Jọja lẹ Emi—Mì Dike Nukọnyiyi Mìtọn Ni Họnwun
Jọja lẹ Emi—Mì Dike Nukọnyiyi Mìtọn Ni Họnwun
“Nọ lẹnnupọndo onú ehelẹ ji; jo dewe na yé, na nukọnyiyi towe nido sọgan họnwun na gbẹtọ lẹpo.”—1 TIM. 4:15, NW.
1. Etẹwẹ yin ojlo Jiwheyẹwhe tọn na jọja lẹ?
“TO AYAJẸ to ovu whenu towe, hiẹ omẹ winyanwinyan e, bosọ gbọ ayiha towe ni doawuyana we to ovu whenu towe,” wẹ Ahọlu nuyọnẹntọ Sọlọmọni Islaeli hohowhenu tọn wlan. (Yẹwh. 11:9) Na taun tọn, Jehovah Jiwheyẹwhe, he gbọdo Sọlọmọni nado wlan hogbe ehelẹ jlo dọ mì jọja lẹ ni yin ayajẹnọ. Humọ, Jehovah jlo dọ ayajẹ mìtọn ni dẹn-to-aimẹ zẹ̀ jọja whenu mìtọn go. Ṣigba, ojlẹ jọja-whenu tọn enẹlẹ nọ saba gọ́ na nuṣiwa sinsinyẹn he sọgan bẹpla ayajẹ jọja de tọn to sọgodo. Job nugbonọ lọ tlẹ wule gando kọdetọn nuṣiwa ‘ovu whenu tọn etọn’ go. (Job 13:26) To owhe aflanmẹ tọn lẹ mẹ podọ bọdo owhe enẹlẹ go, jọja Klistiani lẹ nọ saba basi nudide sinsinyẹn delẹ. Nudide ylankan bibasi sọgan gbleawuna numọtolanmẹ mẹde tọn sinsinyẹn bo hẹn nuhahun he sọgan bẹpla pipotọ gbẹzan etọn tọn lẹ wá.—Yẹwh. 11:10.
2. Ayinamẹ Biblu tọn tẹ yíyí-do-yizan mẹ wẹ na gọalọna jọja lẹ nado dapana nuṣiwa sinsinyẹn lẹ?
2 Jọja lẹ dona nọ yí wuntuntun zan. Lẹnnupọndo ayinamẹ he apọsteli Paulu na Kọlintinu lẹ ji. E wlan dọmọ: “Mì lẹzun yọpọvu to huhlọn nukunnumọjẹnumẹ tọn lẹ mẹ blo . . . mì ni lẹzun mẹhe whẹ́n ganji to huhlọn nukunnumọjẹnumẹ tọn lẹ mẹ.” (1 Kọl. 14:20, NW) Tonusisena ayinamẹ ehe nado tindo nugopipe nulẹnpọn tọn bo nọ lẹnnupọn taidi mẹhe whèwhín ganji na gọalọna jọja lẹ nado dapana nuṣiwa sinsinyẹn lẹ.
3. Etẹwẹ hiẹ sọgan wà nado lẹzun mẹhe whèwhín?
3 Eyin jọja de wẹ hiẹ yin, hẹn do ayiha mẹ dọ e nọ biọ vivẹnudido nado lẹzun mẹhe whèwhín. Paulu dọna Timoti dọmọ: “A dike mẹdepope yí nukun pẹvi do pọ́n jọja whenu towe gbede blo. Kakatimọ, lẹzun apajlẹ de na nugbonọ lẹ to hodidọ mẹ, to walọyizan mẹ, to owanyi mẹ, to yise mẹ, to walọ wiwe mẹ. . . . Nọ jo dewe na wehihia gbangba tọn, na tudohomẹnamẹ, na mẹpinplọn. . . . Nọ lẹnnupọndo onú ehelẹ ji; jo dewe na yé, na nukọnyiyi towe nido sọgan họnwun na gbẹtọ lẹpo.” (1 Tim. 4:12-15, NW) Jọja Klistiani lẹ dona dovivẹnu nado dike nukọnyiyi yetọn ni họnwun na mẹdevo lẹ.
Etẹwẹ Nukọnyiyi Zẹẹmẹdo?
