Skip to content

Skip to table of contents

Kau Talavou—‘Ai ke Hā Ho‘omou Faka‘a‘au ki Mu‘á

Kau Talavou—‘Ai ke Hā Ho‘omou Faka‘a‘au ki Mu‘á

Kau Talavou—ʻAi ke Hā Hoʻomou Fakaʻaʻau ki Muʻá

“Fakalaulauloto ki he gaahi mea ni; ke ke moua koe ki ai; koeuhi ke ha mai hoo fakaaau ki muʻa.”—1 TIM. 4:15PM.

1. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ki he toʻutupú?

 “TAMA, ke ke fiefia ʻi hoʻo toki tupu; pea fakafiefiaʻi koe ʻe ho loto ʻi ho taimi talavou.” (Koh. 12:1 [11:9, PM]) Ko e tohi ia ʻa e tuʻi poto ko Solomone ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá. Ko e Tupuʻanga ʻo e pōpoaki ko ení, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻokú ne finangalo moʻoni ke mou fiefia, kau talavou. ʻIkai ko ia pē, ʻoku finangalo ʻa Sihova ke toe fakalaka atu hoʻomou fiefiá ʻi he taimi talavoú. Kae kehe, ko e ngaahi ʻaho ko ia ʻo e talavoú ʻoku faʻa fakameleʻi ia ʻe he ngaahi fehālaaki fakamamahi te ne uesia nai ʻa e fiefia ʻa ha tokotaha ʻi he kahaʻú. Naʻa mo e tangata faitōnunga ko Siopé naʻá ne mamahi ʻi he pau ke ne fehangahangai mo e “ngaahi kovi [ʻo ʻene] talavou.” (Siope 13:26) Lolotonga ʻa e tupu haké mo e muʻaki ngaahi taʻu hoko atu ai ʻi he moʻuí, ʻoku faʻa pau ai ki ha Kalisitiane kei siʻi ke ne fai ha ngaahi fili mafatukituki. Ko e fakafuofua halá ʻoku lava ke hoko ai ha lavea fakaeongo lahi pea fakatupunga ai ʻa e ngaahi palopalema ʻe uesia nai ai ʻa e toenga ʻo ʻene moʻuí.—Koh. 11:10.

2. Ko e hā ʻa e akonaki Fakatohitapu ʻe lava ʻi hono ngāueʻakí ke kalofi ai ʻe he kau talavoú ʻa e ngaahi fehālaaki mafatukitukí?

2 ʻOku fiemaʻu ke ngāueʻaki ʻe he toʻutupú ʻa e fakafuofua leleí. Fakakaukau angé ki he faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kolinitoó. Naʻá ne tohi: “ʻOua te mou hoko ko e kau tamaiki iki ʻi he fakakaukau . . . ʻi he fakakaukau ke mou fakamotuʻatangata.” (1 Kol. 14:20) Ko e tokanga ki he akonaki ke maʻu ʻa e malava ke fakakaukau mo fakaʻuhinga fakamotuʻatangatá ʻe tokoniʻi ai ʻa e toʻutupú ke nau kalofi ʻa hono fai ʻo e ngaahi fehālaaki mafatukituki.

3. Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke hoko ai ʻo matuʻotuʻá?

3 Kapau ko ha toʻutupu koe, manatuʻi ko e hoko ʻo matuʻotuʻá ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga. Naʻe tala ʻe Paula kia Tīmote: ‘Oua naa manukiʻi hoo kei jií e ha taha; ka ke i he kakai tuí koe fakailoga, i he lea, moe ulugaaga, moe ofa, moe tui, moe maonioni [pe anga-maʻa]. Tokaga koe ki he lautohi moe eginaki, moe akonaki . . . Fakalaulauloto ki he gaahi meá ni; ke ke moua koe ki ai; koeuhi ke ha mai hoo fakaaau ki muʻá ʻi he mea kotoabe.’ (1 Tim. 4:12-15PM) Ko e kau talavou Kalisitiané ʻoku fiemaʻu ke nau fakalakalaka pea ʻai ke hā ki he niʻihi kehé ʻenau fakaʻaʻau ki muʻá.

Ko e Hā ʻa e Fakaʻaʻau ki Muʻa?

