¿Mi chbeiltasvan ta stojolal Dios skotol li relijionetike?

«Oy jrelijion xchiʼuk muʼyuk jnopoj ta jel. Pe manchuk mi jech, mu onoʼox venta kʼusuk relijional oyutik, yuʼun ta onoʼox xbeiltasvanik batel ta stojolal Dios skotol li relijionetike.»

¿MI OY buchʼu jech yalojbot taje? Epal krixchanoetik chalik ti skotol relijionetike lekik la sventa chbeiltasvan batel ta stojolal Dios xchiʼuk sventa jtabetik smelolal li jkuxlejaltike. Ep buchʼutik chalik xtok ti ta jujuntal li relijionetike oy la kʼusitik lek xchiʼuk kʼusitik chopol, xchiʼuk mi junuk la stakʼ xal ti jaʼ li melel relijione o ti xuʼ xal ti jaʼ chbeiltasvan batel ta stojolal Diose.

Li snopbenal taje buyuk xa noʼox xvinaj li ta krixchanoetik ti chalik ti mu ventauk kʼusuk relijional stsakike xchiʼuk li ta krixchanoetik ti chalik ti lek skotol li relijionetike. Pe maʼuk noʼox taje yuʼun li buchʼutik mu jechuk snopbenike albilik skʼoplal ti mu la xtun li sjol yoʼontonik ta stojolal yan xchiʼiltakike o ti mu la xtojobik snopele. ¿Kʼusi cha nop voʼote? ¿Mi jech van xa naʼ ti chbeiltasvan batel ta stojolal Dios skotol li relijionetike? ¿Mi lek van ti kʼusiuk noʼox relijional jtsakojtike?

¿Mi oy van kʼusi jelelik ta melel?

Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal relijionetike chalik ti ta spʼejel Balumile oy la 9,900 relijionetik, jlome oy la ta epal lumetik xchiʼuk oy la jayibuk miyon krixchanoetik ti tikʼilik ta junukal li relijionetik taje. Chichʼ alel ti 70% li jnaklometik ta spʼejel Balumile tikʼilik ta junuk relijion jech kʼuchaʼal budismo, cristianismo, hinduismo, islam o judaísmo, ti jaʼ li voʼob relijionetik mas mukʼtike. Mi chbeiltasvanik batel ta stojolal Dios skotol li relijionetike, jmoj tajek jechuk ti kʼuyelan chchanubtasvanike, ti kʼuyelan tsnopik ta sventa li Diose xchiʼuk ti kʼusi chalik ta sventa li kʼusitik tskʼan yoʼonton Diose. Pe, ¿mi jech van?

 Hans Küng ti chchanbe skʼoplal Diose (teólogo), chal ti relijionetik ti mas mukʼtike oy onoʼox la kʼusitik koʼol chchanubtasvanik ta sventa ti kʼuyelan skʼan xichʼ sbaik ta venta li krixchanoetike. Jutuk mu skotolikuk kontra chilik li milbaile, li slutsʼel o yikʼel jun utsʼ-alalile, li elekʼe xchiʼuk li jut kʼope, xchiʼuk chchanubtasvanik ti skʼan ichʼel ta mukʼ li totil-meʼiletike xchiʼuk ti akʼo yichʼik kʼuxubinel li alab-nichʼnabiletike. Pe ta yantike, jech kʼuchaʼal ti kʼuyelan tsnopik ta sventa Diose, jelel tajek kʼusi chalik li relijionetik ti mas mukʼtike.

Jech kʼuchaʼal liʼe, li j-hinduetike chchʼunik ti oy epal diosetike. Li jbudistaetike mi jaʼuk snaʼik lek yilel mi ta melel oy li Diose o mi muʼyuk. Li islame chchanubtasvan ti jaʼ noʼox oy jun Diose. Taje jaʼ jech chalik ek li relijionetik ti chalik tstsʼakliik Cristoe, manchuk mi ep chalik ti jaʼ jun Trinidad li Diose. Pe jech noxtok li ta relijionetik taje toj ep kʼusitik chchanubtasvanik. Jech kʼuchaʼal li jkatolikoetike chichʼik ta mukʼ li Mariae, li smeʼ Jesuse, pe muʼyuk bu jech tspasik li jprotestanteetike. Jech noxtok, li jkatolikoetike mu xkʼot-o chilik ti tstunesik jtosukal smakobil olole, pe li jprotestanteetike muʼyuk chopol chilik. Xchiʼuk li jprotestanteetike mu jmojuk tsnopik ta sventa li viniketik ti tskʼupin xchiʼil ta vinikale o li antsetik ti tskʼupin xchiʼil ta antsile.

