Tukala “Akw’etima dia Mavangu Mambote”
Tukala “Akw’etima dia Mavangu Mambote”
‘[Yesu] wayivanina muna kuma kieto, katukûla muna umpumbulu wawonso, yo kivelelesela dibundu diakivwila, di’akw’etima dia mavangu mambote.’—TITO 2:14.
1. Adieyi diabwa vana yanzala kia tempelo muna lumbu kia 10 kia ngonde a Nisani ya mvu a 33 vava Yesu kalwaka?
MUNA lumbu kia 10 kia ngonde a Nisani ya mvu a 33 wa Tandu Kieto, o nkinzi a Nduta lukufi wakala. Wantu ayingi bayiza muna Yerusaleme bavingilanga ye kiese kiawonso e lumbu kia nkinzi vana yanzala kia tempelo. Adieyi diabwa vava Yesu kalwaka? Asoneki atatu a Nsangu Zambote—Matai, Maku yo Luka—basia kimbangi vo Yesu nkumbu miole kavaikisa awana batekanga yo sumba muna tempelo. Wakindula meza ma mimbudianzimbu ye yandu y’awana batekanga mayembe. (Mat. 21:12; Maku 11:15; Luka 19:45) Etima dia Yesu ke diakuluka ko tuka kavaikisila wantu muna tempelo muna nkumbu antete se vioka mvu ntatu.—Yoa. 2:13-17.
2, 3. Aweyi tuzayidi vo Yesu kavelelesa kaka tempelo ko mu songa etima diandi?
2 E nsangu za Matai zisonganga vo muna kolo kiakina, Yesu kavelelesa kaka tempelo ko mu songa etima diandi. Wawuka mpe mpofo ye avanguki ana bayiza kwa yandi. (Mat. 21:14) Nsangu za Luka zisonganga mambu makaka kavanga o Yesu. Tutanganga vo: ‘[Yesu] wayenda longela muna tempelo lumbu yawonso.’ (Luka 19:47; 20:1) Etima dia Yesu diamoneka mpe muna salu kiandi kia umbangi.
3 Oku sentu, Paulu wa ntumwa wasonekena Tito yo kunzayisa vo Yesu ‘wayivanina muna kuma kieto, katukûla muna umpumbulu wawonso, yo kivelelesela dibundu diakivwila, di’akw’etima dia mavangu mambote.’ (Tito 2:14) Aweyi tulenda kadila “akw’etima dia mavangu mambote” o unu? E mbandu y’atinu ambote bayala muna Yuda aweyi ilenda kutukasakesela?
Tukala Y’etima Muna Salu kia Umbangi ye kia Longa
4, 5. Atinu ayá Ayuda aweyi basongela vo akw’etima dia mavangu mambote?
4 Asa, Yosafate, Kizekeya ye Yosiya basonga etima diau muna katul’e nsambila ya teke muna Yuda. Asa “wakatula maziku manzenza, yo mabata, okosomwene malunzi, ovingwini Asera.” (2 Tus. 14:3) Yosafate wasonga etima diandi muna nsambil’a Yave muna ‘katula mabata ye Asera muna Yuda.’—2 Tus. 17:6; 19:3. *
5 Vava kiamanisa e lumbu nsambwadi ya nkinzi a Nduta wavangisa Kizekeya muna Yerusaleme, “Isaele awonso bele muna mavata ma Yuda, bakosomwene malunzi, avingwini Asera, babangwidi mabata yo maziku muna Yuda yawonso ye Benyamini, muna Eferaime yo Manase, yavana bamene.” (2 Tus. 31:1) Yosiya wayantika yala vava kakala ye mvu nana. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “O mvu una wenana wa luyalu luandi, wau kakala kindende, obantikidi o tomba Nzambi a Davidi w’es’andi: muna mvu una wekumi ye zole obantikidi o katula mabata ye Asera ye teke yavalwa ye teke yazunzwa muna Yuda ye Yerusaleme.” (2 Tus. 34:3) Kieleka, atinu ayá awaya basonga vo akw’etima dia mavangu mambote.
