Bisan ha Patay nga Pinulongan, Buhi an Biblia

A NAGLABAY nga mga siglo, diri maminos ha katunga han pinulongan ha kalibotan an waray na gamita. Namamatay an pinulongan kon waray na mga tawo nga nagamit hito sugad nga ira orihinal nga yinaknan. Hito nga paagi, an Latin masisiring nga “patay nga pinulongan,” bisan kon damu an nag-aaram hito ngan nagpapabilin nga opisyal nga yinaknan han Vatican City.

Latin liwat an gin-gamit ha pipira han siyahan ngan nangunguna nga hubad han Biblia. Mahimo ba an sugad nga mga hubad ha pinulongan nga diri na ginagamit makaapekto ha magbarasa han Biblia yana? An makapainteres nga kasaysayan han sugad nga mga hubad nabulig pagbaton hito nga pakiana.

Pinakadaan nga mga Hubad ha Latin

Latin an siyahan nga pinulongan ha Roma. Kondi, han nagsurat hi apostol Pablo ha mga Kristiano didto, Griego an iya gin-gamit. * Pero waray ito magin problema tungod kay an kadam-an didto maaram hiton duha nga pinulongan. Damu han umurukoy ha Roma an tikang ha mga lugar ha Asia nga Griego an yinaknan, salit ginsisiring nga an syudad mas naiimpluwensyahan na han Griego nga pinulongan. Ha kada rehiyon han Imperyo han Roma iba nga pinulongan an ginagamit, kondi samtang nagtikadaku an imperyo, nagtikadamu liwat an naggamit han Latin. Sugad nga resulta, an Baraan nga Kasuratan iginhubad tikang ha Griego ngadto ha Latin, ngan baga hin gintikangan ini han ikaduha ka siglo K.P. ha Norte nga Aprika.

An magkalain-lain nga bersyon nga ginpublikar tinatawag nga Vetus Latina, o Daan nga Latin nga bersyon. Waray kadaan nga manuskrito nga may kompleto nga hubad han Biblia ha Latin an mababasa pa yana. An mga bahin han Vetus Latina nga naeksister pa ngan an mga bahin nga ginkotar han kadaan nga mga parasurat baga hin nagpapakita nga diri ito uusa la nga libro. Lugod, matin-aw nga ginhubad ito hin pipira nga indibiduwal ha iba-iba nga panahon ngan lugar. Salit, diri ito uusa la nga libro, kondi koleksyon hin mga hubad tikang ha Griego.

An paglugaring han iba-iba nga indibiduwal ha paghubad han mga bahin han Biblia ha Latin nagresulta hin kawurok. Ha kataposan han ikaupat ka siglo K.P., natoo an teologo nga hi Augustine nga an “ngatanan nga may kopya han Griego nga manuskrito ngan naghuhunahuna nga may kahibaro—bisan gutiay la—hiton duha nga yinaknan, nagsari paghubad” ngadto ha Latin. Naghunahuna hiya ngan an iba pa nga damu hinduro an hubad nga mababasa kondi nagruhaduha kon husto ito nga mga hubad.

An Bersyon ni Jerome

An usa nga nagsari pagwara han kawurok nga resulta han damu nga hubad han Biblia amo hi Jerome, nga may panahon nga nagin sekretaryo ni Damasus, an obispo han Roma han 382 K.P. Ginhangyo hiya han obispo ha pagrebisa han Latin nga manuskrito han Mga Ebanghelyo, ngan natapos niya ito ha sulod hin pipira ka tuig la. Katapos, gintikangan niya an pagrebisa han Latin nga hubad han iba nga libro ha Biblia.

