Ir al contenido

¿Á Ndióxi̱ kúú ta̱ Jesús?

¿Á Ndióxi̱ kúú ta̱ Jesús?

KU̱A̱ʼÁNÍ na̱ yiví kándíxana ña̱ Trinidad, ña̱ kúú iin “ña̱ ndáyáʼvi ña̱ kándíxa na̱ religión na̱ káʼa̱n kúú cristiano”. Ña̱yóʼo kúú ña̱ kándíxana, ta kúú yivá, ta̱ kúú se̱ʼe xíʼin ña̱ espíritu santo ta u̱ni̱ saá na̱yóʼo iinlá ndióxi̱ kúúna nu̱úna. Soo ni saá ta̱ kúú cardenal John O’Connor ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ Trinidad “kúú iin ña̱ yo̱ʼvi̱ní ña̱ va̱ása kívi xa̱a̱yó kunda̱a̱-iniyó xíʼin”. ¿Nda̱chun yo̱ʼvi̱ní kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ Trinidad?

Iin diccionario ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱yóʼo: “Ña̱ sánáʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ Trinidad kǒoña va̱xi nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱” (Diccionario crítico de Teología, ediciones Akal). Ta ku̱a̱ʼání na̱ kándíxa Trinidad nándukúna texto ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ kitáʼan xíʼin ña̱ kándíxana, ta xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱a̱ na̱sama ña̱ káʼa̱n Biblia.

Ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ Juan 1:1

Juan 1:1 kúú iin versículo ña̱ násamana ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Biblia ña̱ Jerusalén Latinoamericana siaʼa sa̱ndáya̱ʼanaña: “Tá xa̱ʼa̱ ni̱xi̱yo tu̱ʼun ta tu̱ʼun ni̱xi̱yoña xíʼin Ndióxi̱ [tu̱ʼun griego ton theón], ta tu̱ʼun yóʼo kúúña Ndióxi̱ [tu̱ʼun griego theós]”. Nu̱ú versículo yóʼo va̱xi u̱vi̱ ki̱ʼva ña̱ káʼa̱nna xíʼin “ndióxi̱” tu̱ʼun griego. Ña̱ nu̱ú kúú (theón) ta kítáʼanña xíʼin tu̱ʼun ton ña̱yóʼo kúú iin tu̱ʼun griego ña̱ kítáʼan xíʼin tu̱ʼun sáʼán el á ta̱yóʼo, ta xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱. Ña̱ u̱vi̱ kúú (theós) ta kǒo inka tu̱ʼun kítáʼan xíʼin ña̱yóʼo. ¿Nda̱chun kǒo inka tu̱ʼun ku̱a̱ʼa̱n xíʼinña á ña̱ na̱dósóna kaʼyína kúúña? Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.

¿Nda̱chun íxayo̱ʼvi̱ña ña̱ kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ sánáʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ Trinidad?

Ña̱ nu̱ú xíniñúʼu kiʼinyó kuenta xíʼin kúú, ña̱ Evangelio ta̱ Juan ni̱ka̱ʼyi̱ña tu̱ʼun griego koiné ta íyo ña̱ káʼa̱n káxi ndáa ki̱ʼva ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun yóʼo. Ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ Biblia ta̱ naní Archibald Thomas Robertson, káʼa̱nra ña̱ káʼa̱nna sujeto xíʼin predicado tá kúúmiíña ña̱ káʼa̱nna artículo xíʼin, kúni̱ kachiña ña̱ íyova ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta inkáchi íyoña, iin ña̱ʼa kúú ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱va ta xa̱ʼa̱ ña̱kán kivi nasa̱maña. Ta̱yóʼo xíniñúʼura Mateo 13:38 ña̱ káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, nu̱ú káchiña: “Ñuʼú nu̱ú chíʼina [tu̱ʼun griego ho agrós] kúú ñuyǐví yóʼo [tu̱ʼun griego ho kósmos]”. Ta ña̱ gramática yóʼo, táxiña kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ñuyǐví kúú ñuʼú nu̱ú chíʼina.

Soo, ¿ndáaña kuu tá ña̱ sujeto kúúmiíña iin artículo ña̱ káʼa̱n káxi ndáaña kúúña, soo ña̱ predicado kǒoña kúúmiíña, nda̱a̱ tá kúu xíʼin ña̱ Juan 1:1? Iin ta̱ xíni̱ va̱ʼa ta̱ naní James Allen Hewett ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ versículo yóʼo ka̱chira: “Xíʼin ki̱ʼva ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱yóʼo ña̱ sujeto xíʼin ña̱ predicado va̱ása inkáchi kúúña, va̱ása kítáʼanña ta ni va̱ása inkáchi íyoña”.

Ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xi̱niñúʼura ña̱ káʼa̱n 1 Juan 1:5, nu̱ú káchiña “Ndióxi̱ kúúra luz”. Tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ tu̱ʼun “Ndióxi̱” kúú, ho theós, ta ña̱yóʼo káʼa̱n káxiña xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Soo tu̱ʼun “luz” (fos) kǒo inka tu̱ʼun kítáʼan xíʼin ña̱yóʼo. ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo? Ta̱ Hewett káchira: “Kivi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ kúúra luz, soo va̱ása kivi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ luz ña̱ kúúña Ndióxi̱”. Ta ndáni̱ʼíkayó ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱yóʼo nu̱ú Juan 4:24 (“Ndióxi̱ iin espíritu kúúra”) ta nu̱ú 1 Juan 4:16 káchiña (“Ndióxi̱ kúúra ña̱ kúʼvi̱-ini”). Nu̱ú u̱vi̱ saá texto yóʼo íyo inka tu̱ʼun ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱, soo tu̱ʼun ña̱ “Espíritu” xíʼin ña̱ “kúʼvi̱-ini” kǒo inka tu̱ʼun kítáʼan xíʼinña. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ña̱ sujeto xíʼin ña̱ predicado va̱ása nása̱maña; ta ña̱ versículo yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña “ña̱ Espíritu kúúña Ndióxi̱” ni “ña̱ kúʼvi̱-ini kúúña Ndióxi̱”.

¿Na̱ yiví káʼa̱nña xa̱ʼa̱ á ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiína káʼa̱nña xa̱ʼa̱?

Ku̱a̱ʼání na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ griego ta saátu na̱ sándaya̱ʼa Biblia, inkáchi káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ Juan 1:1 ña̱ va̱ása kúni̱ña ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ na̱ káʼa̱nna xíʼin kúú “Tu̱ʼun”, chi ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱ kúú ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiína á ña̱ kéʼéna. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ William Barclay, ña̱ va̱xi nu̱ú Comentario Nuevo Testamento káchiña: “Tá kǒo iin artículo ña̱ káʼa̱n káxi va̱xi xíʼin iin ki̱vi̱, ña̱ ki̱vi̱ yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼé na̱ yiví kán. Ta̱ Juan va̱ása níka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ kúúra Ndióxi̱, chi ña̱ ka̱chira kúú, ta̱ Jesús inkáchi íyora xíʼin Ndióxi̱” (mií na̱ ta̱vá tutu yóʼo kúú na̱ ka̱ʼyí cursivas). Saátu íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jason David BeDuhn, iin ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ religión ta̱yóʼo ka̱chira: “Ña̱ tu̱ʼun griego tá káʼa̱nna táʼan ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 1:1c ta va̱ása chínúuna iin artículo nu̱ú tu̱ʼun theós, na̱ káʼvi ña̱yóʼo kunda̱a̱-inina ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ‘iin Ndióxi̱’. [...] Ña̱ síín káʼyína ña̱ tu̱ʼun theós xíʼin ho theós náʼa̱ káxiña ña̱ síín íyo ta̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱ tá kúú ‘iin Ndióxi̱’ á ‘iin Ndióxi̱ ta̱ káʼnuka’”. Ta káchikaña: “Nu̱ú Juan 1:1, ña̱ tu̱ʼun yóʼo su̱ví Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱ kúúña, chi iin ndióxi̱ kúúña, kúni̱ kachiña chí ndiví íyoña”. Nu̱ú tutu ña̱ naní Juan. Texto y Comentario, ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Juan Mateos (ta̱ sa̱ndáya̱ʼa Nueva Biblia Española) iin káchi ka̱chíñura xíʼin ta̱ Juan Barreto, ta káʼa̱nna ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ Juan 1:​1, 2: “U̱ni̱ saá yichi̱ ña̱ káʼa̱n ña̱ versículo yóʼo ‘Ndióxi̱’, ña̱ nu̱ú xíʼin ña̱ u̱ni̱ ku̱a̱ʼa̱n iin artículo ña̱ káʼa̱n káxi xa̱ʼa̱ña ta̱ kúú (Ndióxi̱); ta ña̱ u̱vi̱, kǒoña ku̱a̱ʼa̱n xíʼinña, (iin Ndióxi̱ á iin na̱ íyo chí ndiví)”. Nu̱ú ña̱ naní Análisis Gramatical del Griego del Nuevo Testamento, ta̱ xíni̱ va̱ʼa católico Max Zerwick káchira: “‘Ña̱ tu̱ʼun íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo Ndióxi̱’, kǒo iin artículo ku̱a̱ʼa̱n xíʼin ña̱ predicado ña̱ káʼa̱nra xa̱ʼa̱ kúú ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ tu̱ʼun yóʼo”. Ta saátu íyo ña̱ káʼa̱n tutu ña̱ naní Clave Lingüística del Nuevo Testamento Griego ta̱ Jesús káxiní ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ síín íyo miíra nu̱ú yivára.

Ta̱ Jesús káxi ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ síín íyo yivára nu̱ú miíra

Tá saá, ¿á kivi ka̱ʼa̱nyó “ni loʼo kǒo kivi kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱”? Ta̱ Jesús va̱ása níxi̱ndakanixi̱níra saá, saáchi tá ke̱ʼéra iin oración ni̱ka̱ʼa̱n káxira ña̱ síín íyo miíra nu̱ú yivára. Ta̱yóʼo ka̱chira: “Ña̱ va̱ʼa kutakuna ndiʼi tiempo xíniñúʼu kuxini̱ va̱ʼana iinlá yóʼó ta̱ kúú Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱, ta saátu xíniñúʼu kuxini̱ va̱ʼana ta̱ chi̱ndaʼún, ta̱ Jesucristo” (Juan 17:3). Tá ná kandíxayó ña̱ nda̱a̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús, saá kúú ña̱ ixato̱ʼóyóra: ña̱ kúúra se̱ʼe Ndióxi̱, ta íyora chí ndiví. Ta saátu ndasakáʼnuyó Jehová ña̱ “iinlá ta̱ kán kúú Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱”.