“[Jises] a fangala manauan fänäsengesich, pwe epwe angasakich seni ach föföringau meinisin, epwe pwal limetikich seni ach tipis, pwe sipwe nöün aramas mi fokun achocho le föri mine a mürina.”​—TIT. 2:14.

1. Met a fis lükün ewe imwenfel atun Jises a war lon Nisan 10 lon ewe ier 33?

 FITU rän mwen ewe Pasofer lon Nisan 10, lon ewe ier 33, chommong chon etto Jerusalem ra meseik atun ra nom lükün ewe imwen fel. Met epwe fis atun Jises a war? Ülümön chon makkeei puken Paipel iter Mattu, Mark, me Luk ra affata pwe mwirin an waroto, ina oruuen an asüowu ekkewe chon amömö me chon kamö. A oturalo ekkewe chepel än chon siwili moni, me ekkewe leenien mot än chon amömö lisom. (Mt. 21:12; Mark 11:15; Luk 19:45) Tinikkenin Jises ese kisikisilo seni ewe äeüin fansoun a föri ena chök mettoch ülüngät ier me mwan.​—Jon 2:13-17.

2, 3. Pwata sia silei pwe än Jises tinikken ese chök pwälo lon an limeti ewe imwenfel?

² Me ren Mattu, än Jises tinikken ese chök pwälo ren an limetawu minne ese pwüng seni lon ewe imwenfel, nge a pwal pwälo lon an echikaratä ekkewe mi mesechun me pechemä mi feilo ren lon ewe imwenfel. (Mt. 21:14) Luk a affata pwal ekkoch än Jises angang. A makkeei: “Jesus a afalafal lon ewe imwenfel iteiten rän.” (Luk 19:47; 20:1) A fokkun tinikken le afalafal.

³ Mwirin och fansoun, ewe aposel Paul a äweweei ngeni Taitos pwe Jises “a fangala manauan fänäsengesich, pwe epwe angasakich seni ach föföringau meinisin, epwe pwal limetikich  seni ach tipis, pwe sipwe nöün aramas mi fokun achocho le föri mine a mürina.” (Tait. 2:14) Ifa ussun sipwe “fokun achocho le föri mine a mürina” ikenäi? Ifa ussun pworausen ekkewe kingen Juta mi mürinnö a apöchökkülakich?

Achocho lon ewe Angangen Afalafal me Asukul

4, 5. Ifa ussun ekkewe fömön kingen Juta ra pwäratä pwe ra fokkun tinikken le föri minne a mürinnö?

⁴ Fän en me an nemenem, Asa, Jehosafat, Hesekaia, me Josaia ra akkota pwe repwe aükatiu än aramas fel ngeni ululun. Asa “a ataela än ekewe chon ekis rongen asor me ekewe lenien fel won ekewe leni tekia, a pwal aturala ekewe ürefau mi pin.” (2 Kron. 14:3) Jehosafat a pwal ekipwichi an fel ngeni Jiowa, iwe, a “ataela ekewe lenien fel won ekewe leni tekia me ekewe uluulun ewe anüfefin Asera me lon Juta.”​—2 Kron. 17:6; 19:3. a

⁵ Mwirin ekkewe fisu ränin ewe fetellapen Pasofer Hesekaia a akkota lon Jerusalem, “ekewe chon Israel mi eti ra feila lon ekewe telinimwen Juta, ra atatakisi ekewe ür o pöküetiu ekewe uluulun ewe anüfefin Asera. Ra pwal ataetiu ekewe rongen asor me ekewe lenien fel won ekewe leni tekia lemenen Juta me Peniamin meinisin, pwal lon Efraim me Manasa.” (2 Kron. 31:1) Josaia a wiseni ewe wis king atun a chök walu ierin. Ewe Paipel a apasa: “Iwe, lon awaluen ierin mwün Josia, lupwen a chüen eman alüalät, a popuetä le fel ngeni än Tafit an we lewo we Kot. Nge lon engol me ruuen ierin mwün a popuetä le atai me lon Juta me Jerusalem ekewe lenien fel won ekewe leni tekia, ekewe uluulun ewe anüfefin Asera me ekewe uluulun anümwäl mi fal pwal ekewe uluulun anümwäl seni mächä.” (2 Kron. 34:3) Iwe, ekkena fömön king meinisin ra fokkun tinikken le föri minne a mürinnö.