4. Etẹwẹ nukọnyiyi to gbigbọ-liho zẹẹmẹdo?
4 Nukọnyiyi zẹẹmẹdo “nado dovivẹnu, bo hẹn ninọmẹ de pọnte.” Paulu dotuhomẹna Timoti nado nọ yí nuhe e plọn lẹ do yizan mẹ na nukọnyiyi etọn nido sọawuhia to hodidọ mẹ, to walọyizan mẹ, to owanyi mẹ, to yise mẹ, podọ to walọ wiwe mẹ gọna aliho he mẹ e nọ hẹn lizọnyizọn etọn di te mẹ. Ewọ dona dovivẹnu nado yin apajlẹ dagbenọ to gbẹzan etọn mẹ. Enẹwutu, Timoti dona dovivẹnu nado yinukọn to gbigbọ-liho.
5, 6. (a) Whetẹnu wẹ nukọnyiyi Timoti tọn jẹ awusọhia ji? (b) Na nuhe dù nukọnyiyi, nawẹ jọja lẹ sọgan hodo apajlẹ Timoti tọn to egbehe gbọn?
5 To whenue Paulu wlan ayinamẹ ehe to nudi owhe 61 po 64 W.M. po gblamẹ, Timoti ko yin mẹho agun tọn numimọnọ de. E ma yin whenẹnu wẹ e ṣẹṣẹ jẹ nukọnyi ji to gbigbọ-liho gba. To owhe 49 kavi 50 W.M. whenue Timoti na ko to owhe 20 etọn lẹ gblamẹ, “mẹmẹsunnu he tin to Listla po Ikonioni po lẹ to dagbe etọn dọ,” na yé doayi nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn etọn go wutu. (Owalọ 16:1-5) To ojlẹ enẹ mẹ, Paulu plan Timoti hẹn to gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn mẹ. Whenue Paulu ko doayi nukọnyiyi Timoti tọn go na osun delẹ, e do e hlan Tẹsalonika na e nido miọnhomẹna Klistiani he tin to tòdaho enẹ mẹ lẹ bosọ hẹn yé lodo. (Hia 1 Tẹsalonikanu lẹ 3:1-3, 6.) Na nugbo tọn, sọn jọja whenu Timoti tọn gbọ́n wẹ nukọnyiyi etọn ko họnwun na mẹdevo lẹ.
6 Jọja lẹ emi, mì dovivẹnu nado wleawuna jẹhẹnu gbigbọmẹ tọn lẹ todin, na nukọnyiyi mìtọn nido họnwun gblegede to gbẹzan Klistiani tọn mìtọn mẹ podọ to nugopipe mìtọn nado plọnmẹ nugbo Biblu tọn lẹ mẹ. Sọn owhe 12 mẹvi yinyin mẹ gbọ́n wẹ Jesu ko “to nukọnyi to nuyọnẹn mẹ.” (Luku 2:52) Todin, mì gbọ mí ni gbadopọnna lehe mì sọgan hẹn nukọnyiyi mìtọn họnwun gbọn to aliho voovo atọ̀n delẹ mẹ to gbẹzan mìtọn mẹ: (1) eyin mì pehẹ nuhahun, (2) eyin mì to nulẹnpọndo alọwle ji, podọ (3) dile mì to vivẹnudo nado lẹzun ‘lizọnyizọnwatọ dagbe de.’—1 Tim. 4:6.
Pipehẹ Nuhahun lẹ po “Ayiha Zinzin Tọn” Po
7. Nawẹ ninọmẹ sinsinyẹn lẹ sọgan yinuwado jọja lẹ ji gbọn?
7 Klistiani owhe 17 mẹvi de he nọ yin Carol dọ dọ: “To whedelẹnu, n’nọ tindo ayimajai bọ onú nọ ṣikọna mi to agbasa-liho podọ to numọtolanmẹ-liho sọmọ bọ n’ma nọ jlo na fọ́n to afọnnu lẹ.” a Naegbọn onú do nọ ṣikọna ẹn sọmọ? Whenue Carol yin owhe ao mẹvi wẹ mẹjitọ etọn lẹ basi gbẹdai, podọ e to dandannu glọ nado yì nọpọ́ hẹ onọ̀ etọn, he gbẹkọ nujinọtedo walọ dagbe Biblu tọn lẹ go. Taidi Carol, hiẹ sọgan to pipehẹ ninọmẹ sinsinyẹn delẹ he nọ vẹawu nado duto yé ji.