4. Ko e hā ʻoku kau ki he fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié?

4 Ke fakaʻaʻau ki muʻa ʻoku fiemaʻú “ke fakalakalaka, ke liliu ki he lelei ange.” Naʻe ekinaki ʻa Paula kia Tīmote ke ne hanganaki ngāue koeʻuhi ke ne fai ha fakalakalaka ʻi he leá, ʻulungāangá, ʻofá, tuí mo e anga-maʻá, pea pehē ki he founga naʻá ne fakahoko ai ʻene ngāue fakafaifekaú. Naʻe fiemaʻu ke ne feinga ke ʻai ke alafaʻifaʻitakiʻanga ʻene tōʻonga moʻuí. Naʻe fiemaʻu ai ke hokohoko atu ʻa Tīmote ʻi he fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié.

5, 6. (a) Ko fē ʻa e taimi naʻe kamata ke hā ai ʻa e fakaʻaʻau ki muʻa ʻa Tīmoté? (e) ʻI he fekauʻaki mo e fakaʻaʻau ki muʻá, ʻe lava fēfē ke faʻifaʻitaki kia Tīmote ʻa e kau talavou he ʻaho ní?

5 ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻe Paula ʻa e akonaki ko ení ʻi he vahaʻa nai ʻo e taʻu 61 mo e 64 T.S., ne ʻosi hoko ai ʻa Tīmote ia ko ha mātuʻa taukei. Naʻe ʻikai ko ʻene toki kamata pē ia ke fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié. ʻI he 49 pe 50 T.S. ʻi he taimi ʻoku ngalingali naʻe ʻi he taʻu hongofulu tupu lahi ai pe muʻaki taʻu 20 tupu ʻa Tīmoté, naʻe “fakaongolelei [ia] ʻe he kainga naʻe ʻi Lisita mo Aikoniume,” ʻa ia naʻa nau sio ki heʻene fakalakalaka fakalaumālié. (Ng. 16:1-5) ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻave ai ʻe Paula ʻa Tīmote ʻi heʻene fononga fakamisinalé. Hili ʻene sio ʻi ha ngaahi māhina ki he fakalakalaka lahi ʻa Tīmoté, naʻe fekauʻi atu ia ʻe Paula ki Tesalonaika koeʻuhi ke ne fakafiemālieʻi mo ʻai ke tuʻumaʻu ʻa e kau Kalisitiane ʻi he kolo ko iá. (Lau ʻa e 1 Tesalonaika 3:1-3, 6.) ʻOku hā mahino, naʻe kamata ʻai ʻe Tīmote ke hā ki he niʻihi kehé ʻa ʻene fakaʻaʻau ki muʻá ʻi he taimi naʻá ne kei siʻi aí.

6 Ko kimoutolu toʻutupu ʻi he fakatahaʻangá, mou ngāue ke fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungāanga fakalaumālie ʻoku fiemaʻú he taimí ni, koeʻuhi ke hā mahino ʻa hoʻomou fakaʻaʻau ki muʻa ʻi he moʻui faka-Kalisitiané pea ʻi hoʻomou malava ke akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapú. Mei heʻene taʻu 12, ko Sīsuú naʻá ne ‘lalaka ʻi he potó.’ (Luke 2:52) Ko ia tau sivisiviʻi angé ʻa e founga ʻe lava ai ke mou ʻai ke hā hoʻomou fakaʻaʻau ki muʻá ʻi he tafaʻaki ʻe tolu ʻo hoʻomou moʻuí: (1) ʻi hoʻomou fehangahangai mo e palopalemá, (2) ʻi hoʻomou teuteu ki he nofo malí, pea (3) ʻi hoʻomou feinga ke hoko ko e “faifekau lelei.”—1 Tim. 4:6PM.

Fehangahangai mo e Palopalemá Fakataha mo e ʻAtamai “Fakabotoboto”

7. ʻE lava fēfē ke uesia ʻe he palopalemá ʻa e toʻutupú?

7 Naʻe pehē ʻe ha Kalisitiane taʻu 17 ko Kalo, “ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ku ongosia fakaeongo, fakaesino mo fakaeʻatamai ai ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻe ʻikai te u toe fie ʻā hake ai ʻi he pongipongí.” * Ko e hā naʻá ne faingataʻaʻia pehē aí? ʻI he taimi naʻe taʻu hongofulu ai ʻa Kaló, naʻe veteki ai ʻe he vete malí ʻa hono fāmilí, pea naʻe iku ai ʻo ne nofo mo ʻene faʻeé, ʻa ia naʻá ne talitekeʻi ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga ʻi he Tohi Tapú. ʻI he hangē ko Kaló, mahalo pē ʻokú ke fehangahangai mo ha ngaahi tuʻunga faingataʻa lahi ʻo siʻi ʻa e faingamālie ke fakaleleiʻí.