¿Mi oy van smelolal ta nopel xa naʼ ti jun noʼox Dios ta xichʼik ta mukʼ skotol li relijionetik ti yantik-o li kʼusitik xchʼunojik ta jujuntale? Moʼoj ta melel. Li kʼusi noʼox tspasike jaʼ ti chjovi sjol yuʼun li krixchanoetik ta sventa buchʼu jaʼ li Diose xchiʼuk ti kʼuyelan tskʼan ichʼel ta mukʼe.

¿Tstsobvanik o mi chchʼakvanik?

Mi chbeiltasvan ta stojolal Dios skotol li relijionetike, ta xakʼik lekilal xchiʼuk tsobol oy yuʼunik jechuk skotol li krixchanoetike. Pe ¿mi jech yakal tspasik? Li kʼuyelan jelavem talel li kuxlejale vinajem ti muʼyuk tsobol oy li krixchanoetike, moʼoj, li relijionetike jaʼ noʼox yakʼojik akʼo oyuk chʼakbail xchiʼuk oyuk saʼ kʼop. Jkʼeltik batel junantik skʼelobiltak.

Li ta siglo 11 kʼalal ta 13, li mukʼtik lumetik ti sbiinojik yajtsʼaklomtak Cristoe, la spasik kʼop xchiʼuk li j-islametike, li kʼop taje jaʼ la sbiin Cruzadas. Li ta Europa ta siglo 17, li jkatolikoetik xchiʼuk li protestanteetike la stsak sbaik ta milel, li letovajel taje la sbiin Guerra de los Treinta Años. Ta 1947, kʼalaluk la xchʼak sba ta stojolal Gran Bretaña li subcontinente indioe, li j-induetik xchiʼuk li jmusulmanetike lik spasik kʼop. Mu to jaluk yechʼel, li jkatolikoetik xchiʼuk jprotestanteetike ep jabiletik la spasik kʼop ta Irlanda del Norte. Li ta Oriente Medioe, li judioetik xchiʼuk jmusulmanetike mu to lekuk xil sbaik. Pe li mas mukʼta pas kʼop jelaveme jaʼ li Xchibal Mukʼta Pas kʼop ta spʼejel Balumile, te taje la stikʼ sbaik li voʼob relijionetik ti mas mukʼtike xchiʼuk lik smil sbaik manchuk mi jmoj srelijionik.

Lek jamal xvinaj un chaʼa. Li relijionetik ta spʼejel Balumile muʼyuk yichʼojik talel lekilal xchiʼuk jun oʼontonal xchiʼuk muʼyuk sbeiltasojik batel ta stojolal Dios li krixchanoetike. Moʼoj, jaʼ noʼox xchʼakoj li krixchanoetike xchiʼuk joviem sjol yuʼunik ta sventa li Diose xchiʼuk ti kʼuyelan skʼan chichʼ ichʼel ta mukʼ li Diose. Jech oxal, skotol li buchʼutik tskʼan chichʼik ta mukʼ Diose skʼan snopik lek bu beal tstamik batel. Taje jech chal li Vivlia eke, ti jaʼ jun livro ta sventa Dios ti mas voʼne ojtikinbil tale.

 Jtʼujtik buchʼu ta jkʼan chi jtun ta stojolal

Li Vivliae jamal chal, sventa jtatik li be ti chikʼutik batel ta stojolal li melel Diose skʼan me xi jchotiutik snopel xchiʼuk jkʼel kʼusi ta jpastik. Jun yajtunel Jeova ti Josué sbie, xi laj yal ta sventa li jteklum Israele: «Tʼujic ta ora bochʼo chacʼan chatunic yuʼun. Me jaʼ chacʼan chatunic yuʼun ec li diosetic ti itunic yuʼun jmoltotactic ta voʼone te ta jot ucʼum Eufratese, o me jaʼ chacʼan chatunic yuʼun sdiosic li amorretic ti nacal ta avosilalique. Yan li vuʼun jchiʼuc cajnil jnichʼnabe jaʼ noʼox chituncutic o yuʼun li Mucʼul [Dios Jeovae]». Kʼalal echʼ xaʼox jayib jabile li j-alkʼop Eliase la stijbe yoʼonton jteklum ti akʼo stʼujike: «¿Baqʼuin to chacomtsanic ti chib avoʼntonique? Me jaʼ cuxul Dios li Mucʼul Diose, jaʼ xavichʼic ta mucʼ. Yan me jaʼ cuxul li Baale [jun dios yuʼun jcanaanetik], jaʼ xavichʼic ta mucʼ» (Josué 24:15, 16; 1 Reyes 18:21).