8. Nuhahun tẹlẹ wẹ Timoti pehẹ?
8 Timoti lọsu diahi hẹ ninọmẹ sinsinyẹn delẹ dile e to nukọnzindo to gbigbọ-liho. Di apajlẹ, e nọ jẹ “awutu ṣẹ́nṣẹ́n . . . whepoponu” na homẹzọ̀n etọn wutu. (1 Tim. 5:23) Whenue Paulu do e hlan Kọlinti nado penukundo nuhahun delẹ, he mẹdelẹ fọndote gando aṣẹpipa apọsteli tọn he Paulu tindo go, e dotuhomẹna agun lọ nado kọngbedopọ hẹ Timoti na e nido nọhẹ yé “matin obu.” (1 Kọl. 4:17; 16:10, 11) Podọ e taidi dọ, Timoti nọ kuwinyan.
9. Etẹwẹ ayiha zinzin tọn zẹẹmẹdo, podọ nawẹ e gbọnvona gbigbọ obu tọn gbọn?
9 Nado gọalọna Timoti, Paulu flinnu in to godo mẹ dọmọ: ‘Na Jiwheyẹwhe ma na gbigbọ obu tọn mí gba, adavo huhlọn tọn, owanyi tọn, po ayiha zinzin tọn po.’ (2 Tim. 1:7) “Ayiha zinzin tọn” biọ dọ mẹde ni nọ lẹnnupọn ganji. E bẹ nugopipe lọ nado pehẹ ninọmẹ dopodopo dile yé te do hẹn—e ma yin lehe hiẹ jlo do gba. Jọja he ma whèwhín delẹ nọ do gbigbọ obu tọn hia bo nọ tẹnpọn nado duto nuhahun sinsinyẹn lẹ ji gbọn amlọndidọ zẹjlẹgo kavi televiziọn pinpọn dali, gbọn amasin-adínọ kavi ahàn sinsinyẹn nùnù dali, gbọn ayidedai lẹ tẹnmẹ yìyì whẹwhẹ kavi fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn dali. Klistiani lẹ yin tudohomẹna ‘nado mọ́n jijọ-madi-Jiwheyẹwhe po ojlo gbigble aihọn tọn po, bo nọgbẹ̀ to ayiha zinzin tọn mẹ, to dodo mẹ, podọ to jijọ-di-Jiwheyẹwhe mẹ, to aihọn dinvie tọn mẹ.’—Titu 2:12.
10, 11. Nawẹ ayiha zinzin tọn nọ gọalọna mí nado ganjẹ huhlọn Jiwheyẹwhe tọn go gbọn?
10 Biblu dotuhomẹna ‘yọpọ sunnu lẹ nado tindo ayiha zinzin tọn.’ (Titu 2:6) Eyin hiẹ na setonuna ayinamẹ ehe, enẹ na biọ dọ hiẹ ni nọ hodẹ̀ bo ganjẹ huhlọn Jiwheyẹwhe tọn go nado duto nuhahun lẹ ji. (Hia 1 Pita 4:7.) Gbọnmọ dali, hiẹ na dohia dọ a tindo jidide mlẹnmlẹn to “huhlọn . . . Jiwheyẹwhe” tọn mẹ.—1 Pita 4:11.
11 Ayiha zinzin tọn po odẹ̀ po wẹ gọalọna Carol. E dọmọ: “Dopo to nuhe vẹawuna mi hugan lẹ mẹ wẹ nado nọavunte sọta gbẹzan fẹnnuwiwa onọ̀ ṣie tọn. Ṣigba odẹ̀ gọalọna mi taun. N’yọnẹn dọ Jehovah ma jo mi do, enẹwutu n’masọ nọ dibu ba.” Flindọ nuhahun lẹ sọgan vọ́ gbẹtọ-yinyin towe jlado bo hẹn we lodo. (Ps. 105:17-19; Avi. 3:27) Mahopọnna nudepope he hiẹ sọgan pehẹ, Jiwheyẹwhe ma na jo we do gbede. E na “gọalọna we” janwẹ.—Isa. 41:10.
