Lukwikilu Kele Inki?

INKI mutindu nge lenda tendula lukwikilu? Bantu yankaka kefwanisaka yo ti bindima-ndima. Mbala mosi, H. L. Mencken, nsoniki mpi muntu ya nene ya kemwangaka nsangu ya Amerika, kutubaka nde lukwikilu kele “kundima kaka sambu na kundima nde dyambu mosi ya kele ve kyeleka lenda salama.”

Kansi, Biblia ketendulaka nde lukwikilu kele ve bindima-ndima to kundima kaka sambu na kundima. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Lukwikilu kele kukinga ti kivuvu mambu yina muntu ketula ntima, kumonisa pwelele mambu ya kyeleka ata yo kemonika ve.”​—Baebreo 11:1, NW.

Sambu bantu kepesaka bangindu ya kuswaswana na yina metala lukwikilu, bika beto tadila bamvutu na bangyufula yai ya kelanda:

• Inki mutindu ntendula ya Biblia keswaswana ti mambu yina bantu mingi ketubaka na yina metala lukwikilu?

• Sambu na nki yo kele mfunu mingi nde beto yedisa lukwikilu yina Biblia ketendulaka?

• Inki mutindu nge lenda kumisa lukwikilu na nge ngolo?

Mukanda ya Kendimisa nde Muntu Kele Munkwa ya Kima Mosi mpi Banzikisa ya Ngolo

Na ntangu ya bo sonikaka mukanda ya Baebreo, bantu vandaka kusadila mingi ngogo ya Kigreki yina bo kebalukaka nde “kukinga ti kivuvu.” Yo vandaka kumonana mbala mingi na mikanda ya mumbongo mpi yo vandaka kupesa dibanza ya kima ya kendimisa nde muntu tabaka kima mosi na bilumbu kekwisa. Yo yina, mukanda mosi ya bantu mingi kendimaka ketuba nde bo lenda balula Baebreo 11:1 mutindu yai: “Lukwikilu kele mukanda ya kendimisa nde muntu [tabaka] mambu yina [yandi] ketula ntima.”

Kana nge mesumbaka dezia kima na kompani mosi ya mezabanaka mingi mpi na nima nge vingilaka nde bo pesa nge kima yango, nge monisaka lukwikilu ya mutindu yai. Kitansi yina bo pesaka nge vandaka kupesa nge kikuma ya kukwikila na kompani yina ya nge sumbaka kima yango. Na mutindu mosi buna, kitansi yina vandaka mukanda ya vandaka kundimisa nge nde nge tabaka kima ya nge sumbaka. Kana nge vidisaka to nge losaka kitansi yango, nge zolaka kuvidisa nzikisa ya kendimisa nde nge kele munkwa ya kima yango. Mutindu mosi, bantu yina kekwikilaka nde Nzambi talungisa balusilu na yandi kele ti banzikisa ya kendimisa nde bo tabaka mambu yina bo ketula ntima. Na ndambu yankaka, bantu yina kekwikilaka ve, to bayina mevidisaka lukwikilu, lenda tula ve ntima nde bo tabaka bima yina Nzambi mesilaka.​—Yakobo 1:5-8.

Bangogo ya bo balulaka nde “kumonisa pwelele” na Baebreo 11:1, kepesa dibanza ya banzikisa ya bo kepesaka sambu na kundimisa dyambu mosi, mingimingi dyambu yina kewakana ve ti mambu yina bantu yonso lenda mona nde yo kele ya kyeleka. Mu mbandu, yo kemonanaka nde mwini kebalukaka na nzyunga ya ntoto​—yo kebasikaka na esti, ketambulaka na zulu, mpi kedindaka na westi. Kansi, banzikisa ya astronomi mpi ya matematike kemonisa nde ntoto kevandaka ve na katikati ya baplanete yina kebalukaka na nzyunga ya mwini. Kana nge bakisa mbote nzikisa yai mpi nge ndima nde yo kele ya kyeleka, nge kekwikila nde ntoto kebalukaka na nzyunga ya mwini​—ata meso na nge kemonanaka dyambu yankaka. Lukwikilu na nge kele ve bindima-ndima. Kansi, yo kesadisa nge na kumona mambu mutindu yo kele mpenza, kansi kaka ve mutindu yo kemonana na meso.

Inki Kele Mfunu ya Lukwikilu ya Ngolo?

Yai kele mutindu ya lukwikilu yina Biblia kesyamisaka, disongidila lukwikilu ya ngolo yina mesimbama na banzikisa ya ngolo, ata yo kelomba nde beto soba mambu ya beto kekwikilaka. Lukwikilu ya mutindu yai kele mfunu mingi. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Kana muntu ke na lukwikilu ve, yandi lenda pesa Nzambi kiese ve. Sambu konso muntu yina ke kwisaka na Nzambi yandi fweti kwikila nde Nzambi kele, mpi nde Nzambi ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi.”​—Baebreo 11:6.

Kele ti mambu mingi ya lenda kanga beto nzila na kukumisa lukwikilu na beto ngolo. Kansi, kana nge landa bitambi iya yai ya beto ketubila na balutiti ya kelanda, nge lenda nunga.