6. Pwata sipwe tongeni apöpöfengeni ach angangen afalafal me föfförün ekkewe kingen Juta mi tuppwöl?

⁶ Ikenäi, sia pwal föri eü angangen älisi aramas pwe repwe ngaselo seni lamalam chofona, pachelong ar fel ngeni ululun. Ach angangen afalafal imw me imw a atufichi ach chuuri sokkopaten aramas. (1 Tim. 2:4) Emön nengnginin Esia a chechemeni än inan we fel ngeni fitu ululun lon imwer we. Pokiten a mirititi pwe meinisin ekkena ululun esap liosun ewe Kot mi enlet, ewe nengngin a iotek fän chommong fän iten an epwe tongeni silei iö wesewesen ewe Kot mi enlet. Iwe, rüüemön Chon Pwäratä ra chuuri lon imwan we, me ra äiti ngeni pwe Jiowa, ina iten ewe Kot mi enlet. Iwe, a ifa me watteen an kilisou le silei ewe enlet ussun ekkewe ululun! Iei a fokkun achocho lon ewe angangen afalafal pwe  epwe älisi aramas le silei Jiowa me letipan.​—Kölf. 83:18; 115:4-8; 1 Jon 5:21.

7. Ifa ussun sipwe tongeni äppirü ekkewe sense Jehosafat a tinalo pwe repwe asukula aramas?

⁷ Atun sia fiti ewe angangen afalafal imw me imw, ifa ükükün watteen ach aunusalo ach angang? Iwe, lon ewe aülüngätin ierin än Jehosafat nemenem, a körato nimmön nöün kewe nöüwis, tiwemön chon Lifai, me rüüemön samolfel. A tiniirelo ngeni ekkewe telinimw meinisin pwe repwe asukula aramas ussun än Jiowa kewe allük. Pokiten ra fokkun föröchü ar na angang, chon ekkewe mwu ünükür ra poputä le niuokkusiti Jiowa. (Älleani 2 Kronika 17:9, 10.) Iwe, ika sia sotun chuuri aramas lon imwer lon sokkopaten fansoun me rän, sipwe tongeni fos ngeni pwal fitemön chon ena imw.

8. Ifa ussun sipwe tongeni alapalo ach tufichin älisi aramas?

⁸ Ikenäi, chommong nöün Kot kewe chon angang ra mwöküt ngeni ekkewe fönü ikewe a nafangaü chon afalafal mi tinikken ie. En mi tongeni föri ena mettoch? Ekkoch leich sise tongeni mwöküt ngeni pwal eü fönü, nge sia tongeni achocho le afalafal ngeni aramas mi eäni pwal eü fos. Pokiten a wor chommong chon ekis lon an we leenien afalafal, atun Ron a 81 ierin, a käeö kapongen 32 sokkun fos! Fän eü, a chuuri eü pwüpwülü seni Afrika me woon al me a kapong ngeniir lon fosun fönüer itan Yoruba. Ra eisini Ron ika a piin nonnom Afrika. Lupwen a ereniir aapw, ra eis pwata a silei fosun fönüer. Iwe, a tufichin afalafal ngeniir. Ra nöüni ekkoch puk seni Ron me ra ngeni i ar address. A tinalo iter me ar address ngeni eü mwichefel lon leenier we pwe repwe tongeni käeö Paipel.

9. Pwata a lamot sipwe ällea seni Paipel lon ach angangen afalafal? Äweweei mwo.

⁹ Ekkewe sense Jehosafat a tinalo ngeni ekkewe telinimw ra uwei “puken än ewe Samol mi Lapalap allük.” Woon unusen fönüfan sia achocho le asukula aramas seni lon ewe Paipel, pun ina wesewesen än Kot we Kapas. Lon ach angangen afalafal, sia kan nöünöü Paipel me achocho le ällea seni pwe aramas repwe pwisin küna ekkewe kapas mi mak lon. Emön chon imw a äweweei ngeni Linda, emön Chon Pwäratä, pwe a tümünü pwülüwan we mi stroke. Lon an letipechou, ewe chon imw a apasa: “Use silei pwata Kot a mut ngeni ei osukosuk an epwe fis ngeniei.” Linda a pölüweni: “Kese mochen upwe alükülükü ngonuk eü mettoch.” Iwe, a älleani Jemes 1:13, me a apasa: “Ekkewe osukosuk meinisin mi torikich me attongach kewe esap än Kot liwini ngenikich liwinin ach kewe föfförmwääl.” Iwe, ewe fefin a foropachei Linda fän an kilisou ngeni. Iwe, Linda a apasa: “Ua  tongeni aururu letipan ren ai nöünöü ewe Paipel. Fän ekkoch, ewe chon imw esaamwo rong fän eü ekkewe wokisin sia älleani seni Paipel.” Mwirin ar na pworausfengen, ewe fefin a poputä le käkkäeö ewe Paipel.