Li tekstoetik taje xchiʼuk ta yantike jamal chakʼik ta ilel ti lek la snopbeik skʼoplal baʼyel li buchʼutik tskʼan chtunik ta stojolal Diose. Li avi eke jech tskʼan jpastik. Mi ta jkʼan chkichʼtik ta mukʼ li melel Diose xchiʼuk mi ta jkʼan chi jtun ta stojolale, skʼan me jbeiltas jbatik batel li ta tukʼil bee. ¿Kʼusi tskoltautik sventa jtʼujtik bu junukal relijion skʼan jtsaktik batel? ¿Kʼuxi xuʼ xkojtikintik li melel yajtuneltak Diose?

Chvinaj ta yabtelik li buchʼutik melel chichʼik ta mukʼ Diose

Li Jesucristoe xi laj yalbe yajtsʼaklomtak ta sventa li melel yajtuneltak Diose xchiʼuk ta sventa li buchʼu naka noʼox tskuy sbaike: «Muʼyuc bu xavilic me chataic tsʼusub ta chʼixteʼ; muʼyuc bu xavilic me chataic sat higo ta chʼix. Scotol li lequil teʼetique lec sat chacʼ. Yan li chopol teʼetique chopol sat chacʼ. Li lequil teʼe mu xuʼ chopol sat chacʼ. Jech noxtoc li chopol teʼe mu xuʼ lec sat chacʼ. [...] Jaʼ yuʼun ta sventa yabtel xuʼ chavotquinic». Jaʼ yuʼun chaʼa, ta yabtelik chvinaj buchʼutik jaʼ li melel yajtuneltak Diose. ¿Kʼusitik abtelal skʼoplal taje? (Mateo 7:16-20.)

Baʼyel, li melel relijione tspas ti akʼo skʼan sbaik li krixchanoetik ti te tikʼilike. Li Jesuse xi laj yalbe li yajtuneltake: «Ta xcalboxuc comel jun achʼ mantal, cʼanano me abaic. Jech chac cʼu chaʼal la jcʼanoxuc li vuʼune, jaʼuc me jech chacʼanan abaic li voʼoxuque. Me jech chapasique, jech ta snaʼic o scotol cristianoetic ti voʼoxuc cajchancʼopoxuque». Li melel yajtsʼaklomtak Cristoe skʼanoj sbaik, toj echʼ xa noʼox skʼanoj sbaik, jaʼ yuʼun lek chakʼ venta li yan krixchanoetik ti te oyik li ta melel relijione (Juan 13:34, 35).

Jech oxal mu xkʼot ta nopel ti chlik stsak stukʼik sventa tsmil sbaik li melel yajtsʼaklomtak Cristoe. ¿Mi jech tspasik yileluk li buchʼutik oy srelijionike? Kʼalal echʼ li Xchibal Mukʼta Pas kʼop ta spʼejel Balumile, li relijion ti muʼyuk la stikʼ sba ta pas kʼope jaʼ noʼox li yajrextikotak Jeovae, manchuk mi ep kʼusitik spasbatik. Hanns Lilje pasaro ovispo yuʼun Relijion Protestante ta Hannover (Alemania), laj yal ti yajrextikotak Jeovae jaʼik noʼox li buchʼutik muʼyuk laj spasik li kʼusi mu x-akʼbat spas yuʼun sjol yoʼontonik  kʼalal jaʼo yorail ch-ajvalilaj ta Alemania li Adolfo Hitlere. Kʼalal jaʼo li pas kʼop taje, li yajrextikotak Jeova ta epal lumetike muʼyuk la stikʼ sbaik ta pas kʼop, manchuk mi ep stsʼik svokolik, mi jaʼuk la stijbe yoʼonton yantik ti akʼo jech tspasike.

¿Kʼusitik abtelal laj yal Jesús ti chakʼ ta ilel buchʼutik jaʼ li melel yajtsʼaklomtake? Li ta slikebal orasion padrenuestroe xi laj yale: «Jtotic Dios, te oyot ta vinajel, ichʼbiluc ta mucʼ abi. Acʼo sta yorail chapas mantal, acʼo pasuc cʼusi tscʼan avoʼnton liʼ ta banamil jech chac cʼu chaʼal te ta vinajele.» Li Jesuse baʼyel laj yalbe skʼoplal ti skʼan ichʼbiluk ta mukʼ o xichʼ chʼultajesbel sbi li Diose, li Jeovae, xchiʼuk laj yakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton xtok ti akʼo kʼotuk ta pasel ta stojolal Ajvalilal ta vinajel li kʼusi tskʼan sTote. ¿Bu junukal relijion ti lek ojtikinbil ta skoj ti chakʼ ta ojtikinel li biil Jeova, xie, xchiʼuk ti chcholbeik skʼoplal ti jaʼ noʼox xuʼ xichʼ talel lekilal sventa skotol krixchanoetik li Ajvalilal yuʼun Diose? Li yajrextikotak Jeova ti yichʼojbeik li sbi Diose, chakʼik ta ojtikinel ta 236 mukʼta lumetik xchiʼuk bikʼtal lumetik li kʼusitik lek chichʼ talel li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk xtok tspukik vunetik ta mas ta 470 kʼopetik (Mateo 6:9, 10).

