E ‵KILO atu a tino e tokouke ki te Tolutasi e pelā me ko “te akoakoga fakavae o te lotu Kelisiano.” E ‵tusa mo te akoakoga tenei, a te Tamana, te Tama, mo te agaga tapu ne tino e tokotolu i loto i te Atua e tokotasi. Ne fai mai a te faifeau ko John O’Connor e uiga ki te Tolutasi: “E iloa ne tatou me se akoakoga ‵loto ‵ki, telā e se mafai eiloa o malamalama tatou i ei.” Kaia e faigata malosi ei ke malamalama i te Tolutasi?

E fai mai ne The Illustrated Bible Dictionary a te pogai e tasi. E taku ‵tonu mai i te tusi tenā e uiga ki te Tolutasi: “E sē se akoakoga faka-te-Tusi Tapu telā e seai lele eiloa se mea e maua i loto i te Tusi Tapu e uiga ki ei.” Ona ko te Tolutasi “e sē se akoakoga faka-te-Tusi Tapu,” e taumafai malosi a tino tali‵tonu ki te Tolutasi ke ‵sala a tusi siki i te Tusi Tapu—kae ‵fuli fakakotua ne latou—ke ‵lago atu ki te lotou akoakoga.

E tasi te fuaiupu i te Tusi Tapu telā e masani sāle o fakamatala ‵se ko te Ioane 1:1. I te Tusi Tapu, Tuvalu, e faitau penei te fuaiupu tenā: “Ka koi tuai o faite te lalolagi ko leva ne iai te Muna; ne nofo fakatasi te Muna mo te Atua [‵gana Eleni, ton the·onʹ], ka ko te Atua [the·osʹ] foki te Muna.” A te fuaiupu tenei e aofia i ei a vaega e lua o te nauna i te ‵gana Eleni ko te the·osʹ (atua). A te nauna muamua e kamata ki te pati ton (te), se vaega o te ‵gana Eleni telā e fakasino atu ki se mea mautinoa, tela la i konei a te pati the·onʹ e fakasino atu ki te Atua Malosi Katoatoa. Kae ko te lua o nauna, a te pati the·osʹ e seai se pati telā e fakasino atu ki se mea mautinoa mai mua i ei e pelā mo te “te.” E mata, ne puli o tuku atu te pati tenā i ei?

A te tusi Evagelia a Ioane, ne tusi i te ‵gana Koine, io me ko te ‵gana Eleni masani, telā e isi ne tulafono mautinoa e uiga ki te fakaaogaga o te pati “te” mo te “a.” E fai mai te tino poto i te Tusi Tapu ko A. T. Robertson me kafai e tuku a te pati “te” mai mua o te avā pati konā, ko tena uiga “a mea konā ne mea mautinoa, e fai pelā me se masaga, e ‵pau, kae e mafai o fesuiaki te faka‵tuga i se fuaiupu.” Ne mafaufau a Robertson ki se fakaakoakoga i te Mataio 13:38, telā e faitau penei: “A te fatoaga [pati Eleni, ho a·grosʹ] ko te lalolagi [pati Eleni, ho koʹsmos].” E ‵tusa mo tulafono i mea tau te ‵gana, e mafai o malamalama tatou me i te lalolagi ko te fatoaga foki.

Kae e a māfai e isi se “te” mai mua o te pati muamua kae ko te lua o pati e seai, e pelā mo te Ioane 1:1? Mai te sikiatuga ne ia o te fuaiupu tenā, ne faka‵mafa mai ne te tino poto ko James Allen Hewett a te manatu tenei: “E ‵tusa mo te tusi siki tenei, e fakaasi mai i ei me i te tino muamua e se ‵pau mo te lua, e se fai pelā me se masaga, io me e ‵pau lā tulaga, io me e ‵pau i so se feitu.”

Ke fakamatala mai tena manatu, ne fakaaoga ne Hewett a te 1 Ioane 1:5, telā e fai mai: “A te Atua ko te mainaga.” I te ‵gana Eleni, a te “Atua” ko te ho the·osʹ kae e isi se pati “te” mai mua. Kae ko te phos telā e ‵fuli ki te “mainaga” e seai se pati “te” mai mua. Ne fai mai a Hewett: “E mafai faeloa o fai atu ne se tino . . . me i te Atua e ‵pau mo te mainaga; e se mafai o fai atu faeloa me i te mainaga ko te Atua.” E maua foki a vaegā fakaakoakoga penā i te Ioane 4:24, “A te Atua se agaga,” mo te 1 Ioane 4:16, “A te Atua ko te alofa eiloa.” I fuaiupu konā e lua, a te pati muamua e isi se pati “te,” kae ko te manatu mai tua, te “agaga” mo te “alofa,” e seai. Tela la, a te mea muamua e se mafai o fesuiaki tena faka‵tuga i te fuaiupu mo te mea i te lua. E se mafai o fakauiga a fuaiupu konei me i te “agaga ko te Atua” io me i te “alofa ko te Atua.”

E talia ne tino ‵poto e tokouke i te ‵gana Eleni mo tino ‵fulitusi o te Tusi Tapu me i te Ioane 1:1 e se faka‵mafa mai i ei me ko oi “te Muna,” kae fai mai i ei se uiga o ia. E fai mai a te tino ‵fulitusi o te Tusi Tapu ko William Barclay: “Ona ko te mea ne seki tusi ne [te apositolo ko Ioane] a te pati ‘te’ mai mua o te theos tenā ko fai ei pelā me se fakamatalaga . . . E se fakauiga a Ioane i konei me i te Muna ko te Atua. I tugapati faigofie, e seki fai mai a ia me i a Iesu ko te Atua.” Kae penā foki a pati a te tino poto ko Jason David BeDuhn: “I te ‵gana Eleni, kafai e seai se pati mautinoa mai mua o te theos i se fuaiupu e pelā mo te Ioane 1:1, ka fakaiku aka ei ne tino fai‵tau me e fakauiga ki ‘se atua.’ . . . A te seai o se pati mautinoa mai mua i ei e fai ei ke ‵kese a te theos tenei mai i te ho theos, e pelā loa mo te ‵kese o te pati ‘se atua’ mai te ‘Atua’ i te ‵gana Palagi.” E toe fai mai a BeDuhn: “I te Ioane 1:1, a te Muna e se ko te Atua fua e tokotasi, kae se atua, io me e uiga fakaatua.” Io me pelā mo pati a Joseph Henry Thayer, se tino poto telā ne galue i te American Standard Version: “A te Lokou [io me, Muna] ne uiga fakaatua, kae e se ko te Atua eiloa.”

E mata, a te fakamatalaga tonu e uiga ki te Atua “se akoakoga telā e se mafai o malamalama i ei”? Ne seki foliga mai penā ki a Iesu. I tena ‵talo ki tena Tamana, ne fakaasi faka‵lei mai ne Iesu te ‵kese o ia mo tena tamana i ana pati konei: “Tenei te uiga o te ola se-gata-mai, ke iloa tonu ne latou a koe, ko te Atua tonu e tokotasi, e penā foki loa mo te tino telā ne uga mai ne koe, ko Iesu Keliso.” (Ioane 17:3) Kafai e tali‵tonu tatou ki a Iesu kae malamalama i te akoakoga faigofie i te Tusi Tapu, ka āva tatou ki a ia e pelā me ko te Tama fakaatua a te Atua. Ka tapuaki atu foki tatou ki a Ieova e pela me ko “te Atua tonu e tokotasi.”