8. Ko e hā ʻa e ngaahi palopalema naʻe fāinga mo Tīmoté?

8 ʻI hono fai ʻo e fakalakalaka fakalaumālié, naʻe fāinga foki ai ʻa Tīmote mo e ngaahi tuʻunga palopalemaʻia. Hangē ko ení, naʻá ne hokosia ʻa e “faʻa mahamahaki” koeʻuhi ko hono keté. (1 Tim. 5:23) ʻI hono fekauʻi ia ʻe Paula ki Kolinitō ke ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema pau naʻe fakatupunga ʻe he faʻahinga tāutaha naʻa nau poleʻi ʻa e tuʻunga mafai ʻo e ʻapositoló, naʻe ekinaki ai ʻa Paula ki he fakatahaʻangá ke nau ngāue fāitaha, koeʻuhi ke ‘ʻoua ʻe manavasiʻi’ ʻa Tīmote ʻi heʻene feangai mo kinautolú. (1 Kol. 4:17; 16:10, 11) ʻOku hā mahino, ko Tīmoté naʻe mā, pe loto-siʻi.

9. Ko e hā ʻa e ʻatamai fakapotopoto, pea ʻoku anga-fēfē ʻene kehekehe mei ha laumālie manavasiʻi?

9 Ke tokoniʻi ʻa Tīmote, naʻe fakamanatu ki mui ʻe Paula kiate ia: “Nae ikai foaki e he Otua kiate kitautolu ae laumalie oe manavajii; ka koe malohi, moe ofa, moe loto [pe ʻatamai] fakabotoboto.” (2 Tim. 1:7PM) Ko e ʻatamai “fakabotoboto” ʻoku kau ki ai ʻa e malava ke fakakaukau mo fakaʻuhinga lelei. ʻOku kau ki ai ʻa e malava ke fehangahangai mo e ngaahi meʻá ʻi honau tuʻunga totonú—ʻo ʻikai ko e founga ʻokú ke loto ke ʻi aí. Ko e kau talavou taʻematuʻotuʻa ʻe niʻihi ʻoku nau fakahāhā ha laumālie manavasiʻi pea fakakaukauʻi ke kalofi ʻa e ngaahi tuʻunga faingataʻá ʻaki ʻa e faʻa mohe pe mamata TV, ngāuekoviʻaki ʻa e faitoʻo kona tapú pe kava mālohí, paati hokohoko, pe fai ʻa e ʻulungāanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasino. ʻOku naʻinaʻi ki he kau Kalisitiané ke nau ‘jiaki ae aga taefaka-Otuá moe gaahi holi fakamamá, ka nau moui [pe ʻatamai] fakabotoboto, mo maonioni, mo aga faka-Otua, i he mamaní.’—Tai. 2:12PM.

10, 11. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻatamai fakapotopotó ke tau hoko ʻo mālohi fakalaumālie?

10 ʻOku ekinaki ʻa e Tohi Tapú ki he ‘kau talavoú ke nau ʻatamai fakabotoboto.’ (Tai. 2:6PM) Ko e tokanga ki he akonaki ko ení ʻoku ʻuhinga iá te mou fehangahangai mo e ngaahi palopalemá ʻi he lotu pea te mou falala ki he mālohi ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá. (Lau ʻa e 1 Pita 4:7, “PM.”) Ko ia, te mou fakatupulekina ai ʻa e falala moʻoni ki he “mafai koia oku foaki e he Otua.”—1 Pita 4:11PM.

11 Ko e ʻatamai fakapotopotó mo e lotú ʻa e meʻa naʻá ne tokoniʻi ʻa Kaló. “Ko e pau ke tuʻu ʻo fakafepakiʻi ʻa e founga moʻui taʻetaau ʻa ʻeku faʻeé ʻa e taha ʻo e ngaahi meʻa mātuʻaki faingataʻa naʻe pau ke u faí,” ko ʻene laú ia. “Ka naʻe tokoni moʻoni ʻa e lotú. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku kau mo au ʻa Sihova, ko ia ʻoku ʻikai ai te u toe ilifia.” Manatuʻi, ko e palopalemá ʻe lava ke ne ʻai koe ke ke hoko ko ha tokotaha lelei ange pea te ne fakaivimālohiʻi koe. (Sāme 105:17-19; Tangi. 3:27) Tatau ai pē pe ko e hā ʻokú ke fehangahangai mo iá, heʻikai ʻaupito liʻaki koe ʻe he ʻOtuá. Te ne “tokoni kiate koe.”—Ai. 41:10.