An bersyon ni Jerome nga ha urhi gintawag nga Vulgate iginbasar ha iba-iba nga reperensya. Pananglitan, an iya hubad han Salmo iginbasar ha Septuagint—Griego nga hubad han Hebreo  nga Kasuratan nga natapos han ika-duha ka siglo A.K.P. Iya ginrebisa an Mga Ebanghelyo ngan ginhubad liwat an damu nga bahin han Hebreo nga Kasuratan tikang ha orihinal nga Hebreo. An iba nga bahin han Kasuratan posible nga iba na an nagrebisa. Ngan ha urhi, may mga bahin han Vetus Latina nga iginbalik ha Vulgate ni Jerome.

Ha tinikangan, damu an waray kumarawat han hubad ni Jerome, bisan hi Augustine. Kondi paglabay han panahon, ito an nagin suruklan para ha mga hubad han Biblia nga usa la an tomo. Ha ika-walo ngan ika-siyam ka siglo, gintadong han mga eskolar sugad kanda Alcuin ngan Theodulf an mga sayop ha bersyon ni Jerome may kalabotan ha gramatika ngan mga impormasyon tungod han pauroutro nga pagkopya. Ginbahin-bahin han iba nga eskolar an libro ha mga kapitulo, salit nagin masayon an paggamit han Biblia. Han naimbento an movable type nga makinarya ha pag-imprinta, an bersyon ni Jerome an siyahan nga Biblia nga naimprinta.

Ha Konsilyo han Trento han 1546 siyahan nga gintawag nga Vulgate han Iglesia Katolika an bersyon ni Jerome. Gindeklara han konsilyo nga “masasarigan” ito nga Biblia, salit magagamit ito han mga Katoliko sugad nga reperensya. Ha pariho nga panahon, iginsugo han konsilyo an pagrebisa hito nga pagdudumarahon hin espesyal nga mga komite, kondi hi Papa Sixtus V—karuyag matapos dayon ito ngan matin-aw nga sobra an kompyansa ha iya abilidad—nagdesisyon nga hiya an magtapos  ha pagrebisa hito. Han namatay hiya han 1590, gintitikangan pa la an pag-imprinta han iya bersyon. Nagdumiri dayon an mga kardinal ha pagkarawat hito nga bersyon nga ginhunahuna nira nga puno hin sayop, ngan ginpanbawi an mga kopya hito.

Han 1592, iginpublikar an bag-o nga bersyon ilarom ha pagdumara ni Papa Clemente VIII nga ha urhi gintawag nga edisyon nira Sixtine ngan Clementine. Ito an nagin opisyal nga bersyon han Iglesia Katolika ha sulod hin damu nga katuigan. Ito liwat an ginbasaran han Katoliko nga hubad han Biblia ha iba-iba nga pinulongan, sugad han hubad ni Antonio Martini ha Italyano nga yinaknan nga natapos han 1781.

Moderno nga Hubad han Biblia ha Latin

Han ika-20 ka siglo, gin-analisar hin maopay an Vulgate, ngan nakita nga pariho ha iba nga bersyon, kinahanglan ito rebisahon. Tungod hito, han 1965 gin-establisar han Iglesia Katolika an Commission for the New Vulgate ngan igintoka hito an pagrebisa han Latin nga hubad han Biblia basado ha bag-o nga kahibaro. Iton bag-o nga hubad gagamiton ha mga seremonya han Katoliko ha Latin.

An siyahan nga bahin hiton bag-o nga hubad ginpublikar han 1969, ngan han 1979, gin-aprobahan ni Papa Juan Paulo II an Nova Vulgata. An siyahan nga edisyon hito may-ada ngaran han Dios, Iahveh, ha damu nga teksto upod na ha Eksodo 3:15 ngan 6:3. Katapos, sugad han siring han usa nga membro han komite, inabat nira nga sayop gamiton an ngaran han Dios ha ikaduha nga opisyal nga edisyon nga iginpublikar han 1986, salit iginbalik an “Dominus [‘Ginoo’], kasaliwan han Iahveh.”