Awuwiwlena Alọwle Kọdetọn Dagbenọ
12. Naegbọn Klistiani he to nulẹnpọndo alọwle ji de dona yí nunọwhinnusẹ́n he tin to Howhinwhẹn lẹ 20:25 mẹ zan?
12 Jọja he ṣẹṣẹ tọ́n sọn owhe aflanmẹ tọn mẹ delẹ ko zọ̀n plaplaji biọ alọwle mẹ, na yé lẹndọ enẹ na zọ́n bọ yé na tindo ayajẹ bo na mọ pọngbọ sọn ṣokẹdẹninọ, apọṣimẹ po nuhahun whégbè tọn lẹ po si. Ṣigba, whẹho sinsinyẹn de wẹ opà alọwle tọn yin. To ojlẹ Biblu tọn mẹ, mẹdelẹ nọ nọ̀ plaplaji do dopà wiwe bo ma nọ yiagbọji ganji nado gbeje nuhe e bẹhẹn lẹ pọ́n. (Hia Howhinwhẹn lẹ 20:25. b) To whedelẹnu, jọja he ṣẹṣẹ tọ́n sọn owhe aflanmẹ tọn mẹ lẹ ma nọ yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo tukla he alọwle nọ bẹhẹn lẹ ji. To godo mẹ, yé nọ wá mọdọ alọwle ma yin nuzedo adò ji bọ yọpọ sẹ̀ miyọ́n do.
13. Kanbiọ tẹlẹ ji wẹ mẹhe to linlẹn nado bẹ họntọnmẹninọ jẹeji lẹ dona lẹnnupọndo, podọ ayinamẹ họakuẹ tẹlẹ wẹ tin-to-aimẹ na yé?
13 Enẹwutu whẹpo hiẹ nido bẹ họntọnmẹninọ jẹeji, kanse dewe dọ: ‘Etẹwutu wẹ n’jlo na wlealọ? Etẹ dín wẹ n’te to alọwlemẹ de si? Be mẹhe jẹ na mi lọ die ya? Be n’pegan nado wlealọ ya?’ Nado sọgan gọalọna we na hiẹ nido yí nuyọnẹn do gbeje dewe pọ́n, “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ ko zín hosọ tangan delẹ jẹgbonu do whẹho ehe ji. c (Mat. 24:45-47) Nọ pọ́n hosọ ehelẹ taidi ayinamẹ de sọn Jehovah dè. Yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo yé ji bo yí yé do yizan mẹ. Ma “taidi osọ́, kavi di otlò he ma tindo nuyọnẹn” gbede blo. (Ps. 32:8, 9) Tẹnpọn nado mọnukunnujẹ nuhe alọwle bẹhẹn lẹ mẹ ganji. Eyin hiẹ mọdọ emi ko wleawufo nado bẹ họntọnmẹninọ jẹeji, nọ flin whepoponu nado yin apajlẹ dagbenọ “to wiwe mẹ.”—1 Tim. 4:12.
14. Eyin hiẹ yin alọwlemẹ de, nawẹ nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn sọgan gọalọna we gbọn?
14 Eyin mẹde whèwhín to gbigbọ-liho, enẹ nasọ gọalọna ẹn nado tindo kọdetọn dagbe to alọwle godo. Klistiani he whèwhín de nọ tẹnpọn nado jẹ “ojlẹnu tedidi gigọ́ Klisti tọn” kọ̀n. (Efe. 4:11-14) E nọ dovivẹnu vẹkuvẹku nado wleawuna jẹhẹnu Klisti tọn nkọ lẹ. Taidi Apajlẹnọ mítọn, “Klisti ma hẹn homẹ ede tọn hùn gba.” (Lom. 15:3) Eyin alọwlemẹ dopodopo nọ dín dagbe awetọ etọn tọn, kakati nido yin edetiti tọn, yé na voawu bosọ tindo jijọho to whẹndo yetọn mẹ. (1 Kọl. 10:24) Asu de dona nọ do owanyi mẹde-yido-sanvọ́ tọn hia asi etọn, podọ asi de dona magbe nado nọ litaina asu etọn kẹdẹdile Klisti wà na Ota etọn do.—1 Kọl. 11:3; Efe. 5:25.
‘Nọ Hẹn Lizọnyizọn Towe Di to Gigọ́ Mẹ’
15, 16. Nawẹ a sọgan hẹn nukọnyiyi towe họnwun to lizọnyizọn lọ mẹ gbọn?