Jech xtok, mu stikʼ sbaik ta politika o ta vochlajetel, jech kʼuchaʼal muʼyuk la stikʼ sba ta spasel li Jesuse. «Ti stuquique muʼyuquic xa ta sventa banamil, jech chac cʼu chaʼal vuʼun ti muʼyucun ta sventa banamile», xi laj yal Jesús ta sventa li yajtsʼaklomtake. Maʼuk noʼox taje, li yajrextikotak Jeovae lek xchʼunojik ti jaʼ ta melel sKʼop Dios li Vivliae, lek xchʼunojik ti «scotol li scʼop Dios tsʼibabil comele jaʼ laj yacʼ ta naʼel ta sventa svuʼel stuc li Diose. Jech lec chtun ta sventa chanubtasel, ta sventa taqʼuiel, ta sventa tuqʼuibtasel, xchiʼuc ta sventa bijubtasel ta spasel cʼusi tucʼ. Jech chijbijub vuʼutic ti jchʼunolajelutic yuʼun Diose, jech lec chapalutic ta spasel scotol lequil abtel» (Juan 17:14, 17; 2 Timoteo 3:16, 17).

Li melel relijione mu xkapij ta yantik

Skotol li yabtelal taje —ti tskʼan sbaike, ti chchʼultajesbeik sbi li Jeovae, ti chcholbeik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose, ti xchʼakoj sbaik ta stojolal li kʼusitik sventa sba balumile xchiʼuk ti xchʼunojik lek li Vivliae— jaʼik senyail li melel yajtuneltak Diose xchiʼuk jaʼ sventa mu xkapijik-o li ta yan relijionetike. Oy jun ants xi kʼot ta nopel yuʼun kʼalal oy xaʼox jayibuk velta la xchiʼin ta loʼil li yajrextikotak Jeovae: «Ep relijion xkojtikinan, pe xkoʼolaj skotolik. Li buchʼu noʼox jelelike, jaʼik noʼox li voʼoxuke».

Lek xvinaj un chaʼa ti mu skotoluk relijionetik ta xbeiltasvan batel ta stojolal li Diose. Pe oy noʼox jun relijion ti mu xkapij ta yantike: jaʼ li yajrextikotak Jeovae, ti mas xa ta vukub miyon yepalik ta spʼejel Balumile. Ta skoj ti chcholik li sKʼop Dios, li Vivliae, xchiʼuk ti jech tspasik li kʼusitik te chale, stsoboj sba yuʼun epal krixchanoetik ti jeltos slumalike, ti jelel skʼopike xchiʼuk stsʼunbalik sventa xichʼik ta mukʼ li jun noʼox melel Dios Jeovae. Li yajrextikotak Jeovae ta sjunul yoʼontonik ta skoltaot yoʼ xa chan ta sventa li Jeovae, xa naʼ li kʼusi tskʼanbutike xchiʼuk sventa xa ta li lekilal xchiʼuk xkuxetel oʼontonal chakʼ kʼalal chkichʼtik ta mukʼ jech kʼuchaʼal tskʼanbutike. ¿Mi mu jechuk ti sta-o ti xkakʼbetik yipal ta stael taje?

[Lokʼol ta pajina 20]

Pajina 20: budista ants: © Yan Liao/Alamy; j-hindú ti tsmil sba ta yichʼel ta mukʼ diose: © imagebroker/Alamy; pajina 21: vinik tskʼel Corán: Mohamed Amin/Camerapix; judío vinik: Todd Bolen/Bible Places.com

[Stojel ta vokol ta pajina 22]

GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images

[Lokʼol ta pajina 22]

Pale ta relijion ortodoxo yakal chakʼbe bendision li achʼ soltaroetike (Ucrania, 2004)

[Lokʼol ta pajina 23]

Li yajrextikotak Jeovae ta buyuk noʼox tskoltaik li krixchanoetik yoʼ xchanik ta sventa Dios xchiʼuk li Ajvalilal yuʼune