Teuteu ki ha Nofo Mali Lavameʻa

12. Ko e hā ʻoku totonu ai ki ha Kalisitiane ʻoku fakakaukau ki he nofo malí ke ne ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻi he Palovepi 20:25?

12 Ko e faʻahinga kei siʻi ʻe niʻihi kuo nau fakavave ki he nofo malí, ʻi he tui ko e fakaleleiʻanga ia ki he loto-mamahí, taʻelatá, pipikoʻiá mo e ngaahi palopalema ʻi ʻapí. Kae kehe, ko hono fai ʻa e fefuakavaʻaki ʻi he malí ko ha meʻa mafatukituki. Naʻe fai fakavave ʻe he niʻihi ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú ha fuakava toputapu, pe māʻoniʻoni, ʻo ʻikai sivisiviʻi fakalelei ʻa e meʻa ʻoku kau ki aí. (Lau ʻa e Palovepi 20:25.) ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai fakakaukau fakamātoato ʻa e faʻahinga kei siʻí ki he ngaahi fiemaʻu ʻi he nofo malí. Ki mui ai, ʻoku nau toki ʻilo ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he meʻa ʻoku nau ʻiloʻí.

13. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku totonu ke vakai ki ai ʻa e faʻahinga ʻoku fakakaukau ki ha faisoó, pea ko e hā ʻa e faleʻi ʻaonga ʻoku nau ala maʻú?

13 Ko ia ki muʻa ke fakakaukau ki ha faisoó, ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e hā ʻoku ou loto ai ke malí? Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou ʻamanekiná? Ko e tokotaha totonu eni kiate aú? ʻOku ou mateuteu ke fakahoko hoku fatongia ʻi he nofo malí?’ Ke tokoniʻi koe ki hono fai ʻo ha sivisiviʻi fakapotopoto, kuo pulusi ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto” ʻa e ngaahi kupu pau ki aí. * (Mt. 24:45-47PM) Vakai ki he fakamatala ko iá ko e faleʻi ia ʻoku ʻoatu ʻe Sihova kiate koe. Fakapapauʻi lelei ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻi aí pea ngāueʻaki ia. ʻOua ʻaupito ʻe fakaʻatā ke ke hoko ʻo “hange ko e hoosi pe miuli, ʻoku ʻikai hanau ʻatamai.” (Sāme 32:8, 9) Hoko ʻo fakamotuʻatangata ʻi hoʻo mahinoʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ki he nofo malí. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻokú ke mateuteu ke kamata ha faisō, manatuʻi maʻu pē ke hoko ko e faʻifaʻitakiʻanga ‘i he maonioní’ pe angamaʻá.—1 Tim. 4:12PM.

14. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié kapau te ke mali?

14 Ko e matuʻotuʻa fakalaumālié ʻoku toe ʻomai ai ʻa e lavameʻa ʻi he hili ʻa e malí. Ko ha Kalisitiane matuʻotuʻa ʻoku feinga ke ne maʻu “ʻa e fua, ko e lahi ʻo e kakato ʻa Kalaisi.” (Ef. 4:11-14) ʻOkú ne ngāue mālohi ke fakatupulekina ha angaʻitangata hangē ko Kalaisí. ʻI hono tuʻunga ko hotau Faʻifaʻitakiʻangá, “nae ikai fakafiemalie a Kalaisi eia.” (Loma 15:3PM) ʻI he taimi ʻoku hanganaki kumi fakatouʻosi ai ʻa e ongo hoa malí, ʻo ʻikai ki he lelei pē ʻaʻana, ka ko e lelei ʻa e tokotaha ʻe tahá, ʻe hoko ai ʻa e moʻui fakafāmilí ko ha taulangaū ʻo e melino mo e fiemālie. (1 Kol. 10:24) ʻE fakahaaʻi ʻe ha husepāniti ʻa e ʻofa feilaulauʻi-kita, pea ʻe fakapapauʻi ʻe ha uaifi ke ne fakamoʻulaloa ki hono husepānití ʻo hangē ko e fakamoʻulaloa ʻa Sīsū ki hono ʻUlú.—1 Kol. 11:3; Ef. 5:25.