15 To whenue Paulu to nùzindo azọ́ndenamẹ vonọtaun Timoti tọn ji, e wlan dọmọ: “Yẹn degbena we to Jiwheyẹwhe nukọn, podọ to Jesu Klisti Oklunọ nukọn, . . . nọ dọyẹwheho ohó lọ tọn; do magbọjẹ na dewe.” E yidogọ dọmọ: ‘Nọ to azọ́n yẹwhehodọtọ tọn wà pé, bo nọ hẹn lizọnyizọn towe di to gigọ́ mẹ.’ (2 Tim. 4:1, 2, 5) Nado hẹn azọ́ndenamẹ ehe di, Timoti dona “plọn [ede] to ohó yise tọn lẹ mẹ.”—Hia 1 Timoti 4:6.
16 Nawẹ hiẹ sọgan “plọn [dewe] to ohó yise tọn lẹ mẹ” gbọn? Paulu wlan dọmọ: “Zindonukọn nado nọ jo dewe na wehihia gbangba tọn, na tudohomẹnamẹ, na mẹpinplọn. Nọ lẹnnupọndo onú ehelẹ ji; jo dewe na yé, na nukọnyiyi towe nido sọgan họnwun na gbẹtọ lẹpo.” (1 Tim. 4:13, 15, NW) Eyin hiẹ jlo na yinukọn to gbigbọ-liho, a dona nọ basi oplọn mẹdetiti tọn sọwhiwhe tọn. Hogbe lọ “jo dewe na,” zẹẹmẹdo nado ylọn mẹde do nuwiwa de mẹ pete. Aṣa nupinplọn tọn tẹwẹ a tindo? Be hiẹ nọ jo dewe na “onú sisosiso Jiwheyẹwhe tọn lẹ” ya? (1 Kọl. 2:10) Kavi vivẹnu yẹẹ de poun janwẹ a nọ do? Ayihamẹlinlẹnpọn do nuhe a plọn lẹ ji na whàn we.—Hia Howhinwhẹn lẹ 2:1-5.
17, 18. (a) Nugopipe tẹlẹ wẹ hiẹ dona dovivẹnu nado wleawuna? (b) Nawẹ mẹwhinwhàn Timoti tọn nkọ tintindo na gọalọna we to lizọnyizọn lọ mẹ gbọn?
17 Jọja gbehosọnalitọ de he nọ yin Michelle dọmọ: “Nado tindo kọdetọn dagbe to lizọnyizọn lọ mẹ, n’tindo tito dagbe de na oplọn mẹdetiti tọn, podọ n’nọ yì opli lẹ to gbesisọ mẹ. Taidi kọdetọn de, n’nọ to nukọnyi to gbigbọ-liho to whepoponu.” Na nugbo tọn, sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn na gọalọna we nado nọ yí Biblu zan ganji to lizọnyizọn lọ mẹ podọ nado yinukọn to gbigbọ-liho. Tẹnpọn nado yin wehiatọ dagbe bo nọ na gblọndo mẹjlọdote tọn lẹ to opli Klistiani tọn lẹ ji. Taidi jọja he whèwhín to gbigbọ-liho de, hiẹ na jlo nado wleawuna azọ́ndenamẹ towe lẹ ganji to Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta tọn mẹ, bo nọ tẹdo asisa nudọnamẹ tọn lọ go.
18 Nado “to azọ́n yẹwhehodọtọ tọn wà” zẹẹmẹdo nado hẹn lizọnyizọn towe tindo kọdetọn dagbe dogọ podọ nado gọalọna mẹdevo lẹ na yé nido mọ whlẹngán. Ehe nọ biọ dọ hiẹ ni wleawuna ‘azọ́nyinyọnẹn mẹpinplọn tọn.’ (2 Tim. 4:2) Eyin hiẹ nọ tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ hẹ mẹhe tindo numimọ to azọ́n ehe mẹ lẹ, hiẹ na penugo nado mọaleyi sọn aliho mẹpinplọn tọn yetọn lẹ mẹ dile Timoti mọyi sọn Paulu dè do. (1 Kọl. 4:17) To whenue Paulu to hodọ gando mẹhe e gọalọna lẹ go, e dọ dọ e ma yin wẹndagbe lọ kẹdẹ wẹ emi má hẹ yé gba ṣigba emi sọ ze ‘gbigbọ emitọn titi’ jo, kavi yí gbẹzan etọn lẹpo do gọalọna yé, na yé lẹzun mẹyiwanna etọn wutu. (1 Tẹs. 2:8) Eyin hiẹ na hodo apajlẹ Paulu tọn to lizọnyizọn lọ mẹ, e biọ dọ hiẹ ni tindo mẹwhinwhàn dopolọ he Timoti tindo, mẹhe nọ hò mẹdevo lẹ tọn pọ́n nugbonugbo bo nọ to “azọ́nwa [na nukọnyiyi] wẹndagbe lọ” tọn. (Hia Filippinu lẹ 2:19-23.) Be hiẹ nọ do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn ehe hia to lizọnyizọn lọ mẹ ya?