6. Ekuma salu kieto kia umbangi salu kilenda tezaniswa ye salu kiasala atinu akwikizi a Yuda?
6 O unu, yeto mpe tukuyivananga mu salu kia sadisa wantu bavevoka muna malongi ma nsambila zaluvunu ye mu nsambila za teke. O sila umbangi mu nzo ye nzo dikutusadisanga mu mokena yo wantu a mpila zawonso. (1 Tim. 2:4) Dumbelele kimosi kuna Ásia osungamenanga ulolo wa teke kasambilanga ngudi andi muna nzo au. Vava kayindula vo e teke yayina yawonso ka ilendi sunzula Nzambi ko, e dumbelele kiaki wasambanga kimana kazaya kana nani i Nzambi aludi. Vava kawa wantu badodela kielo kia nzo, wayenda ziula yo wana mpangi zole z’akento ana bansadisa mu zaya vo Yave i nkumbu a Nzambi aludi. Wayangalala kikilu vava kalongok’e ludi mu kuma kia teke. Owau, yandi mpe osonganga etima diandi muna kuyivana muna salu kia umbangi yo sadisa akaka mu zaya Yave ye makani mandi.—Nku. 83:18; 115:4-8; 1 Yoa. 5:21.
7. Aweyi tulenda tanginina alongi ana bayenda muna nsi yawonso muna lumbu ya Yosafate?
7 Vava tusalanga e salu kia umbangi mu nzo ye nzo, nga tusianga umbangi muna zunga kiawonso tuveno? Muna mvu una wetatu wa luyalu lwandi, Yosafate wafila akuluntu atanu, Alevi vwa ye nganga zole. Wabatuma muna mbanza zawonso mu kwenda longa nkangu e nsiku mia Yave. Wau vo balungisa salu kiau una ufwene, e zula yawonso ina yazieta Yuda bayantika mona wonga wa Yave. (Tanga 2 Tusansu 17:9, 10.) Vava tukingulanga nzo za wantu mu ola ye lumbu yaswaswana, tulenda vwa elau dia mokena yo wantu ayingi bezingilanga mu nzo mosi.
8. Aweyi tulenda wokesela salu kieto kia umbangi?
8 Mu lumbu yeto, selo yayingi ya Nzambi besisanga nzo zau yo kwenda sadila mu zunga ivavanga ateleki ayingi. Nga lenda vanga diau adimosi? Akaka muna yeto ana ke balendi yaluka ko, balenda sila umbangi kwa wantu a zunga kiau bevovanga ndinga za kinzenza. Muna kuma kia wantu a nsi zayingi kewanananga yau muna zunga kiandi, Ron una ye mvu 81 walongoka kayisa wantu mu ndinga 32. Ke vavioka kolo kiayingi ko, wawanana ye yakala dimosi yo nkaz’andi esi África yo kubakayisa mu nding’au, Yoruba. Bayuvula Ron kana vo wayenda kala ku África. Vava kavutula vo ve, banyuvula aweyi kalongokela nding’au. Diadi diaziula nzila mu kubasila umbangi. Vana vau, batambula yinkanda-nkanda yo kunzayisa fulu bekalanga. Wabasunzula kwa mpangi za nkutakani a zunga kiau kimana bayantika longoka Nkand’a Nzambi.
9. Tang’e sono kia Nkand’a Nzambi muna salu kia umbangi nkia kuma dinin’o mfunu? Yika e nona.
9 Alongi ana batumwa kwa Yosafate mu kwenda muna nsi yawonso, “nkand’a nsiku a Yave” bakala wau. Yeto mpe tusianga ngolo za longa Diambu dia Nzambi kwa wantu mu nza yawonso. Tuvanganga wawonso mu tang’e sono ya Nkand’a Nzambi vava tusilanga akaka o umbangi. Nkento mosi wavovesa Linda, wa Mbangi a Yave, vo nkaz’andi mbevo, lusadisu lwandi kavavanga. Wavova ye nkenda zawonso vo: “Kizeye dina yavanga ko din’o Nzambi kayambulwila vo ediadi diambwila.” Linda wamvutula vo: “Nga zolele yazayisa diambu dimosi?” I bosi, watanga e sono kia Yakobo 1:13 yo kudikila vo: “E mpasi zawonso tumonanga kumosi ye azolw’eto, ke tumbu kia Nzambi ko.” Vava kawa mvovo miami, o nkento ndiona wabimba Linda mu songa kiese kiandi. Linda wavova vo: “Muna sadila Nkand’a Nzambi, yalenda kumfiaulwisa. Ezak’e ntangwa, e sono kia Nkand’a Nzambi tutangidi, i nkumbu antete kewá kio ndiona tumokenanga yandi.” E moko kiaki kiaziula nzila ya longoka Nkand’a Nzambi yo nkento ndiona.
