NAABʼALEBʼ li poyanam nekeʼxpaabʼ naq oxibʼ ru li Yos li Yuwaʼbʼej, li Alal Kʼajolbʼej ut li santil musiqʼej, oxibʼ chi poyanam abʼan jun ajwiʼ chi Yos. Aʼin «li xxeʼil li xpaabʼalebʼ li kristiʼaan». Usta joʼkan li cardenal John OʼConnor naxye: «Naq li naʼlebʼ aʼin jwal chʼaʼaj ut maajunwa tooruuq xtawbʼal ru». Kʼaʼut chʼaʼaj xtawbʼal ru li kʼutum naq oxibʼ ru li Yos?

Jun li hu naxye: «Maajun xraqal li Santil Hu naxkʼut naq oxibʼ ru li Yos» (Diccionario crítico de Teología, ediciones Akal). Xbʼaan naq li Santil Hu moko naxkʼut ta naq oxibʼ ru li Yos naabʼalebʼ li poyanam xeʼxjalpaqi li xraqal li Santil Hu re xyeebʼal naq li naʼlebʼ aʼin chalenaq saʼ li Santil Hu.

Jun rehebʼ li raqal li nekeʼxjalpaqi ru li kristiʼaan aʼan Juan 1:1, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG, naxye chi joʼkaʼin: «Saʼ xtiklajik ak wan chaq li Aatin, ut li Aatin wan chaq rikʼin li Yos, [saʼ griego, ton theón], ut li Aatin aʼan chaq Yos [saʼ griego, theós]». Saʼ li raqal aʼin natawmank wiibʼ li naʼlebʼ chirix chanru naʼoksimank li aatin «yos» saʼ griego. Saʼ li xbʼeen (theón) natawmank xbʼeenwa li aatin ton li aatin aʼin saʼ griego juntaqʼeet rikʼin li aatin li, saʼ qʼeqchiʼ, chi joʼkaʼin naqanaw naq yook chi aatinak chirix li Nimajwal Yos. Abʼan saʼ li xkabʼ aatin (theós) moko natawmank ta chik li aatin ton. Ma yal xeʼsach? Qilaq.

Li xyaalalil aʼan naq li hu Juan kitzʼiibʼamank saʼ griego koiné (li nawbʼil) ut saʼ li aatinobʼaal aʼin wank wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ chirix chanru naʼoksimank li aatin ton. Laj Archibald Thomas Robertson li naxtzʼil rix li Santil Hu naxye: «Naq li nokooʼaatinak wiʼ (sujeto) ut li kʼaru yooko xbʼaanunkil (el predicado), naxkʼam li aatin li naraj xyeebʼal naq chʼolchʼo ru ani, juntaqʼeetebʼ ut inkʼaʼ naru nekeʼjalaak». Aʼan naroksi Mateo 13:​38, SBG, joʼ jun eetalil bʼarwiʼ naxye: «Li chʼochʼ [saʼ griego, ho agrós] aʼan chixjunil li ruuchichʼochʼ [saʼ griego, ho kósmos]». Xbʼaan chanru kʼubʼanbʼil li aatinobʼaal natawmank ru arin naq li chʼochʼ aʼan ajwiʼ li ruuchichʼochʼ.

Abʼan, kʼaru nakʼulmank wi natawmank xbʼeenwa li aatin li chiru li nokooʼaatinak wiʼ ut li yook xbʼaanunkil moko naxkʼam ta, joʼ nakʼulmank saʼ li raqal re Juan 1:1? Laj James Allen Hew­ett li naxtzʼil rix aʼin naxye ajwiʼ: «Saʼ li raqal aʼin, li nokooʼaatinak wiʼ ut li yook xbʼaanunkil moko junebʼ ta, moko juntaqʼeetebʼ ta chi moko nekeʼxkʼaama ta ribʼ».

Re xkʼutbʼal li naʼlebʼ aʼin laj Hewett naroksi 1 Juan 1:5, SBG, bʼarwiʼ naxye «li Yos aʼan saqenk». Saʼ griego li aatin «Yos» natawmank joʼ ho theós, naraj xyeebʼal naq wank li aatin li xbʼeenwa chiru li aatin. Abʼanan li aatin «saqenk» (fos) moko naxkʼam ta li aatin li. Kʼaru naraj xyeebʼal aʼin? Laj Hewett naxye: «Junelik naru nayeemank naq li Yos aʼan saqenk abʼan inkʼaʼ naru nayeemank naq li saqenk aʼan Yos». Wank ajwiʼ ebʼ li eetalil saʼ Juan 4:24, SBG, («Li Yos aʼan musiqʼej») ut saʼ 1 Juan 4:16, SBG, («Li Yos aʼan rahok»). Saʼ li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin li naʼaatinak wi’ naxkʼam li aatin li abʼanan saʼebʼ li aatin «musiqʼej» ut «rahok» moko natawmank ta. Joʼkan naq li nokooʼaatinak wi’ ut li yook xbʼaanunkil moko naru ta nekeʼjalaak. Ebʼ li raqal aʼin moko yook ta xyeebʼal naq «li musiqʼej aʼan Yos» chi moko naq «li rahok aʼan Yos».

Naabʼal rehebʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu saʼ griego nekeʼxye naq Juan 1:1 moko yook ta xchʼolobʼankil ani «li Aatin» yook bʼan xyeebʼal chanru nanaʼlebʼak. Li Comentario al Nuevo Testamento, re William Barclay, naxye: «Naq jun li kʼabʼaʼej inkʼaʼ naxkʼam li aatin li, li kʼabʼaʼej naʼoksimank re xyeebʼal chanru malaj kʼaru naxbʼaanu. Laj Juan moko yook ta xyeebʼal naq li Jesús aʼan Yos yook bʼan xyeebʼal naq li Jesús chanchan Yos». Aʼan ajwiʼ kixye laj Jason David BeDuhn li wank xnawom chirixebʼ li paabʼal: «Saʼ griego saʼ Juan 1:1c moko naxkʼam ta li aatin li chixkʼatq li aatin theós, aʼin naxbʼaanu naq ebʼ li nekeʼilok re teʼxtaw ru naq yook chi aatinak chirix “jun yos”. [...] Li aatin li naxkʼut xjalanil li aatin theós ut ho theós joʼ jalan ruhebʼ li aatin “yos” ut “li Yos”». Ut naxye ajwiʼ: «Saʼ Juan 1:​1, li Aatin maawaʼ li Nimajwal Yos aʼan bʼan jun musiqʼej li chanchan li Yos». Malaj joʼ kixye laj Joseph Henry Thayer jun li winq li kixkʼanjela ajwiʼ li Santil Hu American Standard Version kixye naq: «Li Aatin chanchan Yos abʼan maawaʼ aʼan li tzʼaqal Yos».

Joʼkan bʼiʼ, ma yaal naq inkʼaʼ nokooruuk xnawbʼal ani tzʼaqal li Yos? Moko joʼkan ta kixkʼoxla li Jesús. Joʼkan naq, naq kitijok chi chʼolchʼo ru kixye naq moko juntaqʼeet ta rikʼin li Xyuwaʼ, aʼan kixye: «Aʼan aʼin li junelik yuʼam: naq teʼxnaw aawu laaʼat li junat chi tzʼaqal Yos ut li xataqla chaq, li Jesus aʼ li Kriist» (Juan 17:3, SBG). Wi naqakʼulubʼa li yaal li naxye li Santil Hu chirix li Jesús tqoxloqʼi ru joʼ ralal li Yos ut kaʼajwiʼ li Jehobʼa, li tzʼaqal Yos, tqaloqʼoni ru.