Nukọnyiyi Nọ Hẹn Pekọ Nujọnu Tọn Wá
19, 20. Naegbọn nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn do nọ hẹn ayajẹ wá?
19 Nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn nọ biọ vivẹnudido. Ṣigba, eyin hiẹ yí sọwhiwhe do wleawuna nugopipe mẹpinplọn tọn towe, hiẹ na wá tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado hẹn “mẹsusu . . . zun adọkunnọ” to gbigbọ-liho, podọ yé na hẹn ‘ayajẹ kavi jẹgbakun gigo’ tọn wá na we. (2 Kọl. 6:10; 1 Tẹs. 2:19) Fred he yin lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de basi zẹẹmẹ dọmọ: “N’nọ yí whenu susu zan nado gọalọna gbẹtọ lẹ todin hugan dai tọn. Nugbo wẹ dọ nado namẹ do ayajẹ hú nado mọyi.”
20 Jọja de he nọ yin Daphne dọ gando ayajẹ po pekọ he e tindo na nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn etọn wutu go dọmọ: “N’wleawuna haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ Jehovah bosọ dọnsẹpọ ẹ dogọ. Eyin a nọ wà nuhe go a pé lẹpo nado hẹn homẹ Jehovah tọn hùn, hiẹ na tindo ayajẹ—yèdọ pekọ nujọnu tọn!” Dile etlẹ yindọ gbẹtọvi lẹ ma nọ doayi nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn go to whepoponu, Jehovah nọ mọ bo nọ yọ́n pinpẹn etọn to whepoponu. (Heb. 4:13) Matin ayihaawe, mì jọja Klistiani lẹ sọgan hẹn gigo po pipà po wá na Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn. Mì zindonukọn nado nọ hẹn homẹ etọn hùn dile mì yí ahundopo do to nukọnyiyi mìtọn hẹn họnwun.—Howh. 27:11.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Yinkọ delẹ ko yin didiọ.
b Howhinwhẹn lẹ 20:25 (NW): “Omọ̀ de wẹ e yin to whenue gbẹtọvi yí sọmawhe do dawhá dọ, ‘Wiwe!’ bo wá gbeje whẹho lọ pọ́n to opà lọ lẹ godo.”
c Pọ́n hosọ lọ “Est-ce la bonne personne pour moi?” (Be Mẹhe Jẹ Na Mi lọ Die Ya?) to owe lọ Kanbiọ He Jọja lẹ Nọ Kanse—Gblọndo He Wazọ́n Lẹ, Bladopọ 2 mẹ; “Anademẹ sọn Jiwheyẹwhe Dè Na Alọwlemẹ de Dide,” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 15 mai 2001 mẹ; podọ Est-il sage de se marier pendant l’adolescence? (Be Nuyọnẹnnu Wẹ E Yin Nado Wlealọ to Owhe Aflanmẹ Tọn mẹ Ya?) to Réveillez-vous! 22 décembre 1983 mẹ.
Etẹwẹ Hiẹ Plọn?
Etẹwẹ nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn zẹẹmẹdo?
Nawẹ hiẹ sọgan hẹn nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn towe họnwun gbọn?
• To whenuena a pehẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ
• To whenue a to nulẹnpọndo alọwle ji
• To lizọnyizọn lọ mẹ
[Kanbiọ Oplọn tọn lẹ]
[Yẹdide to weda 15]
Odẹ̀ sọgan gọalọna we nado duto nuhahun lẹ ji
[Yẹdide to weda 16]
Nawẹ wẹnlatọ jọja lẹ sọgan wleawuna aliho mẹpinplọn tọn dagbe lẹ gbọn?