Aleke ana Besadilanga Yave Y’etima Diawonso
10. Yosiya aweyi kenena se mbandu ambote kw’aleke Akristu o unu?
10 Avo tuvutwidi ngindu muna mbandu a Yosiya, tumona vo wayantika tatidila nsambil’aludi tuka kileke. Kimbuta kia mvu 20 kakala vava kayantika katula nsambila ya teke muna Yuda. (Tanga 2 Tusansu 34:1-3.) O unu, aleke ayingi besonganga etima dia mpila yayi muna salu kia Kintinu.
11-13. Adieyi olongokele muna mbandu y’aleke ana besadilanga Yave y’etima diawonso mu lumbu yeto?
11 Hannah, kuna Inglaterra, mvu 13 kakala vava kawa vo buka kia ndinga Kifalanse kiavangama muna zunga kiandi. Muna kuma kiaki, wayantika longoka Kifalanse kuna sikola. Ese diandi wayendanga kumfila kuna lukutakanu muna buka kiakina. Owau ye kimbuta kia mvu 18, Hannah osilanga umbangi mu Kifalanse y’etima diawonso nze mviti a nzila a ngonde ke ngonde. Nga ngeye mpe olenda longoka ndinga kinzenza kimana wasadisa akaka bazaya Yave?
12 Rachel, watoma yangalala vava katala e vídeo Empenha-se por Alvos que Honram a Deus. Muna songa dina kayindulanga vava kayantika sadila Yave muna mvu wa 1995, wavova vo: “Yabanzanga vo e salu yasalanga mu kuma kia ludi kiafwana kwandi.” I bosi wakudikila vo: “Vava yatala vídeo yayi, yabakula vo fiakete kaka yasalanga muna ulolo wa mvu yaviokesa. Yayantika kivana muna ludi yo sia ngolo za wokesa salu kiame kia umbangi yo kala y’elongi dia mono kibeni.” Owau, Rachel omonanga vo se nkw’etima diayingi muna salu kia Yave. Nkia nluta diantwasila? Wavova vo: “E ngwizani ame yo Yave yawokela yo tomesa sambu yame. Mun’elongi dia mono kibeni, ilongokanga mambu masina yo kuntwasila kiese kiayingi. Mana itanganga muna Nkand’a Nzambi nsasa se mena kwa mono. Owau kiese kiayingi se ikalanga kiau muna salu kia umbangi ekolo imonanga una diambu dia Yave difiaulwisilanga akaka.”
13 Luke, una vo nleke, wakasakeswa vava katala e vídeo Os Jovens Perguntam — O Que Fazer da Minha Vida? Luke wasoneka vo: “E vídeo yayi yamfila mu yindula una isadilanga zingu kiame. Yakomekenwanga vo yateka tanga sikola zandá kimana yakala ye nzimbu zayingi, i bosi ikuyivana mu salu ya mwanda. Ngindu zazi ke zisadisanga muntu ko mu wokesa ngwizani andi yo Yave, kansi muntu ziyoyesanga muna mwanda.” Mpangi zeto za matoko ye ndumba, nga nulenda wokesa salu kieno kia umbangi muna sadilanga mana nulongokanga kuna sikola nze una Hannah kavanga? Nga nulenda tanginina mbandu a Rachel muna kuyivana mu salu ikembelelanga Nzambi? Nulanda mbandu a Luke muna venganga mana mevukumunanga aleke ayingi.
Lemvokela Lulukisu Y’etima Diawonso
14. Nkia mpila nsambila ketondanga o Yave? Ekuma dinina diampasi o unu?
14 Nkangu a Yave ufwete kala wavelela kimana nsambil’au yatondakana kwa yandi. Yesaya walukisa vo: “Nukatuka, nukatuka, nuvaika kwakuna, ke nuviakana lekwa kiafunzuka ko; nuvaika vana kena [Babele], nuvelela kweno, e yeno nunatanga sadilwa ya Yave.” (Yes. 52:11) Mvu miayingi una Yesaya kasonekene mvovo miami ko, Asa ona wakala Ntinu ambote, wasia ngolo za manisa mavangu ma zumba muna Yuda. (Tanga 1 Ntinu 15:11-13.) Vioka tandu yayingi, Paulu wa ntumwa wavova kwa Tito vo Yesu wavelelesa alandi andi kimana bakala ‘dibundu [diandi] diakivwila, dia akw’etima dia mavangu mambote.’ (Tito 2:14) Mu nza yayi yazala ye mavangu ma zumba, dilenda kala diampasi mu kala wavelela, musungula kw’aleke. Kasikil’owu, selo yawonso ya Nzambi, mbuta y’aleke, bafwete sianga ngolo mu lembi tanga yovo tala mavangu ma zumba muna televizau, filmes ye muna Internet.