Ekkewe Säräfö Mi Akkachocho

10. Ifa ussun Josaia a isetiu eü leenien äppirü mi mürinnö ngeni ekkewe säräfö ikenäi?

¹⁰ Iei sipwe liwiniti pworausen Josaia. Le alüwölätin, a achocho ngeni ewe fel mi enlet, me atun a 20 ierin, a poputä an angangen aükatiu fel ngeni ululun. (Älleani 2 Kronika 34:1-3.) A chök ina ussun chommong säräfö ikenäi, ra akkachocho lon ar angang fän iten än Kot we Mwu.

11-13. Ikkefa ekkewe lesen sia käeö seni ekkoch säräfö mi tinikken le angang ngeni Jiowa lon ach ei fansoun?

¹¹ Fitu ier loom lupwen Hana, nengnginin England, a 13 ierin me a käeö fosun Franis lon sukul, a rong pwe a poputä eü mwichen chon afalafal mi eäni fosun Franis lon eü sopw mi kkan ngeni sopwun we. Seman we a tipeeü ngeni an epwe eti i le fiffiti mwich ikewe ie. Iei, Hana a 18 ierin, me a tinikken le regular pioneer lon fosun Franis. Ka pwal tongeni käeö fosun ekis me älisi aramas le silei Jiowa?

¹² Rachel a pwapwa le katol ewe fitio Achocho ngeni Ekkewe Mettoch mi Asamolu Kot (esor lon fosun Chuuk). Iei alon ussun an ekiek atun an we a kerän poputä le angang ngeni Jiowa lon 1995: “Ua meefi pwe ua pöchökkül lon ewe enlet. Nge mwirin ai katol ena fitio, ua esilla pwe ua chök föri minne a mecheres ngeniei lon fitu ier. A lamot ai upwe tinikken fän iten ewe enlet me ekilonei minne ua käeö me lipwäköchülo lon ewe angangen afalafal.” Iei, Rachel a fokkun achocho le angang ngeni Jiowa. Ifa mwiriloon an achocho? A apasa: “A pöchökkülelo ai riri ngeni Jiowa. A mürinnölo ai kewe iotek me ai pwisin käkkäeöfichi Paipel, me ekkewe pworaus seni Paipel ra achchüngü letipei. Ina minne, a lapolo ai pwapwaesini ewe angangen afalafal, pun ua küna pwe alon Jiowa a kan aururu letipen aramas.”

¹³ Luk, emön säräfö, a pöchökkülelo ren an katol ewe fitio Ekkewe Säräfö Ra Eis​—Met Upwe Föri lon Manauei? (esor lon fosun Chuuk.) Mwirin, a makkeei: “Ua meefi lamoten ai upwe ekieksefäl ussun nonnomun manauei. Me loom, ekkoch ra peseei ai upwe akkomw fiti sukul tekia pwe upwe nükünüköch lon pekin moni, iwe mwirin, upwe tongeni achocho ngeni ai angang ngeni Jiowa. Ena sokkun pesepes ese apöchökkülatä ach riri ngeni Jiowa, nge a fen apwangapwangaalo.” Ämi kana säräfö, pwata ouse ppii ika oupwe tongeni äeä minne oua käeö lon sukul fän iten oupwe alapalo ämi angangen afalafal ussun chök Hana? Pwata ouse äppirü Rachel ren ämi achocho ngeni ekkewe mettoch repwe enletin asamolu Kot? Oupwe äppirü Luk le tümünükemi seni ekkewe ssär mi fen efeiengaüa chommong säräfö.

Eteneki Kapasen Öüröür

14. Met sokkun fel Jiowa a etiwa? Epwe ifa napanapen nöün Kot kewe aramas, me pwata a weires?

¹⁴ A lamot ngeni nöün Jiowa kewe aramas pwe repwe limelimöch lon pekin lükü ika  Kot epwe etiwa ar fel. Aisea a öüröüra: “Oupwe towu, oupwe towu seni lon Papilon, nge ousap atapa och mettoch mi limengau. Oupwe towu seni o alimöchükemi, ämi mi mwärei pisekin imwen ewe Samol mi Lapalap.” (Ais. 52:11) Fitu ier me mwen än Aisea makkeei ena pworaus, emön king mi mürinnö itan Asa a achocho le limetawu föfföringaü seni ewe mwuun Juta. (Älleani 1 King 15:11-13.) Iwe, fitepükü ier mwirin, ewe aposel Paul a ereni Taitos pwe Jises a fangolo manauan pwe epwe elimelimöchü nöün kewe chon käeö pwe repwe “nöün aramas mi fokun achocho le föri mine a mürina.” (Tait. 2:14) Ikenäi, pokiten ngangngaüoloon napanapen fönüfan, a weires ach sipwe tüttümünükich seni föfföringaü, äkkäeüin ekkewe säräfö. Äwewe chök, a lamot ngeni meinisin nöün Kot kewe chon angang, säräfö me watte, ar repwe fiu pwe resap limengaü seni ekkewe sasingin kapasingaü lon TV, kachito, me äkkäeüin, ewe Internet.