“Fai ke Kakato Hoo Gaue Fakafaifekau”

15, 16. ʻE lava fēfē ke ke ʻai hoʻo fakaʻaʻau ki muʻá ke hā ʻi he ngāue fakafaifekaú?

15 ʻI hono tohoakiʻi ʻa e tokangá ki he ngāue mahuʻinga ʻa Tīmoté, naʻe tohi ʻe Paula: “Koia oku ou fekau i he ao oe Otua, moe Eiki ko Jisu Kalaisi, . . . ke ke malaga aki ae folofola; faa fai i he faigamalie.” Naʻá ne toe pehē: “Fai ae gaue oe evagelio, fai ke kakato hoo gaue fakafaifekau.” (2 Tim. 4:1, 2, 5PM) Ke fakahoko ʻa e fekau ko ení, naʻe pau kia Tīmote ke ‘fafagaʻi ia i he gaahi lea oe tuí.’—Lau ʻa e 1 Timote 4:6, “PM.”

16 ʻE lava fēfē ke ke hoko ʻo “fafagaʻi i he gaahi lea oe tui”? Naʻe tohi ʻe Paula: ‘Tokaga koe ki he lau tohí, moe eginakí, moe akonakí. Fakalaulauloto ki he gaahi meá ni; ke ke moua koe ki ai.’ (1 Tim. 4:13, 15PM) Ko e fakalakalaká ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e ako tōtōivi fakafoʻituitui. Ko e kupuʻi lea “ke ke moua” ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e foʻi fakakaukau ʻo e nōfoʻi ʻi ha ngāue. ʻOku fēfē hoʻo tōʻonga akó? ʻOkú ke femoʻuekina ʻi he ‘ngaahi meʻa loloto ʻo e ʻOtuá’? (1 Kol. 2:10) Pe ʻokú ke feinga siʻisiʻi pē? Ko e fakalaulauloto ki he meʻa ʻokú ke akó ʻe ueʻi ai ho lotó.—Lau ʻa e Palovepi 2:1-5.

17, 18. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi malava ʻoku totonu ke ke feinga ke fakatupulekiná? (e) ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻi hono fakatupulekina ʻa e fakakaukau tatau mo ia naʻe maʻu ʻe Tīmoté?

17 Ko ha tāimuʻa kei siʻi ko Māsela naʻá ne pehē: “Ke ola lelei moʻoni ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻoku ou maʻu ha taimi-tēpile lelei ki he ako fakafoʻituituí, pea ʻoku ou ʻalu maʻu pē ki he ngaahi fakatahá. Ko hono ola ʻo e meʻá ni, ʻoku ou tupu fakalaumālie maʻu pē.” Ko e ngāue ko ha tāimuʻá ʻe tokoniʻi moʻoni ai koe ke ke fakaleleiʻi hoʻo malava ke ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ʻi he ngāue fakafaifekaú pea ke fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālie. Feinga ke hoko ko ha tokotaha lautohi lelei pea ke fai ha tali mohu ʻuhinga ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI he tuʻunga ko ha talavou matuʻotuʻa fakalaumālié, te ke loto ke teuteu ha ngaahi malanga fakatupu-ʻilo ki he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, ʻo muimui ʻi he fakamatala kuo vaheʻi atu ke toʻo mei aí.

18 ‘Ko hono fai ae gaue evagelioó’ ʻoku ʻuhinga ia ko hono ʻai hoʻo ngāue fakafaifekaú ke ola lelei ange pea tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau maʻu ʻa e fakamoʻuí. ʻOku fiemaʻu ki he meʻá ni ʻa hono fakatupulekina ʻa e “pōtoʻi fakafaiakó.” (2 Tim. 4:2NW) ʻI he fokotuʻutuʻu ke kau ʻi he ngāue fakafaifekaú mo e faʻahinga ʻoku nau taukei ʻi he ngāue ko ení, te ke malava ai ke ako mei heʻenau founga faiakó, ʻo hangē ko e ako ʻa Tīmote ʻi heʻene ngāue mo Paulá. (1 Kol. 4:17) ʻI he lave ki he faʻahinga naʻá ne tokoniʻí, naʻe pehē ʻe Paula naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene vahevahe ʻa e ongoongo leleí kia kinautolú ka naʻá ne toe foaki foki ʻene “moʻui,” pe ngāueʻaki ʻene moʻuí tonu ʻi hono tokoniʻi kinautolú, koeʻuhi naʻá ne ʻofa ʻiate kinautolu. (1 Tes. 2:8) Ke muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paula ʻi he ngāue fakafaifekaú, kuo pau ke ke maʻu ʻa e fakakaukau tatau mo ia naʻe maʻu ʻe Tīmoté, ʻa ia naʻá ne tokanga moʻoni fekauʻaki mo e niʻihi kehé pea “ngaue [fakatamaioʻeiki ʻi hono fakamafola atu ʻa e] Kosipeli.” (Lau ʻa e Filipai 2:19-23.) ʻOkú ke fakahāhā ʻa e laumālie feilaulauʻi-kita ko ení ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú?