15. Adieyi dilenda kutusadisa mu menga edi diambi?
15 O lemvokela lulukisu lwa Nzambi y’etima diawonso dilenda kutusadisa mu menga edi diambi. (Nku. 97:10; Roma 12:9) Tufwete menga mavangu ma zumba (pornografia) kimana, nze una wavova mpangi mosi, “twalembi tuntwa nze una ímã ituntilanga sengwa.” Ngolo divavanga mu katula sengwa kilamini muna ímã. Diau adimosi, ngolo zayingi divavanga mu lembi tanga yovo tala mavangu ma zumba. O zaya e vonza kitwasanga e fu kia tanga yovo tala mavangu ma zumba dilenda kutusadisa mu menga fu kiaki. Mpangi mosi wavanga ngolo zayingi mu venga fu kia tala mavangu ma zumba muna Internet. Wasia komputadore andi vana fulu kina kalenda monekena kwa esi nzo andi. Vana ntandu, wabak’e nzengo za kivelelesa yo kala nkw’etima muna mavangu mambote. Wabaka diaka nzengo zakaka. Wau vo e salu kiandi kiavavanga vo kasadila Internet, wabak’e nzengo za sadila yo kaka vana vena nkaz’andi.
Nluta mia Nkal’ambote
16, 17. E nkal’eto ambote aweyi ilenda vanga kw’awana bekutumonanga? Yika e nona.
16 Ekwe mbandu ambote isonganga aleke ana besadilanga Yave! Ediadi disivikisanga wantu akaka. (Tanga 1 Petelo 2:12.) Muntu mosi wabokelwa mu kwenda vangulula masini ma nietekena nkanda kuna Betele ya Londres, wasoba ngindu zandi mu kuma kia Mbangi za Yave. Nkaz’andi ona walongokanga Nkand’a Nzambi ye mpangi mosi ankento, wamona vo ngindu za yakala diandi zisobele. Entete, kazolanga ko vo Mbangi za Yave benda kuna nzo au. Kansi vava katuka kuna Betele, kiese kiayingi kakala kiau yo yika una ampangi bakadila yandi. Wavova vo kawa muntu ko wasadilanga mvovo miansoni. Yau awonso basonganga luzindalalu yo sadila mu luvuvamu. Watoma sivika mu mona mpangi za matoko ye ndumba basalanga y’etima diawonso. Lembi vingila mfutu, basadilanga ntangwa ye ngolo zau mu nungununa salu kia samun’e nsangu zambote.
17 Diau adimosi, ampangi z’akala ye z’akento ana besalanga mu lungisa nsatu za esi nzo au, besalanga mpe y’etima diawonso. (Kol. 3:23, 24) Muna kuma kiaki, betoma yangalelwanga kwa mfumu za salu vava bemonanga fululu besonganga yo lembi zola kubakatula mu salu.
18. Aweyi tulenda kadila “akw’etima dia mavangu mambote”?
18 Tusonganga etima dieto muna nzo a Yave vava tukumbundang’e vuvu, lemvokela luludiku lwandi ye lunga-lunga fulu yeto ya lukutakanu. Vana ntandu, tukalanga y’etima muna salu kia samun’e nsangu zambote za Kintinu yo kitula wantu s’alongoki. Kana tu aleke yovo ambuta, nluta miayingi tubaka avo tusia ngolo za zingila ngwizani ye nsiku mia nkal’ambote mia nsambil’eto. Muna mpila yayi, tuzayakana vo tu “akw’etima dia mavangu mambote.”—Tito 2:14.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
^ tini. 4 E mabata mana kakatula Asa nanga mana ma nzambi zaluvunu, kansi ke mana masadilwanga kwa nkangu ko muna nsambil’a Yave. Dilenda kala mpe vo mabata mama matungululwa kuna mfoko a luyalu lwa Asa yo katulwa kwa mwan’andi Yosafate.—1 Nti. 15:14; 2 Tus. 15:17.
Adieyi olongokele muna nona ina mu Nkand’a Nzambi y’eyi ya lumbu yeto mu kuma kia
• una lenda kadila y’etima muna salu kia longa yo samuna nsangu zambote?
• una aleke Akristu balenda kadila “akw’etima dia mavangu mambote”?
• una tulenda vengela mavangu mambi?
[Yuvu ya Longoka]
[Foto ina muna lukaya lwa 13]
Nga otoma sadilanga Nkand’a Nzambi muna salu kia umbangi?
[Foto ina muna lukaya lwa 15]
O longoka ndinga kinzenza ekolo otanganga sikola dilenda kusadisa mu wokesa salu kiaku kia umbangi