15. Met epwe tongeni älisikich le ämääraatä ach oput minne mi ngaü?

¹⁵ Ach achocho le eteneki än Kot kewe öüröür epwe älisikich le oput minne mi ngaü. (Kölf. 97:10; Rom 12:9) A lamot sipwe wesewesen oput ekkewe sasingin kapasingaü ren ach sipwe tufichin ‘ngaselo seni manamanan mi pöchökkül,’ ussun emön alüwöl Chon Kraist a apasa. A wewe ngeni pwe ach akkachocho le ü ngeni kapasingaü epwe pöchökkül lap seni an lukikich. Ach weweiti ifa ükükün watteen efeiengaüen sasingin kapasingaü epwe älisikich le ämääraatä ach oputa. Emön brother a mmen achocho le ükütiu seni an katol ekkewe sasingin kapasingaü woon ewe Internet. A siwili leenien pwisin nöün we computer pwe esap chök äläemön atun a angang woon. Iwe, a pwal tipeppos le limeti ekiekin me letipan pwe epwe achocho ngeni ekkewe angang mi mürinnö. A pwal mwo nge föri pwal eü mettoch. Pokiten a nöünöü ewe Internet fän iten an angang, a chök angang woon ika pwülüwan we a nom ren.

Aüchean Föfför Mürinnö

16, 17. Epwe met ekiekin chokkewe mi nennengeni föfföröchüch? Äweweei mwo.

¹⁶ A fokkun mürinnö ekiekin ekkewe alüwöl me föpwül mi akkangang ngeni Jiowa, iwe, aramas ra kan ingeiti napanapöchür! (Älleani 1 Piter 2:12.) Emön mwän a unusen siwili ekiekin ussun Chon Pwäratä Jiowa atun a angang woon eü mwesinen fför puk lon ewe ofesilap (Bethel) lon England. Pwülüwan we mi käeö ewe Paipel ren emön Chon Pwäratä a küna pwe a siwili ekiekin. Me loom, ewe mwän ese sani än ekkewe Chon Pwäratä chuuriir lon imwer. Nge atun a liwin seni an föri angang lon Bethel, a apworausa pworausen än chon Bethel kirekiröch ngeni. A erä pwe esor emön a okkoun. Meinisin ra mosonottam me kinamwefengen. A äkkäeüin ingeiti ekkewe alüwöl me föpwül pun ra tinikken lon ar angang nge rese peiof. Ra awora ar fansoun me pöchökkül fän iten ewe angangen esilefeili ewe kapas allim.

¹⁷ Pwal ina chök ussun, Chon Pwäratä Jiowa mi akkangang fän iten tufichin ar famili ra tinikken me angangöch. (Kol. 3:23, 24) Fän chommong, pokiten nöür kewe pos ra küna napanapöchür me angangöchür, rese mochen repwe towu seni ar angang.

18. Ifa ussun sipwe “fokun achocho le föri mine a mürina”?

¹⁸ Ach lükülük woon Jiowa, ach älleasochisi an kewe emmwen, me ach tüttümünü ach kewe leenien mwich, ikkena ekkoch mettoch repwe pwäratä ach achocho fän iten imwen Jiowa we. Pwal och, sia mochen fiffiti ewe angang afalafala ewe Mwu me föralo chon käeö ükükün ach tufich. Ese lifilifil ika kich säräfö are chinnap, nge sipwe küna chommong feiöch seni ach akkachocho le limelimöch lon ach fel. Iwe, aramas repwe esilla pwe kich “mi fokun achocho le föri mine a mürina.”​—Tait. 2:14.

[Footnote]

Met sia käeö seni Paipel me pworausen pwich kewe ikenäi ren

• ifa ussun sipwe pwärawu tinikken lon ewe angangen afalafal?

• ifa ussun ekkewe säräfö Chon Kraist ra tongeni “fokun achocho le föri mine a mürina”?

• ifa ussun sipwe ngaselo seni ekkewe föfför mi efeiengaü?

[Ekkewe Kapas Eis fan Iten ewe Lesen]

[Sasing lon pekin taropwe 17]

Ka kan nönnöünöü ewe Paipel lon om angangen afalafal?

[Sasing lon pekin taropwe 18]

Om käeö pwal eü fos atun ka fiti sukul epwe tongeni älisuk le alapalo om angangen afalafal