ʻOmai ʻe he Fakaʻaʻau ki Muʻá ʻa e Fiemālie Moʻoni

19, 20. Ko e hā ʻoku ʻomai ai ʻa e fiefia ʻi he fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié?

19 Ko e fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga. Ka ʻi he fakatupulekina anga-kātaki ʻa hoʻo ngaahi pōtoʻi fakafaiakó, ʻe aʻu ki he taimi te ke maʻu ai ʻa e monū ʻo hono “fakakoloa ha tokolahi” ʻi he tuʻunga fakalaumālié, pea te nau hoko ai ko ho “fiefiaʻanga mo e pale.” (2 Kol. 6:10; 1 Tes. 2:19) “ʻOku laka hake ʻi ha toe taimi ki muʻa, ʻa hono fakamoleki ʻa hoku taimí ʻi hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé,” ko e fakamatala ia ʻa Feleti, ko ha faifekau taimi-kakato. “ʻOku moʻoni ʻaupito ʻoku ʻi ai ʻa e fiefia lahi ange ʻi he foaki atú ʻi he maʻu maí.”

20 ʻI he fekauʻaki mo e fiefia pea mo e fiemālie naʻá ne hokosia ʻi heʻene tupu fakalaumālié, ko ha tāimuʻa kei siʻi ko Tefinī naʻá ne pehē: “Naʻá ku fakatupulekina ha vahaʻangatae vāofi ange mo Sihova pea naʻe kamata ke u houngaʻia ʻiate ia ʻi hono tuʻunga ko ha Tokotahá. ʻI hoʻo fakahōifuaʻi ʻa Sihova ʻi he lahi taha ʻo hoʻo malavá, ʻokú ke ongoʻi lelei ʻaupito—ʻo fiemālie moʻoni!” Neongo ko e fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié heʻikai nai ke fakatokangaʻi maʻu pē ia ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku ʻafioʻi maʻu pē ia ʻe Sihova peá ne fakamahuʻingaʻi. (Hep. 4:13) ʻOku ʻikai toe fehuʻia, ko kimoutolu kau talavou Kalisitiané ʻe lava ke mou ʻoatu ʻa e fakalāngilangi mo e fakahīkihiki ki heʻetau Tamai fakahēvaní. Hokohoko atu hono ʻai ke fiefia ʻa hono lotó ʻi hoʻomou ʻai moʻoni ke hā ʻa hoʻomou fakaʻaʻau ki muʻá.—Pal. 27:11.

[Fakamatala ʻi lalo]

^ Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.

^ “Ko e Tokotaha Totonu Eni Kiate Aú?” ʻi he tohi Questions Young People Ask—Answers That Work, Voliume 2; “Tataki Fakaʻotua ki Hono Fili ha Hoa Malí,” ʻi he Taua Leʻo ʻo Mē 15, 2001; mo e “ʻOku Fakapotopoto Fēfē ha Mali ʻi he Taʻu Hongofulu Tupú?” ʻi he Awake! ʻo Sepitema 22, 1983.

Ko e Hā Naʻá Ke Akó?

• Ko e hā ʻoku kau ki he fakaʻaʻau ki muʻa fakalaumālié?

• ʻE lava fēfē ke ke ʻai ke hā hoʻo fakaʻaʻau ki muʻa . . .

ʻi he fehangahangai mo e palopalemá?

ʻi he teuteu ki he nofo malí?

ʻi he ngāue fakafaifekaú?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lotú ke ke fekuki mo e palopalemá

[Fakatātā ʻi he peesi 16]

ʻE lava fēfē ke fakatupulekina ʻe he kau malanga kei siʻí ha ngaahi founga faiako ola lelei?