfya sana pa kumfwana bwino na bantu bambi, kabili ulu e lulimi na Bena Kristu balingile ukubomfya.” Bushe uyu te mulandu uusuma uwalengele ukuti Amalembo ya Bena Kristu bayalembele mu ciGriki?

[Futunoti]

^ para. 7 Amabuuku yamo yamo aya mu Malembo ya ciHebere bayalembeele mu ciAramaic. Cimoneka kwati pa kubala, ibuuku lya kwa Mateo lyalembelwe mu ciHebere e lyo Mateo wine napamo aishile-lipilibula mu ciGriki.

[Icikope pe bula 13]

Iciputusha ca mu ciGriki ica Baibolo ya Septuagint

[Abatusuminishe]

Courtesy of Israel Antiquities Authority