Sugad la nga an Vulgate waray karawata ha naglabay nga mga siglo, an Nova Vulgata waray liwat karawata, bisan han Katoliko nga mga eskolar. Bisan kon ha tinikangan iginpresenta ito sugad nga hubad nga mag-uurosa han parahubad  han mga relihiyon, ginhunahuna han damu nga diri ito posible tungod kay an Nova Vulgata an gindeklara han papa nga basihan ha paghubad, imbes an orihinal nga manuskrito. Ha Alemanya, waray magkauyon an mga Protestante ngan Katoliko may kalabotan ha usa nga rebisyon nga sadang unta karawaton hinin duha nga relihiyon. An mga Protestante nag-akusar ha mga Katoliko ha pag-insister nga ini nga rebisyon sadang ibasar ha Nova Vulgata.

Bisan kon an Latin diri na komon nga ginagamit, an Biblia ha Latin may-ada direkta ngan diri-direkta nga impluwensya ha minilyon nga magbarasa han Biblia. Nakaimpluwensya ito ha mga termino ha relihiyon ha damu nga pinulongan. Kondi, anoman nga yinaknan an gin-gamit ha paghubad hito, an Pulong han Dios padayon nga nakakaimpluwensya, nakakagbag-o han kinabuhi han minilyon nga masinugtanon nga nangangalimbasog pagbuhat uyon ha presyoso nga katutdoan hito.—Hebreo 4:12.

[Footnote]

[Blurb ha pahina 23]

Gin-aprobahan ni Papa Juan Paulo II an Nova Vulgata. An siyahan nga edisyon hito ginamit han ngaran han Dios, Iahveh o Jehova

[Kahon ha pahina 21]

MGA HUBAD NGA NAGIN BAHIN HAN KASAYSAYAN

An Vetus Latina nga iginhubad tikang ha Griego may-ada mga hubad nga nagin bahin han kasaysayan. Usa hini amo an hubad han Griego nga pulong nga di·a·theʹke, “kauyonan,” sugad nga testamentum, o “tugon.” (2 Korinto 3:14) Sugad nga resulta, ha damu nga pinulongan gintatawag pa gihapon han damu an Hebreo ngan Griego nga Kasuratan sugad nga an Daan ngan an Bag-o nga Tugon.

[Kahon ha pahina 23]

PALISIYA NGA GINKROTA

Han 2001, katapos hin upat ka tuig, iginpublikar han Kongregasyon han Vatican ha Sagrado nga Pagsingba Ngan an Surundon han mga Sakramento an Liturgiam authenticam (Awtorisado nga Liturhiya) nga palisiya. Kondi, ginkontra gud ito han damu nga Katoliko nga eskolar.

Sumala hito nga palisiya, tungod kay an Nova Vulgata an opisyal nga edisyon han singbahan, sadang ito magin surubdan han ngatanan nga hubad han Biblia bisan kon binabag-o hito an nakasurat ha orihinal nga manuskrito. Pinaagi la ha pagsunod han palisiya nga an usa nga bersyon han Biblia makakarawat han mga nagdudumara han Katoliko. Ini nga palisiya nasiring nga ha Katoliko nga mga bersyon, “an ngaran han Dios nga makagarahum-ha-ngatanan nga ginrirepresentaran han Hebreo nga tetragrammaton (YHWH)” sadang ihubad ha “bisan ano nga yinaknan gamit an pulong nga katugbang” han Dominus, o “Ginoo,” sugad han mababasa ha ikaduha nga edisyon han Nova Vulgata—bisan kon an siyahan nga edisyon naggamit han “Iahveh.” *

[Footnote]

[Retrato ha pahina 22]

Bersyon ni Alcuin han Latin nga Biblia, 800 K.P.

[Ginkuhaan han Retrato]

Tikang ha Paléographìe latine, ni F. Steffens (www.archivi.beniculturali.it)

[Mga Retrato ha pahina 22]

Vulgate nga Sixtine Clementine, 1592

[Mga Retrato ha pahina 23]

Eksodo 3:15, Nova Vulgata, 1979

[Ginkuhaan han Retrato]

© 2008 Libreria Editrice Vaticana